Уншиж байна...

Зөрчид, манж угсаатан нь Түнгүс үндэстэний нэг юм. Зөрчидийн дээд үеийн тухай үгүүлбэл:

Эрт дээр үед Зөрчидийн дээд үе болох Сүйшин овогтон бол хойд зүгийн нүүдэлчин аймгийн нэг юм. Сүй улсын бичиг “Дун и Жүван” сударт, МӨХЭ бол Солонгосын хойд талд оршин суудаг Түнгүс угсаатаны нэг хэсэг бөгөөд Илүжүй айлын бүгдийн ахлагчтай адил бус зүйлийн аймаг байдаг гэж бичжээ.


Шишү гэдэг түүхийн бичигт Мөхэ бол эртний үеийн дорно зүгт байсан үндэстэнүүдийн ИДИ-гийн нэг бөгөөд Шишин Чишин ч гэж бичдэг байжээ.
Сүмө, Бөйдү, Анчегү, Пүкун, Хуши, Хар ус, Цагаан ус зэрэг 7 аймаг нь цөм Сүшин овогтон боловч бас Диеоуху, Пүниеэ, Хуши зэрэг аймаг ч тусдаа байжээ. МӨХЭ улсын тухай сударт НТӨ 11-р зуунд Баруун Жин улсын үед Сү Шин, НТӨ 3-р зуунд Ило гэж, НТ 4-6-р зуунд Вэй улсын үед Үжи, 6-7-р зуунд Тан улсын үед Мөхэ гэж бичдэг байжээ. Сүшин ард түмэнийг Мөвэ ху хүмүүс гэдэг. Мөвэ ху хүмүүс нь гол мөрний эргээр амьдарч тариалан тарьж амь зуудаг хагас суурьшил иргэд байлаа.
Нангиадын Сүй улсын үед Зөрчидийн дээд өвөг Сүйшиний долоон аймгийн дотор Сү-Мө, Хэ-Сүй, Хар ус хоёр аймаг маш хүчирхэг болж, Сүмө аймгийн ахлагч Дазувэрун гэгч Бөхай хаант улсын тэргүүн болоод зүүн хойд 3 муж нутагийг эзэлж, зүүн зүгийн бэлчээр нутаг, Хар мөрөнөөс доошхи олон аймгийг харьяандаа авч “Зүүн Далайн улс” буюу Хай Дүн гэж хөгжсөн байна.
916 оны үед Зөрчидийн Бөхай улс мөхөж , монгол-хитанчуудын Хитан улс мандаж зөрчидийн олон аймгийг эзлэн авчээ. Түүнээс хойш Түүхий зөрчидийн Ваниян аймгийн толгойлогч Хахудай /Агуда/ баатар хэмээх баатарлаг эр төрж их цэрэг дайчлан Сунгари мөрний сав газарыг эзлэн 1115 онд өөрийгөө хаан өргөмжилж, улсын нэрийг Алтан улус /Жин улс/ гэж нэрлэжээ. Зөрчидийн Алтан улс 1124 онд хитаны Их Төмөр улсыг мөхөөж, мөн 1125 онд нангиадын Хойд Сүн улсыг унагаж Их Алтан улсаа мандуулсан байна.
1209-1213 онуудад Чингис хаан тэргүүтэй Монголчууд Зөрчидийн Алтан улсыг довтолж, 1231-1234 онд Өгэдэй хаан тэргүүтэй Монголчууд зөрчидийн Алтан улсыг мөхөөв. Тэр үед зөрчидийн Пүшанваннү ван гэгч хүн гарч Ляо Ян хэмээх газарт “Зүүн Алтан улс” –ыг байгуулж дараа нь Дэвманжин мөрөний урсгал дагуу шилжин нүүсэн боловч монголчуудын довтолгоон ч ширүүсч Зүүн Алтан улсыг бутниргэжээ.
