МОНГОЛЫН БӨӨГИЙН НЭГДСЭН ЭВЛЭЛИЙН БАГА ХУРАЛДАЙН ГУРАВДУГААР ХУРАЛДАЙН ТЭМДЭГЛЭЛ

2012 оны 6 дугаар сарын 11 өдөр

МБНЭ-ийн Бага Хуралдайн 3-р хуралдаан 2012 оны 6 дугаар сарын 11 өдөр Цэцэг зочид буудлын хурлын танхимд 10 цагт эхлэв. Хуралд нийт 108 гишүүн оролцохоос 57 гишүүдийн ирцээр 50 хувьд хүрсэн тул МБНЭ-ийн ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан хурлыг нээж үг хэлэв.
Мөн өдрийн хуралдааны хурлын тэргүүлэгчдийг сонгов. Тэргүүлэгчдээр Дангаасүрэн, Батчулуун, Д.Энхжаргал нар сонгогдов.
Д.Жаргалсайхан: Өнөөдөр бид МБНЭ-ээс ойрын хугацаанд хийж, зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа онц чухал ажлуудын тухай хэлэлцэхээр хуран цугларлаа. Өнөөдрийн хуралдаанаар нийт 8 асуудлыг авч хэлэлцэж шийдвэрлэх учиртай. Үүнд:
1. “Луу жилд зохион байгуулдаг их тахилгын тухай”

2. “Зохион байгуулалтын асуудал”
3. МБНЭ-ээс Чингис хааны мэндэлсэний 850 жилийн ойг тохиолдуулан “Эзэн Чингис хаан”-ы ариун сүнсэнд хүндэтгэл үзүүлэх ёслолын үйл ажиллагааны тухай. Түүний удирдамж танилцуулна.
4. “Хар зүрхний хөх нуурт гал тахих үйл ажиллагааг зохион байгуулах тухай”
5. “Нарны тайллага”-ыг зохион байгуулах тухай
6. Тэнгэрт айлтгал өргөн, залбирал үйлдэх ажиллагааг зохион байгуулах тухай.
7. Лусын тахилгыг зохион байгуулах тухай.
8. Ноён уулын тахилгыг зохион байгуулсан дүн, цаашид анхаарах сургамжийн тухай зэрэг сэдвээр дээд цэцийн болон бага хуралдайн гишүүд илтгэж танилцуулна.
Одоо “Эзэн Чингис хаан”-ы ариун сүнсэнд хүндэтгэл үзүүлэх ёслолыг зохион байгуулах газар байршлын талаар зураг дээр танилцуулъя. Нарны, галын, тэнгэрийн, лусын, овооны гээд нийт 5 тахилгыг хийх байршлуудыг энэ зурагт үзүүлсэн байгаа. Тахилга тус бүрээр нь үзүүлсэн учраас манай гишүүн бөө нар тус бүрдээ сайн харж танилцаарай. Газар бүрт хаашаа харж, хэрхэн эмх журамтай сууж тахилга үйлдэх талаар нарийн дүрсэлсэн байгаа. Зургийг хавсралтаар үзүүлэв.
Ингээд МБНЭ-ээс зохион байгуулах гэж буй онц чухал арга хэмжээ болох “Эзэн Чингис хааны сүнсэнд хүндэтгэл үзүүлэх ёслол”-ын нэгдсэн үйл ажиллагааны удирдамжийг гаргах үүрэг даалгавар авч ажилласан ардын жүжигчин А.Энхтайван нарын ажлын хэсгийн бэлтгэсэн удирдамжтай танилцъя. Хүндэтгэх шалтгааны улмаас А.Энхтайван хүрэлцэн ирж чадаагүй учир удирдамжийг Д.Бадарч танилцуулна.
Д.Бадарч: “Эзэн Чингис хааны ариун сүнсэнд хүндэтгэл үзүүлэх ёслол”-ын нэгдсэн үйл ажиллгааны удирдамж болох 4 хуудас бүхий бичмэл материалыг хуралдаанд оролцогчдод уншиж танилцуулав.
