Уншиж байна...

1.Тэнгэрийн дуудлагын тухай

Монгол газар дээр хүн буй болсон нь сая жилээр, нийгмээрээ амьдрах болсон нь V-VII зуу мянган жилээрх тоологдож байдаг. Эрт галбын хүмүүс үнэнийг гагцхүү тэнгэрээс хайж, тэнгэр шүтэж “Тэнгэр бол бүхний эхлэл үүсгэл, бүтээгч заяагч, шийтгэгч аврагч” гэж үзэж иржээ.

 

Тэнгэр бол амьдрал үүсэж оршихын жам ёсны хууль, ертөнцийн мөнхийн удирдагч гэсэн ойлголт юм. Тэнгэр амьдралыг, газар эд зүйл, хэлбэр дүрсийг билэгддэг. Тэнгэрийг-Эцэг, Газрыг –Эх гэж үздэг. Иймээс тэнгэр хүнд оюун санааг өгдөг гэж үздэг. Тэнгэрийн эрхшээлээр хүн газар дээр төрдөг гэсэн ойлголт байдаг. Эртний Монголчуудын “Мөнх тэнгэр”, “Хөх тэнгэр” гэсэн ойлголт маш эртний ойлголт юм. “Мөнх тэнгэрийн сангийн” сударт:

“Үнэмлэхүйн дээд мөнх тэнгэр
Хамгийн дээд мөнх тэнгэр
Хамаг бүгдийг заяасан тэнгэр
Хөдлөхүйн дээд мөнх тэнгэр
Хөдлөх бүгдийг заяасан тэнгэр” гэсэн байдаг.

Чингис хаан, нүүдэлчин Монголын ураг омгийг нэгтгээд зогсоогүй, “Мөнх тэнгэрийн” шүтлэг соёлыг дэлгэрүүлсэн нь өнөө хүртэл үргэлжлүүлэн ирсэн байна.

Мөнх хааны хэлснээр “Бид тэнгэрийн зарлигаар төрж, түүний ачаар амьдарч, түүний тааллаар тэнгэрт хальдаг” билээ. Чингисээс хойш түүний тухай олон янзаар бичдэг боловч тэнгэрийн агуу их хүчнээс айн сүрдэж дагадаг, хүмүүсийг хувиаргүй захирах, тэр агуу их хүч тэнгэр бурханд оршиж, тэр нь ивээж, тэтгэж, сүр хүчийг үзүүлж ирсэн болохыг их хааныг тойрон хүрээлсэн бөө нар түүний агуу их хүчийг эзэмшсэн хүмүүс байсан юм.

“Мөнх тэнгэр бол аливаа бүхний эх үндэс, бүхнийг чадагч, бүтээгч, төгс төгөлдөр, цорын ганц бурхан” хэмээн дахин шүтэгдэж байсан аж.

1254 онд Мөнх хаан Франкын хаанд илгээсэн бичигтээ “Энэ бол мөнх тэнгэрийн зарлиг. Тэнгэрр дээр цорын ганц бурхан мөнх тэнгэр, газар дээр цорын ганц эзэн түүний хөвгүүн Чингис хаан оршин байдаг. Морьдын туурай хүрч чадах даян дэлхийн өнцөг булан бүрт оршин суугчид та бүгд сайтар сонсож мэдтүгэй, мөнх тэнгэрээс Чингис хаанд уламжилсан зарлигийг Их Монгол улсын Мөнх хаан Франкын Луюс ван болон бусад ноёд язгууртан, лам хуврагт, мөн түүнчлэн фракын бүх ард иргэдэд зарлан тунхагласугай. Миний бие Их Монгол улсын дээдийн дээд эзэн хаан учраас даян дэлхийн нийт ард иргэд хийгээд шүтлэгтэн олны цэнгэл жаргал, сайн сайхны тусын тулд мөнх тэнгэрийн засаг билгийг мэдүүлэхээр таны элчээр бичиг илгээв. Мөнх тэнгэрийн хүчинд даян дэлхийд энх хялбар тогтох тэр цагт сая биднийг ойлгох болмой” хэмээжээ. Үүнийг Мөнх тэнгэрийн шашны хамгийн ойлгомжтой тайлбар гэж үзэхээс өөр аргагүй билээ.

