Монгол Улсын толгой уул “Цэнгэл” хайрхан буюу “Цаст хайрхан”-ы нэгдсэн их тахилгаа хийгээд хөдөлсөн цуваа Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын дэргэд Ховд голын хөвөөнд хоноглолоо. Сумын төвийн багачууд олон машины цувааг хараад бидний буудалсан газраар эргэлдэн сонирхоно.

Өглөө эрт цуваа цааш хөдөллөө. Өнө эртний уламжлалт бөөгийн арван гурван овоонд ирж, Монгол бөөгийн их зайран П.Батжаргалын удирдлагаар цуваанд яваа бүрэлдэхүүн нэгдсэн залбирал үйлдэв. Энд ирсэн бүрэлдэхүүн нутгийн зон олны саяхан хийсэн тахилгыг хүндэтгэн их зайангийн зааварчилгаар зан үйлээ хийсэн юм. Гэхдээ зарим залуучууд түүүний хэлсэн үгийг үл анзааран дураараа загнах, өөрсдийн хүссэнээр зан үйл хийх нь харагдсан. Уг нь их зайраны үгийг нарийн сонссон бол цаашид амьдралдаа мөрдөх олон зүйлийг мэдэж авах байлаа. Залуучууд энэ овоонд олон удаа ирэх болно. Тэгэхдээ ганцаар ирэхгүй олон арван улаач, шүтэн бишрэгч нартай ирэх болно. Тиймээс нутгийн хүний үг үнэ цэнэтэй байсан юм. Тэндээс цуваа цааш хөдөлж, Алтай таван богд бүхлээр харагдах байрлалд очиж, бүх бүрэлдэхүүн байрласан билээ.
Бидний таван богд хайрхан салхитай бас хагас бүрхсэн үүлтэй угтсан билээ. Энэ өдөр тэнгэрийн үйл хийхэд нэн тохиромжтой өдөр байсан тул очсон олон улаач нар бүгд цуван бөөлсан билээ.
Монгол бөөгийн дархан удган Д.Энхжаргал их хайрхандаа залбирсаны дараа Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Зоригтбаатар, бөөгийн “Чононгоо” төвийнхөн шавь нарын хамт галын тахилга хийсэн юм.
Монгол бөөгийн тэргүүн зайран П.Ганболд тэргүүлсэн Хөвсгөл аймгийн бөөгийн хүрээлэнгийнхэн зан үйлээ хийцгээж байлаа.
МБНЭ-ийн Өвөрхангай аймгийн хүрээлэнгийн тэргүүн, Монгол бөөгийн тэргүүн удган Дуламжав шавийнхаа хамт бөөлж харагдана.
Дархан хотод байрладаг бөөгийн “Самгалдай” төвийнхөн бөөлж, их хайрханаасаа хүч чадал авна билээ. Тэд хаа явсан газар зохион байгуулалт, нэгдсэн ажиллагаагаараа ялгарч харагддаг.
Гурван гал цааш хөдөлж Алтай таван богдын төрийн тахилга хийсэн овоонд очихоор хөдөлсөн юм. Тэдгээрийг Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Өсөхбаяр ахалж, Увс, Говь-Алтай, Архангай, Төв аймгийн төлөөлөл багтсан. Мөн тэдний зарим нь Цагаан голын усанд умбаж, зан үйл хийсэн.
Оройноос цас бутарч эхэлсэн бөгөөд шөнө дунд малгайлан орж эхэлсэн. Өглөө сэрэхэд цас ихээр орж дүн өвөл мэт санагдаж байлаа. Гэвч өглөө нар мандахад тэнгэр онгойж, Алтай таван богд бүхэлдээ харагдаж, үүлгүй хөх тэнгэрт сүрлэг сайхан харагдана.
Их ажлын дараах анхны амралтын өдөр эхэллээ. Их тахилгыг зорих, тахилгын үйл ажиллагаанд оролцох гээд ачаалал ихтэй өдрүүд ард хоцров. Нар нилээд дээр мандах үед манайхан босч орчин тойронтойгоо танилцаж аялна билээ.
Хоёр дахь өдөр манайхан мөн л ачаалал ихтэй байлаа. Энэ өдөр мөн л үүлгүй хөх тэнгэр биднийг ивээж, таатай сайханаар наран угтсан. Их хайрхандаа бөөлж хүч авах, багш нар зарим шавь нараа засах гээд их ажил ундарч, бас л шаггүй их ажилтай өнгөрнө билээ. Орой нь төлөвлөсний дагуу гэрт “Цаст хайрхан”-ы Анхны нэгдсэн их тахилга”-аар хийсэн баримтад кино гаргаж, сонирхон үзэцгээсэн билээ.
Бид буцахдаа Шивээ хайрханыг нар зөв тойрон буцсан юм. Их цуваа тав тасарч цувран хөдөлсөн. Хэдий тэнгэр цэлмэг байсан ч бидний машины дээр багахан мананцар үүсч дагаж, бөөгийн арван гурван овоо хүртэл бүрхэнэ билээ. Тэгээд салж ядан үлдсэн. Бид ч түүнийг фото болон ведио бичлэгтээ үлдээж авсан юм.
Монголын төр, Улс мөнх тэнгэрийг шүтэж эхэлсэнээс хойш 2223 жил өнгөрчээ. Энэ хугацаанд “тэнгэрийн улаач” нар нэгэн дээвэр дор нэгдэн цугларч ийнхүү бөөгийн чуулган хийсэн түүх лав байхгүй. Орчин цагт олон мянган бөө нар олноор төрж, мөнх тэнгэрийн үзэл эргэн сэргэж байгаад бид бүхэн баяртай байна.
Олон арван шашины урсгал орж ирээд хүч аван дэлгэрч байхад Монголчууд бид Мөнх тэнгэрийн үзэл санаагаа дэлгэрүүлж, оюун санаан дахь үндэсний дархлаагаа сэргээн бэхжүүлэх түүхэн хариуцлага бидэнд тулж ирээд байна. Тэнгэрийн улаач нараа нэгдэхтүн, бид хувь хувийн амин санаагаа орхиж, их зорилгын төлөө хамтран ажиллах цаг үе ирчихээд байна.
Монголчуудыг мөнх тэнгэр ивээх болтугай.
Д.Хүрэлбаатар

Twitter