Д.Жаргалсайхан: Дээрхи удирдамжтай холбоотойгоор санал шүүмжлэл хэлэлцэх цагийг дараа нь гаргаж өгөх учраас үргэлжлүүлээд дараагийн илтгэлдээ оръё. Лусын тахилгын талаар Ч.Дангаасүрэн зайран ярина. Үүний өмнө манай цэргийн түүхч Ц.Мягмарсамбуу та бүхэнд илтгэл тавихаар боллоо. Хуралдаанд ирж оролцооч ээ гэсэн урилга өгсөнд ажлынхаа чөлөө заваар ирж байгаа учраас энэ хүнийхээ илтгэлийг бүгдээрээ сонсоё.
Ц.Мягмарсамбуу: Та бүхний хурал дээр мэдээлэл өгөхөөр ирсэндээ маш их баяртай байна. Би бол цэргийн түүхч хүн. Цэргийн түүх гэдэг бол судлаад үзэхээр бүх талаар бөө мөргөл болон мөн тэнгэртэй холбогдож байдаг. Энэ утгаараа цэргийн түүхийг судлах явцдаа бөө мөргөлийн олон зан үйл, сонин содон судалгааны бүтээлтэй таарч явлаа. Энэ дундаас монголын эрдэмтдийн дунд тэр бүр судлагдаагүй нэгэн зүйлийг онцгойлон судалсан нь Монголын Бүх Цэргийн Хар Сүлд юм. Энэ тухай материалыг олж судлахад их төвөгтэй байсан. Мэдээлэл, баримт материал маш ховор байдаг. Гэсэн хэдий ч өөрийн чадах хэмжээндээ хайж судалж байж, энэхүү номыг бүтээсэн. Энд би өөрийн номыг сурталчилахаар ирсэнгүй. Та бүхэн миний номыг олж үзээд, алдаа оноо нь юу байна, санал сэтгэгдлээ надад хуваалцаарай гэж хүсэх байна. Энэ бас надад маш том туршлага болно. Бид түүхээ мэднэ. Бүх цэргийн хар сүлдийг луу жилд догшируулан тахидаг уламжлал бий. Энэ жил луу жил тохиож байгаа учраас Бүх Цэргийн Хар Сүлдийг тахих тухай хүсэлтээ зохих ёсны газарт нь гаргаад байгаа. Хариу шийд нь чухам юу гэж гарахыг мэдэхгүй ч хэрэв тахих болох юм бол мэдээж бөө нар голлон, бид зохион байгуулан энэ тахилгыг хийх байх гэж бодож байна. Ингээд ажлын улмаас хурлыг төгсгөж чадалгүй явах болсондоо хүлцэл өчье.
Д.Жаргалсайхан: Бидэнд цаг зав гаргаж сайхан мэдээлэл өгсөн танд их баярлалаа. Мөн энэ тахилгыг хийхээр болвол манай байгууллага хамтран оролцох төлөвтэй болчихлоо гэж бодож байна. Ингээд хурлаа үргэлжлүүлье.
Ч.Дангаасүрэн: Лусын тахилгыг ерөнхийдөө би удирдан зохион байгуулна. Гишүүдийн дундаас олон янзын санал хүсэлт гарах болов уу гэж бодож байна.
Гишүүн: Лус хөлөлж тахина гэхээрээ ямар учиртай юм бэ, дэг ёсыг нь сайн тодруулмаар байна.
Ш.Сүхбат: Би бөө мөргөлийн чиглэлээр олон олон судалгааны ажлууд хийснийхээ хувьд өөрийн санаа бодлоо цухас хэлэх хүсэлтэй байнаа. Бөө мөргөлийн түүхэнд 8 өнгийн лус байдаг тухай өгүүлдэг боловч, бидний мэдэж, чадахаар бол бид 3 өнгийн лусыг тахидаг. Энэ нь хар, хөх, цагаан лус юм. Аль өнгийн лусын тахилгыг хэрхэн яаж хийх талаар тодорхой заавар энэ тэр гэсэн зүйл байхгүй, тухайн онгод шийддэг номтой. Мөн тэнгэр тахиж байсан тухай баримтат нэг мэдээлэл гэвэл 1927 оны нэг зураг байгаа юм л даа. Цагаан тэнгэрүүдээ аргадаж, зайран нар нь баруун талдаа суугаад, хар тэнгэрүүдээ аргадаж удган нар нь зүүн талдаа суугаад бөөлж байгаа нэг тийм зураг байгаа. Энэ уламжлалыг дагавал ямар вэ гэдэг талаар та бүхэн маань нэг бодож үзээрэй.
