ФОТО
ВИДЕО
Олон мянган жилийн түүхийн явцад бид хөрш зэргэлдээ амьдарсаар өнөөг хүрч ирэв. Түүхийн хэсэг хугацаанд Монгол хүчирхэг, өмнөд хөрш сул байсан үе байсан. Одоо бол урд хөрш маань дэлхийн хүчирхэг гүрэн болж, харин бид газар нутгийн хувьд чамгүй боломжтой, газрын хэвлийдээ их баялагтай ч, хүн ам цөөнтэй, эдийн засгийн хувьд хараат, сул дорой хөгжиж буй оронд тооцогдож байна. Газар зүйн байршилын хувьд хүчирхэг хоёр улсын завсар хавчуулагдсан. Хоёр хүчирхэг гүрний бодлогыг харгалзаж, тооцохгүйгээр хэтийн зорилгоо тодорхойлоход хэцүү, нөхцөлтэй. Бодит байдал ийм байгаа билээ.
Улс орнууд дэлхийн тэргүүлэгч гүрнүүдтэй харилцаагаа ойр дотно байлгаж, эдийн засгийн үр өгөөжөөс нь хүртэж, хөгжлөөр хоцрохгүй хамт урагшлахыг хичээж байна. Харин манайд бол эсэргээрээ байдаг. Бид хүмүүсээ ядуу амьдрахыг хүсдэг цөөнхтэй, өмнөд хөршөө учир шалтгаангүй эсэргүйцэн харааж зүхэж, нулимах дуртай ойворгон залуустай. Хэн нэгний хүсч байгаа зүйлийг бид гүйцэлдүүлж байгаа нь тэр ээ. Хамгийн муу зүйлээ хятадын эрлийзэд хамааруулна.
Өмнөд улстайгаа сайн хөршийн харилцаатай болж, хилээ нээж харилцан зочилдог болоод гучин жил болж байна. Олон зуун найз, нөхөдтэй болжээ. Тэгснээрээ хятад болчихдоггүй юм. Харин нэг нэгнийгээ улам илүү ойлгодог болно, хаана ч явсан “газардахгүй”.
Улс орны аюулгүй байдлын чухал асуудлуудыг анзаараад үз. Бид хоёр хөрштэйгээ хилээ баталгаажуулж, газар нутгийн хувьд маргаангүй болгосон.
Монголын төрийн бодлого, албан бичиг нь монгол хэл дээр хийгдэж байна. Гэвч өөрийн гэх оюуны өмчөө бага, багаар алдсаар, хүнийн болгосоор, түүний цаана оюуны дархлаа ихээр суларч байгаа.
Газрын лецинзийн наймаагаар олон эмзэг зүйлийг бий болгосон. Газрын доорх баялгаар бий болсон хуримтлал эх оронд минь зарцуулагдахын оронд, хэт цөөнхөд төвлөрч, харьд очин бусдыг тэжээх болов.
Даяаршлын эрин зуунд цөөнх болсон монгол үндэстэнээ хамгаалж үлдэх дангаарчлах бодлого нь үндэсний дархлаа генийн чадвараа алдахгүй байх явдал билээ. Монгол улсын хүн ам зүйн бодлого, үндэстний мах, цусаа хамгаалах зорилт маш чухал. Үүнийг хэл яриагаар хийдэггүй. (Харааж зүхэх, нэр хаяг өгөх зэрэг) Харин бодит үйлдлээр хийх зүйл. Хоосон үзэл суртал бол бусдыг доромжлохоос эхэлдэг. Үүнд манай улаач нар хамаарч байгаа нь харамсалтай хэрэг.
Залуу сайхан хүмүүс нь ядуугийн зовлонгоор амьдралаа дээшлүүлэх гэж харь орныг зүглэж, гаднаас газрын лецинзийн эзэд, баян цөөнх, тэдэнтэй худ, ураг бологсод нутагт ирж суурьшиж, эзэн болж, “хамгийн” гэсэн болгоныг эзэмшиж байна. Харин бид үүний эсрэг нэгдэж тэмцэх цаг үед тулж ирээд байгаа.
Монгол дахь шарын шашин, үндэсний шашин тэнгэр шүтлэгт бөө мөргөлийг “мөргөж” хаячихаад нутагт минь эзэн суужээ. Тэд нэг жил улсын төсвөөс 22 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авахаар улс төрчдийг лобидож байна.
Харин манай зарим улаач нар боловсрол, мэдлэгтээ анхаарахгүй бол хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт, хандив гэж юу байдаг тухай анхан шатны мэдлэггүй, юу хийж байгаагаагаа үл анзааран нэг, нэгнийхээ хийсэн ажлыг нураах гэж орлилдон чарлана, ичмээр. Хожуу, хэзээ нэг цагт монгол бөөдөө саад тотгор хийж явсанаа ойлгох цаг ирнэ. Одоо бичиж байгаа бүхэн чинь түүх болон үлдэнэ, байнга нэр зааж муугаар дурсагдах цаг ирнэ.
