ФОТО
ВИДЕО
Эрт хөдөлсөн бид хэд байгалийн сайханыг баясан харж явлаа. Зам хуурай болохоор саадгүй явсаар Тоомын багт хүрч ирлээ. Нутгийнхан нэг нэгнээ андахгүй ажээ. Хэд хэдэн улаач МБНЭ-д гишүүнээр элсэв.
Тоом багаас өгссөөр 50 орчим км яваад Өлийн даваан дээр гарлаа. Хөвсгөл аймгийн Улаан уул сум руу явах замд Хорьдол сардагийн нурууны өмнөд хэсгээр буюу Өлийн Халзан даваан дээр Дархад ястны тахин шүтэн дээдэлдэг 13 овоо бий. Энэхүү 13 овоо нь уул ус, лус савдагтайгаа эртнээс харилцан шүтэж ирсэн бөөгийн ёс заншилтай холбоотой бий болсон гэж үздэг. Арван зүг, гурван цагийг шүтэн өргөл өргөн, амьдралаа даатган ирсэн Дархадууд энэ тооны нийлбэр болох арван гурвыг дээдлэн шүтдэг учир хамгийн их байгалийн энерги бүхий газраа энэхүү 13-н овоог бүтээсэн түүхтэй. 13 овоо нь цаатан урц маягын хэлбэр бүтэцтэй ба зэрэгцээ босгосон чулуун хөшөө зэргээс Дархад түмний аж амьдрал, ёс заншил, соёлын нэгээхэн хэсгийг олж харж болохоор ажээ.
Даваанаас цааш 25 км яваад Улаан уул суманд очлоо. Бидний хувьд цаашаа олон газраар явах төлөвлөгөөтэй байсан тул сумын төвд нэг, хойшоо тахилгад 2 өдөр зарцуулаад цаашаа холын замд хөдлөх байсан. Тэгээд өөрийн байгууллагын гишүүдээр орж уулзаж хийх ажлаа ярилцаж тохирсон юм. Гэвч Дархан зайран нилээд хэдэн өдрийн дараа тахилгаа хийхээр бэлдсэн байсан тул бидний цаашдын аялал энд хүрээд зогссон. Болд зайрангийнд зочилж, Маам удгантай уулзлаа.
Сумын багууд хөдөлмөр дэмжих жилийн хүрээнд хийсэн ажлын тайлангаа тавьж байлаа. Завшаантай л тохиолдол гэж бэлэгшээв. Сум орон нутаг боломжоо ашиглан брэнд бүтээгдэхүүнээ тодорхойлох гэж зүтгэж байна. Зайран, манай багийнхан нутгийн музейг үзэж сонирхлоо. Гараад бид Дархадын цагаан адуунд зориулж сумын төвд босгосон хөшөөнд очиж дурсгалын зураг авахуулж, хуучлан ярилцаж билээ.
Тэндээс шууд сумын зүүн талд ойн төгөлд сумын бүх ахмадууд цугларсан тул бид очиж уулзсан билээ. Бас л сонин тохиолдол байлаа. Бид аян замын зорилгоо ярьж, хамгийн өндөр настай буурал, сумандаа 40 жил эх барьсан эмчид дурсгалын зүйл, МБНЭ-ийн шагнал мөнх тэнгэрийн төлөө хүрэл шонхор медаль гардуулсан юм.
Дархан зайранг нутгийнхан Шархүү зайран гэнэ. Сумын начин цолтой сайн ч барилдаж явжээ. Дарга хэмээн намайг дуудсан нь цэрэгт хамт алба хааж байсан андуудтай хамт зургаа даруулахаар зогссон байв. Тэр гурав надаар дурсгалын зургаа даруулж, үлдээд нилээд хуучлан ярилцана билээ.
Тэндээс бид байгаль хамгаалагчдын санаачлан байгуулсан музейг үзэж сонирхосон. Зайран маань үе, үе залуу насны хурц хөдөлгөөн шогч чанар илэрч шоглож наргина.
Энэ хэдэн өдөр дархан зайран маань хамаатан садан, нутгийн олонтой уулзаж байлаа. Нутагтаа ирээгүй цөөнгүй жил болсон болохоор хэн, хэнгүй л нэг нэгнээ санасан харагдана.
Болзсон өдөр болж бид тахилга хийхээр хөдөллөө. Эхлээд ууган охиныд очлоо. Яриа хөөрөөтэй, хөнгөн шингэн хөдөлгөөнтэй бүсгүй ажээ. Энд ирээд нэг зүйлийн ойлгосон. Олон жил салангад явсан эцэг, хүн үр хүүхдүүдтэйгээ уулзаж, санаа бодлоо ойлголцож, сэтгэл нь тайвширсан болов уу.
Өндөрлөг газар хээрийн онгод оршино. Гол хөшөөний оройд соёмбо хийж, суулгахаар авчирсан байв. Түүнийгээ залсаны дараа зайран сэтгэл өндөр байлаа.
Дархадын алдарт удган Цэгмэд удганы хээрийн онгонд хийх тахилга жин үдэд эхэллээ. Дархан зайран хуяглан босч онгодоо дуудав. Бөөлөлт дундаа орох үед маш их олон шувууд сүрэглэн ирж тойрч нисээд одов. Түүний дараа
Нутгийн зон олон цугларч, ар талдаа үлдсэн хүмүүс радио станцаар бөөлөлтийн тамлага, дуудлага, бөөлөлтийг дамжуулж сонсгоно билээ. Түүний араас гэргий, Лхагва-Эрдэнэ удган, шавь нар нь бөөлсөн. Харин хүүхдүүд нь ирж бөөлөөнд оролцох болов уу гэсэн горьдлогоор өнгөрсөн. Тахилганд ирсэн олон дархан зайрандаа мөргөж адис авах харагдав.
Гол даган буудалсан хэд хэдэн айлаар оров. Энэ газар нутагт бөөгийн зан үйл илт давамгай шүтдэг ажээ. Мунгараг олын дагуу байрлаж майханаа дэлгэж, хоноглохоор буудаллав.
Зайран шөнийн од түгэх мөчид галын тахилгаа хийв. Энэхүү тахилгадаа хүүгээ ирж оролцох болов уу гэж их харсан. Шавь нарын хамт тахилга болж өнгөрөв.
Орой болохын алдад зайрангийн том хүү нь хорхог хийж биднийг дайлахаар ирэв. Энэ өдөр тэднийг хаваржаанаас буюу голын дээд хэсгээс нүүдэллэж, төв замын дагуу зусландаа буудалсан ажээ. Их ажлаа амжуулчихаад бидэнд дээр ирсэн бололтой.
Монголын улаач нар нэгдэж хамтарч ажиллах тухай уриалгыг нутгийн зон олон, улаач нар талархан дэмжиж байлаа. Тэгээд ч олон хүн бидэнтэй уулзаж байв. Тэдний дунд зайрангийн хүүхдүүд байсан.
Хотод ирсэний дараахан Дархан зайран маань манайханаар цөөнгүй ирсэн. Надад туслах гэж боломжоороо зүтгэж байлаа. Хөвсгөл нуурын их тахилгадаа оролцох гэж сэтгэл санаагаараа зүтгэж байлаа. Байнга утасдана, бэлтгэл ажлын талаар асууна.
Цаг хугацаа харавсан сум шиг өнгөрч Хүй долоон хутагт нарны тахилга боллоо. Нарны тахилгад Монгол бөөгийн дархан зайран Чулуунбаатар, гэргийн хамт бүхнээс түрүүлж идэвхитэй оролцож билээ.