Д.Жаргалсайхан: Бид нэгэн нэр дор нэгдэж, хүчирхэг болох замналдаа явж байгаа билээ, тиймээс өөр хоорондоо би, чи гэсэн ялгаа байхгүйгээр, хэний гал тухайн тахилгыг удирдан зохион байгуулж, толгойлж байна бусад нь тэр хүний үгийг л дагана гэсэн зарчим баримталж байгаа.
Ч.Дангаасүрэн: Миний бодож байгаагаар лусын тахилгын үед мөнгө өргөдөг. Өргөх зүйлээ тахилгад оролцогчид өөр өөрийн дураар өргөхгүй, өөрсдийнхөө нэр ус, жил энэ тэрийг бичээд өргөх зүйлтэйгээ хамтад нь бидэнд хүлээлгэж өгнө, тэр хүмүүсийн өргөл мөргөлийн зүйлийг бид хүлээж аваад, алдар нэр хүсэлт гуйлтыг нь лусад мэдүүлж өргөх учиртай юмаа.
Д.Жаргалсайхан: Одоо галын тахилгыг удирлдан зохион байгуулах Хурц Жавхлан өнөөдөр ирээгүй учраас түүнийг төлөөлж, А.Түмэнбаяр галын тахилгыг танилцуулна.
А.Түмэнбаяр: Манай “Язгуур шүтээн” холбоо буюу миний багш Хурц Жавхлан удирдаж, галын тахилгыг зохион байгуулна. Ингэхдээ бид мөн өөр өөрсдийн онгодын хэлж ярьсан ёс дэгээр хийх юм. Галд бусад бөө нар юм өргөхдөө хамаа замбараагүй байж болохгүй.
Адъяа: Яг юу өргөх ёстойг нарийн тодорхой мэдээ авмаар байна. Бид мэдэхгүйдээ биш, та бүхний үг ёс дэгийг дагах учраас энэ их тодорхой байх ёстой гэж бодож байна.
Б.Батсайхан. Галд шар тос, ариун ганга, арц хүж, архи, торго дурдан зэргийг өргөдөг.
Д.Батчулуун: Би нэг үг хэлье. Бид тахилга хийх газрыг үзэхээр явсан, түүнээс ч өмнө онгодуудаараа энэ уул ус нутаг, овоог тахиж аргадаж байлаа. Энэ үед тухайн уул усны эзэд өөрийн үгээ хэлж байсан нь энэ газар архи ерөөсөө өргөж болохгүй, сүү л өргөвөл зохилтой, цагаан идээ л хамгийн голлох хэрэгтэй гэсэн. Мөн бүтэн шүүс биш, зөвхөн баруун хаа л өргүүлнэ гэсэн ая зантай байсан. Мөн энэхүү тахилгыг хийхдээ тэдгээр уул усны мэдүүлснээр бол толгойлж хийх нийт 9 бөө байх ёстой ба үүний зургаа нь зайран, гурав нь удган байх ёстох гэсэн хэл үг бий.