Саяхан Монгол дахь будда нар Азийн хэмжээнд олон улсын бага хурал хийв. Гадаад харилцаандаа гаргасан амжилтыг нь ямар ч лам эсэргүүцэхгүй байгаа биз дээ.
Монгол бөөгийн төв байгууллага МБНЭ нь гадаад харилцаандаа ахиц гаргаж БНХАУ-ын Элчин сайд уулзав. Энэ бол бөөгийн байгууллагын нэр хүнд өсөж буйг харуулсан явдал, олон жилийн хөдөлмөр, хүч зүтгэлийн үр дүн билээ. Харин уулзсаны төлөө, цөөнх хэдэн улаач нар, гадаад харилцааг хэрхэн хэл амаар доромжлон дайрна вэ. Ийм хүндтэй уулзалтад “гудамжны яриа, хов жив, гуйлга түүлэг” ярьдаггүй юм. Магадгүй Хуремхан, түүний хамсаатнууд хоёр дахь алдаагаа хийлээ. Үүний цаана өв санг наймаалж, ашиг ологчид хожино гэж тооцоолж байж магадгүй, гэдч чадахгүй. Гадаад харилцаанд тэдний хоосон “бичвэрүүд” нөлөөлөхийг үгүйсгэхгүй. Гадаад харилцаанд хувь хүн хохирдоггүй, хамт олон хохирдог юм. Тэгэхлээр хийж байгаа үйлдэлээ сайн бодож бай-залуус минь ээ.
Нэг. БНХАУ-ын Элчин сайдын яам бидэнд хүндтэй ханддагийн илрэл бол МБНЭ-ийн төлөөллийг хүлээн авдаг уулзалт юм. БНХАУ-ын Элчин сайд, зөвлөхийн хэмжээнд уулзалт хийгдлээ.
Мөн монголд ажиллаж байсан үе, үеийн Элчин сайдтай байнга холбоотой уулзаж байдаг. Монголд ирж олон улсын арга хэмжээнд оролцсон төлөөлөлтэй уулздаг. Тэд монголын минь үе, үеийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүс байдаг.
Хоёр. Зүүн бүсийн нутаг нь ОХУ-тай хиллэдэг, Манжуур, монголчуудын нүүдлийн соёлын өвийг авч үлдсэн Хөлөнбуйр нутаг билээ. Хятадын засгийн газраас энэ нутгийг аялал жуулчлалын бүс болгосон билээ. Тэгээд ч аялагчид энэ нутагт их ирдэг. Монголын барга бөө энэ нутагт байдаг.
Гурав. БНХАУ-ын ӨМӨЗО бол өвөрмонголчууд голлон амьдардаг нутаг. БНХАУ нь богино хугацаанд эдийн засгаа эрчимтэй хөгжүүлсэнийг энэ нутгаас харж болно. Хурдны авто замын сүлжээ, Төмөр зам, зорчигч тээдэг хурдны төмөр зам, холбоо харилцаа, хот байгуулалт, хүнд аж үйлдвэр, хүнсний үйлдвэрлэл, мал аж ахуй гээд олон зүйлийг харж болно. Бид олон газрын бүтээн байгуулалтыг биеэр үзлээ.
Дөрөв. МБНЭ-ээс ӨМӨЗО-ны Ордост байдаг Чингис хааны цогцолборт 2 удаа аялал зохион байгуулсан билээ. Арван найман жилийн өмнө элсэн цөл байсан газар өнөөдөр Чингисийн онгон, шинэ Ордос хот байгуулж, нууранд усан онгоу хөвж харагдана. Энэ бол их бүтээн байгуулалтын бодит гэрч юм. Бид ярьж байхад тэд хөдөлмөрлөж, бүтээж байсан. Манай улаач нарыг Чингис хааны онгоны удирдах зөвлөлийн гишүүд хүлээж авсан билээ.
Тав. Хятадын өмнөд нутаг өвөрмөц төрхтэй. Байгалийн өвөрмөц тогтоцтой газар их байдаг. Энэ нутагт танилцах гэж аялсан. Хятадын томоохон хот Шанхай, Наньжин, Ухань, Датунаар явсан. Хятад хоол олон төрөл зүйл байна. Өмнөд нутагт цагаан будаа, умард нутагт талх, гоймонг түлхүү хэрэглэдэг. Гахайн мах голчлон иддэг. Сычуань, Кантон, Жянсү, Шаньдун, Фужян, Хүнань, Аньхуй, Жөжян нутгийн хоол алдартай. Хэрчих, болгох, амтлах, чимэглэх хэв маяг янзтай. Буддын болон лал шашны тусгай хоол гэж бий. Өмнөд нь далайн бүтээгдэхүүн, ногоо, умард нь гурилан, хуурай бүтээгдэхүүний уламжлалтай.