Монгол бөөгийн үзэлд мөнх тэнгэрийг ямар нэг хатуу буюу шингэн зүйл биш, хийн чанартай зүйл гэж үздэг түгээмэл ойлолт байдаг.
Бөөгийн үзэлд харсан тэнгэр гэсэн ойлголт байдаг. Тэр нь хүнийг үргэлж дагаж, ажил үйлсийн нь биелэлтэнд байнга нөлөөлж, ирээдүйг нь урьдчилан харж туслаж байдаг гэж итгэн шүтэж биширдэг.
Харсан тэнгэр гэдэг үзлээсээ улбаалан Монголчуудын дунд эдийн тэнгэр, эцгийн тэнгэр, эхийн тэнгэр, эрийн тэнгэр, эхнэрийн тэнгэр гэх мэт ойлолт түгээмэл дэлгэрсэн байдаг. Хэрэв түүнийг зүй бус үйлдлээр гомдооход хүрвэл түүний нарт ертөнцөд амьдрах хугацааг нь богиносгоход хүрнэ гэж үздэг. Ийм учраас харсан тэнгэр гэдгээ эрхэмлэн дээдэлж, “Мөнх хөх тэнгэр” гэж хүндэтгэн дээдэлж, бишрэн зальбарч байдаг.

Бөө мөргөлийн сүсэглэн буй тэнгэр нь нүднээ үл үзэгдэх агуу их хязгааргүй чандын далд орших амьдлаг ертөнцөд дүрсгүй оршдог. Энэ нь дотоод мөн чанар бол гадаад мөн чанар нь нүдэнд цэнхэрлэн харагддаг хөх тэнгэр юм. Огторгуй ертөнц гэдэг нь “огторгуй” орчлон юм.

Монголчууд тэнгэр нь хүний бодол санаа, үйл хөдлөл бүхий л зүйлийг харж чаддаг учраас тэнгэрийн шүүлтээс хэнч нуугдаж чадахгүй гэж үздэг. Тийм учраас Монголчууд үнэнийг мэдрээд өндөр дуугаар “Тэнгэр чи мэд”, “Тэнгэр чи шүү” гэж ярьдаг. Хэрэв ард түмэн, хувь хүн болоод хаан ямар нэг муу юм хийсэн бол байгалийн гайхамшигт үзэгдэл түүнийг илрүүлж тэнгэр гэсгээнэ гэдэг.
Амьд бүхнийг тэтгэсэн
Алтан шар нар минь
Алсын замыг заасан
Алтан гадас од минь
Атаа таван тэнгэр минь
Лусын найман аймаг минь
Харсан долоон од минь
Барууны 55 цагаан тэнгэр минь
Зүүний 44 харын тэнгэр минь
Хүчит 33 хурмаст минь
Номтын 33 баатрууд минь
Хясаан улаан тэнгэр минь
Хялмар хатан ээж минь
Ойхны 13 ноёдууд минь
Номын хатан ээж минь
Сайн зүгийн тэнгэрүүд минь билээ та бүхэн
Саруул зүгийн заяа билээ та бүхэн
Тэнгэр нь сайн юмны эх булаг боловч бас дайсагнасан догшин сүнс болон муу зүйлийг бас агуулдаг. Жишээ нь гэр орон, модыг аянга ниргэж сүйтгэх юм бол тэнд муу сүнс орогносон муу юм шүглэсэн гэж үздэг.

Монгол бөө мөргөл эртнээс нааш цагаан тэнгэрийг шүтэгч цагаан талын бөө, хар тэнгэрийг шүтэгч “хар талын бөө” гэж ялгаатай байсан. Үүний тод жишээ бол Өвөрхангай аймгийн Хайрхан дулаан суманд буй “Хайрханы 13 овоо” буюу “Цагааныхан, Харынхан” гэх овоонууд юм.

Цагаан тэнгэрийн шүтээн нь голчлон шүтэх сайшаал ерөөлийг өргөн бүх юмыг сайн сайхан талаас нь үзэж туулайн чинээ цагаан уулын чинээ харыг дарна” гэсэн үзлээр явдаг. Хар талын бөө цагаан тэнгэрийг шүтэхийн хамт хар зүгийн 44 тэнгэрийг тахиж сайн муу бүгдийг хийж ирсэн байна.

Тэнгэрийг хар цагаанаар нь ялгах болсон нэгэн домогт тэнгэрүүд хоорондоо тэрсэлдэн тэмцэлдэхэд Мөнх тэнгэр эцэг тэднийг зохицуулах гэсэн боловч болохгүй болохоор нь ниргэж орхиж. Гэтэл дөчин дөрвөн хар тэнгэр зугтан зайлж зүүн зүгт гарчээ. Үлдсэн цагаан зүгийн тэнгэр шүтлэгтэнгүүд нь Барууны 55 цагаан тэнгэр болсон гэдэг.

Бусад мэдээ

Mar 07, 2024 289

БАЛЖИР УДГАН

Mar 04, 2024 101

УУЛЗАЛТ ХИЙЛЭЭ

Feb 28, 2024 177

БӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Feb 28, 2024 1899

ГОВЬ-АЛТАЙД

Feb 23, 2024 146

АНХНЫ УУЛЗАЛТ

Feb 20, 2024 191

НАЛЖИР УДГАН

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/