1368 онд Монгол улсын захиргаанаас Зөрчидүүд гарч чадсан боловч хятадын Мин улс тэднийг шууд эрхэндээ оруулжээ. Мин улс доройтох үед Зөрчидүүд нь Жанжү зөрчид, Хайши зөрчид, Еэрэн зэрлиг зөрчид гэж 3 хуваагдсан байна. 1
XVI зууны сүүлээр зөрчидийн Айшин Гиро овогийн Нурхачи баатар хэмээх эр Жанжү зөрчидийн зүүн хэсгийн ахлагчаар гарч Жанжүгийн зөрчидийг нэгтгэж, улмаар XVII зууны эхээр Хайши зөрчидийг дагуулж дараагаар нь Зөрчидийн бүх овогтоныг нэгтгэж 1616 онд Нурхачи баатар хаан, их ор сууж “Хойд Алтан улс”-ыг байгуулсан байна.
Зөрчидүүд 1619 онд Ляо Дүн дэхь нангиадын Мин улсын их цэрэгийг бутцохиж Мүгдэн хотноо нийслэллэж, бүх зөрчидийн газар нутагийг эрхэндээ оруулсан юм.
Зөрчидүүд 1632-1636 онд Өвөр Монголыг эзэлж, 1636 онд Солонгосыг эзэлж, улсын нэрийг “Ариун улс” /Чинг улс/ гэж халсан байна. 1644 онд Нангиадын Минг улсын самууныг дарах нэрийдэлээр Зөрчидүүд нангиадын боомтонд орж Бээжин хотыг эзэлж Нангиад ороныг эрхэндээ оруулж эхэлжээ.
1688 онд болсон Халха-Ойрадын дайныг ашиглаж Зөрчидүүд 1691 онд Халх Монголын хан ноёдыг эрхэндээ оруулж 1696 онд Халх Монголыг эзэлж авав.
1755 онд Ойрадын Зүүнгарын дотоод самууныг ашиглаж Халх-Монгол, Өвөр-Монгол, Ойрад-Монгол зэрэг цэргээр бүрдсэн манж-зөрчидийн цэргийг Зүүнгарт оруулж эзэлж авав.
Манж зөрчидүүд цөөхүүлээ атал 1653-1668 он хүртэл 15 жилийн хооронд нангиад иргэдийг зөрчидийн төрөлхи газар нутаг уруу нүүлгэн тариа тариулж эхэлсэнээр өөрсдийн мөхөлийн үндэсийг тавьжээ. Манж-Зөрчидийн хаад ард түмэнээ соёлжуулах, ашиг олж амьдралаа дээшлүүлэх гэсэн нь бүхэл бүтэн үндэстэнийг, бүрэн ард түмэнийг Хятадын цусанд уусан шингэхэд хүргэсэн нь нэгийг бодууштай.
Манж Чин гүрэнд 12 хаан үе залгамжлан сууринд сууж байсан:
1. Нурхачи баатар хаан. 1616-1626
2. Абахай сэцэн хаан. 1627-1643
3. Эеэр засагчи хаан. 1644-1661
4. Энхэ Амгалан хаан. 1662-1722
5. Найралт төв хаан. 1723-1735
6. Тэнгэр тэтгэгчи хаан. 1736-1795
7. Сайшаалт Ерөөлт хаан. 1796-1820
8. Гэрэлт төр хаан. 1821-1850
9. Түгээмэл элбэгт хаан. 1851-1861
10. Бүрэн засагчи хаан. 1862-1874
11. Бадаргуулт төр хаан. 1875-1908
12. Хэвт Ёс хаан. 1909-1911.
Манж-зөрчидийн уг гаралын домог.