Зургаа. Баруун бүсийн нутаг Шинжан аймгийн монгол хэлээр ярьдаг гурван аймаг байдаг. Тэдний залуустай танилцсан. Маш авьяаслаг хөдөлмөрч залуус байсан. Харин Өвөрмонголын баруун зах болсон Ухай хот, үхлийн хөндий хэмээх нүд чилээм уудам талыг харахад зүрх бэрхшээд байдаг. Алшаа аймагт цөл газрыг хэрхэн ногоожуулж байгаатай танилцсан. Үнэхээр гайхамшигтай ажил өрнөж байсан шүү. ЭНэ нутаг монголчуудын аж амьдралыг хэрхэн өөрчилж байгаа үзсэн. Малчны хотхоныг хоттой ижижлсэм болгож байгааг харсан. Шашины 20 гаруй хийдээр орсон. Хорчин бөө өргөн уудам нутагт хүчээ авч тархажээ. Нэгэн зэрэг олон хүнийг бөө болгодогоороо одоо манайд байгаа шиг орчин цагийн бөөтэй адил ажуу.
Долоо. Монголчуудын түүхийн сурвалжид их дурсагддаг Хөх нуурыг зорин очиж, уснаас нь адис авсан. Дээд монголчуудын хүндлэн дурсгасан Ногоон дарь эх миний эрхэм дурсамж билээ. Тэдний дурсамжийг сонсоод сэтгэл уйлахгүй байхын аргагүй байсан. Монголоос гарсан мөргөлчид Төвөд явахдаа энд хүрээд Утай гүмбэнд түр завсарлан өвлийг өнгөрөөгөөд хавар болонгуут Төвөдийг зорьдог байжээ. Надаа увс нуурт ирсэн мэт санагдаж байлаа. Гэхдээ ус нь өөр л дөө. Тангад хүнтай таарсан, сонин учрал байлаа, одоо ч монголчуудад таагүы хандах бөлгөө.
Найм. Хятадад зориуд усны асуудлыг хэрхэн шийдэж байгаатай танилцсан. Их мөрнөөс усыг олон мянган км хойлоо, сувгаар татаж газар нутгаа усчуулсан туршлага монголд маш чухал юм. Бид хэзээ нэг цагт говь өмнөд нутгаа энэ л аргаар усжуулан хүн амаа суурьшуулах болно. Гол, мөрөндөө усан цахилгаан станц байгуулга, тэндээсээ бус нутагт ус шилжүүлэн дамжуулах асуудлаа шийдвэрлэнэ. Их ч олон усан сангаар орсон билээ.
Ес. Монголын бөө нар БНХАУ-ын олон газраар аялж, хөгжил дэвшилтэй танилцсан. Бидэнтэй адил тэнгэр үзэлтэй монголчуудтай найз, нөхөд болсон. Зарим улаач нарын онгодын өргөөгөөр морилж, нутгийн сонинг сонсож, ахуй амьдралтай танилцсан.
Арав. Төвөдийн орноор аялав. Онгоцны цонхоор тээр доор уулс харагдана, гэвч уулсын оргил нь дэргэд мэт зэрэгцэнэ. Онгоц Ландаод бууж цэнэглээд Лхас хотыг зорив.Лхас мөрнийн боож барьсан нисэх буудалд онгоц газардсан. Цастын уулын орон Төвөдөд олон сонин зүйлтэй таарсан. Лхас хоттой танилцаж, Потала ордоныг өглөөнөөс орой хаатал 8 цаг үзэж сонирхож билээ. Монголчуудаас төрсөн буддагийн хамгийн өндөр цолонд хүрсэн ламтай уулзсан нь их сонин байлаа. Далай ламыг тодруулдаг “Тэнгэр” нуурт очив. Энд аялсан өдрүүд амьдралын мартагдашгүй үйл явдал байсан.
Арван нэг. Олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлуудад оролцож, заримд нь илтгэл тавьсан. Хятадын эрдэмтэдтэй хамтран ажиллаж байлаа. Зарим хуралд буддагийн шашины төлөөлөгч оролцож байв.
Сиан хотод болсон эрдэмтдийн хуралдаанаас хүндэтгэлийн медалийг филипины төлөөлөгч бид 2 олгож байсан. Монгол гэж зарлахад төлөөлөгчид хүндэтгэн хандаж байв. Энд олон орноос ирсэн Тэрбумтан нартай танилцаж билээ. Харахад энгийн даруухан, эгэл жирийн хүмүүс, надад гойд сайхан сэтгэгдэл үлдээсэн.