Адъяа: Би онго тэнгэрээ залаад 20 гаруй жил бөөлж байгаа, энэ хуралд оролцож байгаадаа баяртай байна. Хэдэн үгээ хэлье гэж бодлоо. Нэгд бүхэл бүтэн нэгдсэн эвлэл гэдэг энэ их айлын зохион байгууулж байгаа арга хэмжээг бодсон ч, тэнд хуран цугласан олон түмнийг бодсон ч тэр хүн харахад ч их эвгүй юм даа, хоёр гурван мянган бөө цугларсан атлаа, тэгээд бүр их хааны сүнсэнд хүндэтгэл үзүүлж байгаа маш том хүндэтгэлийн үед хонины ганц хаа өргөөд байж байх нь жаахан зохимжгүй юм. Тийм учир онгод шүтээн савдаг эзэнд нь учрыг сайн хэлж ойлгуулаад, бүтэн шүүс зэхэж, тахивал ямар вэ гэсэн саналтай байна. Хоёрт би энэ тахилга энэ тэрийг хийх гэж хөдөө нутгаар их явдаг л даа. Энэ газарт ч гэсэн би очиж байсан. Хавар нь очиж тахиад л , дараа жил нь очиж үзэхэд догшируулсан байдаг. Энэ нь тахилгын зан үйлийг буруу хийсэнтэй холбоотой байдаг болов уу гэж бодож байна. Мөн дээрээс нь жирийн олон түмэн онголж дархалсан хайрхан гэдгийг мэдэхгүйн улмаас хамаа намаагүй харьцаж, архи дарс ууж, алив дээдийн мууг хийж догшируулдаг байх гэж бид бодож байгаа. Тийм учраас энэ газар нутаг бол тахилгатай уул юм, үүнийг тахиж мөргөх ёс дэг нь ийм юм аа гээд самбар хийгээд тавьбал яасан юм бэ гэсэн ийм саналтай байна.
Лхагважав: Үйл ажилагааны зохион байгуулалттай холбоотой асуудлаар өөрийн санал шүүмжлэлийг дурьдав.
Ч.Энхбаатар: МБНЭ-ийн гишүүдийг бүгдийг электрон хаягжуулж, түүгээрээ хурлын зар болон бусад мэдээллүүдийг түгээж, цаг болон эдийн засгийн хэмнэлт хийх талаар санал бодлоо хэлэв.
Намсрай: Өөрийн зурхайн уг гарвал, утга учрын тухай танилцуулж, яагаад бөө нар энэ зурлагыг дагадаг болсон учир зүйг ярив.
Д.Жаргалсайхан: МБНЭ-ийн гишүүдэд сонордуулахад эвлэлийн цахим хуудас удахгүй ашиглалтанд орно. Энэ үед бид Намсрай зурхайчийн цаг тооны бичгийг гол мөрдлөгөө болгоно гэж шийдвэрлэсэнээ дашрамд дуулгая. Мөн 6 сарын 22 өдрийн тахилгад оролцох хүмүүсийг бүртгэж мандат олгох ажил маш ойрын хугацаанд хийгдэнэ. Мандат аваагүй хүмүүс татсан гортигоос дотогш нэвтрэх эрхгүй болох юм. Ийм сүсэгтэн ч бай, бөө ч бай манай эвлэлээс мандат авч байж оролцох эрх нь нээгдэнэ гэсэн үг. Мандатны эх загварыг гаргасан байгаа бөгөөд урьдчилсан байдлаар хчинээн хүн оролцох магадалсан тооцоог гаргаад хэвлэлтэнд өгнө. Ийм учраас манай дээд цэцийн гишүүд болон уг ажлын зохион байгуулалтад оролцох бага хуралдайн гишүүд ажлын албан өрөөнд ойр ойрхон олон удаа хуралдах байх гэсэн бодолтой байна.
Дагвадорж: Уул усны тахилга гэдэг бол нарийн дэг жаягтай, үүнийгээ сайн анхаараарай, алдаа битгий гаргаасай гэж бодож байна. Мөн би судлаач хүний хувьд тэр Батчулуун удганы хэлсэн 9 хүнийх нь тоонд багтаад дээшээ нь гараад харах үзэх юмаа харж, мэдэх юмаа мэдэж авах юмсан гэж бодож байна. Энэ бол судалгааны маш том ажил шүү дээ.
Лхагва-Эрдэнэ: Энд яригдсан саналууд маш их таалагдаж байна. Олон түмнийх нь хүч ачаар сайхан үйл ажиллагаа болох байх гэж бодож байна.
Ж.Бямбабат: Миний хувьд би гадаад харилцаа маш сайтай байдаг. Энэхүү тахилга нь маш өргөн хүрээний арга хэмжээ учраас гадаадынханд хэл мэдээ хүргүүлж, тэднийг урьж сонирхуулбал ямар вэ гэсэн санал байна. Энэ зүйл болно гэвэл би өөрийн хамтрагч түншүүдээ урьж оролцуулж болох талтай.