Урт цагаан уулын наран мандах зүгт Бүгүри уул, Бөлгүри нуурнаас Манж-зөрчидүүд уг гаралаа домоглодог байна. Бүгүри уулын хормой Бөлгүри нуурт Энгүлэн, Жингүлэн, Пүргүлэн гэдэг нэртэй тэнгэрийн гурван дагина ирж биеэ угаагаад хувцасаа өмсөх гэтэл Пүргүлэн охины хувцас дээр сахиусан шаазгай шувуу улаан жимс зууж ирээд тавьсаныг охин олж аваад амандаа үмхэж хувцасаа өмстөл жимс хоолойд нь орж бие жирэмсэн болоод нэн гайхамшигтай хөбүүнийг төрүүлжээ. Ээж нь хөвүүнээ 6 нас хүртэл барсын сүүгээр тэжээж хөвүүнтэйгээ хоёулаа Хар мөрөнд завиар яваад хөвүүндээ сургаж хэлсэн нь “Чи тэнгэрийн зарлигийг дагаж самуурсан улсыг засагтун” гээд тэнгэртээ нисэж оджээ. Тэр хөвүүнд Шижин Алтан овог /Айшин Гиро/ Бэкүрий Юнжин хэмээх нэр өгчээ. Зөрчидийн гурван овогийн хүмүүс харилцан тэмцэлдэж байсанаа зогсож, цугларан зөвлөлдөж бидний улсын эзэн бэйлэ өргөмжилж, Бэйлигэгэ гэгчийг хатун болгож өгөв. Тэгээд Бэкүрий Юнжин нь Цагаан уул наран гарах зүгт Омохой нэртэй хээр талын Одоли хэмээх хотод сууж олон аймгийн самууныг дарж зөрчидийн эхний улсыг МАНЖҮ хэмэээгээд Манж улсын өвөг дээдэс ингэж үүссэн гэдэг домогтой.
Манж-зөрчидийн тотём сүлд шүтээн нь шаазгай шувуу болно. дээрх домог болон өөр домгуудаар ч энэ нь батлагддаг.
“Манж” хэмээх нэр бий болсон нь.
Дээр үед дорно зүгийн И-Чүв (зэрлэг бүдүүлэг) хүмүүсийн ахлагч нь Нангиад лугаа анхны байлдаанд орж ялагдан зугатааж байхдаа баригдахаас болгоомжилж гахайн жижиг байшинд орж нуугдав. Нангиад цэрэгүүд зөрчид ахлагчийг хайж нэхэж ирэхэд түүний мөр нь алга болжээ. Нангиад цэрэгүүд гахайн жижиг байшинг шагайж үзсэнд ахлагч нь гахайн ард нуугдаж байсан тул олж чадсангүй буцав. Тэр үеэс эхлэн мэгж гахайн “-жү” үсгийг хэрэглэж, ахлагчийн амь аврагдсан нэгэн шинэ Вант улс бий болж байжээ. Мөн хуучин нэр нь Зөрчидийн Жүшин буюу Сүшин гэж бичдэг болжээ. Жанжү зөрчидийн ахлагч байсан нь илэрхий байна.
1777 онд Тэнгэр тэтгэгчи хаан зарлиг буулгаж хуучин Зөрчид “Жү-Шин”-ийг “Манжү” хэмээх үсгээр сольж хэрэглэж байв. “Ман”гэдэг нь дүүрэн, бүрэн, элбэг гэсэн утгатай. “Жү” нь анх гахайн мэгжний үсэг байсан ба сүүлдээ өөрчилж “газар орны нэгэн тив” гэсэн утгатай өөр “Жү” үсэг хэрэглэх болжээ.

БОДОНГУУД ДӨШ

Бусад мэдээ

Mar 07, 2024 289

БАЛЖИР УДГАН

Mar 04, 2024 101

УУЛЗАЛТ ХИЙЛЭЭ

Feb 28, 2024 177

БӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Feb 28, 2024 1897

ГОВЬ-АЛТАЙД

Feb 23, 2024 146

АНХНЫ УУЛЗАЛТ

Feb 20, 2024 190

НАЛЖИР УДГАН

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/