Гишүүн: Миний санал бол би энэ тахилганы арга хэмжээнд ирж байгаа хүмүүсийн хувцасанд хүндэтгэлтэй хандах асуудлаар саналаа хэлэх гэсэн юм. Ноён уулын тахилгын үеэр ажиж байхад манай олон удганууд дээлээ бүслэхгүй нөмгөн явж байсан. Миний бодлоор айл гэр бүтэн байхын үндэс нь эмэгтэй хүний бүстэй холбоотой юм болов уу гэж бодож байна. Мөн манай Монголчуудын хийморь сүлд нь бүсэндээ явдаг гэдэг шүү дээ. Эрэгтэй ч бай эмэгтэй ч бай бүсийг сайхан дээдэлж, түүнийг сайхан зүүж байх нь тухайн хүний амьдрал ахуйд ч, эрүүл мэндэд ч тустай зүйл ээ. Тэнгэр лус аргадсан тийм сайхан үйл ажилд ирцгээхдээ Монгол хүн монголоороо байж, монгол уламжлалаа хадгалж, сайхан дээл монгол хувцастай ирж байвал яасан юм бэ гэсэн санал байна. Бид л энэ монгол ахуй уламжлалыг сурталчилж, түгээж, бусдад мэдүүлж байх учиртай хүмүүс шүү дээ.
Х.Гомбобаатар: Өмнө гишүүний монгол хувцастай очих гэсэн санал санаачилгыг дэмжиж байна. Орчин цаг гээд янз бүрийн хувцас хунар өмсөх болж, би ч Ноён уулын тахилган дээр ажигласан. Монгол хувцастайгаа очвол хүндэтгэлтай сайхан байх биз ээ. Мөн тахилгын үеэр хамгийн их анхаармаар зүйл нь хог хаягдал юм билээ. Хогоо маш уут саванд хямгадаж байгаад буцахдаа авч яваад хот суурин бараадуулаад хогийн цэг дээр хаявал зүгээр. Бусдаар бол эмх замбараагүй зүйл гайгүй. Гэхдээ өмнөх туршлагаасаа анхаарч дараа дараагийн томоохон үйл ажиллагааг илүү сайн хийх хэрэгтэй гэж бодож байна. Гал бүр дор бүрнээ өөр өөрийн зохион байгуулалт сайтай байвал тэгээд л болоод явчихна даа.
Л.Загдаа: Хогийн асуудал дээр нэг санаачилга байна. Уут тараах хэрэгтэй. Тэгээд арга хэмжээ дуусаад буцахад нь уутандаа хогоо хийгээд гарч байгаа эсэхийг шалгах нь зүйтэй. Тэгэхгүй бол хогоо хаа хамаагүй хаяад л явчихна шүү дээ. Мөн тэр самбар хийж, тахилгатай газруудыг хаягжуулах сайхан санаа байна. Гэвч тийм самбаруудыг хүмүүс буулгаж авч яваа, хувийн хэрэгцээндээ ашиглаад байдаг муу талтай юм билээ. Авч болохгүйгээр хийх ямар арга байгааг л бодох хэрэгтэй.
Д. Жаргалсайхан: За ингээд санал шүүмжлэлийн цагийг зогсооё. Тэгэхгүй бол хурал маань нэлээд сунжрах төлөвтэй болдог. Та бүхний санал шүүмжлэлийг сонслоо, хурлын тэмдэглэлд бичээд, тэр бүрээс хийж хэрэгжүүлж болохыг нь хэрэгжүүлэн, өөрчилж сайжруулах зүйлийг нь бодолцоно. Мөн 7 сарын 2 өдрөөс 8 өдрийн хооронд манай эвлэл анхны хүндэтгэлийн хүлээн авалт хийх бодолтой байгаа. Нарны тахилгын дараа үүний тухай ярилцаж, зохион байгуулалтын асуудлыг шийдвэрлэнэ. Ингээд хурал хаасныг мэдэгдэе.
Хурал нийт 3 цаг 30 минут үргэлжилж, 13 цаг 30 минутад өндөрлөв.