http://www.zoofirma.ru/

Дамдин зайран хэмээх эрхэм хүний тухай зарим нь сайн мэдэхгүй байх.Тэрбээр өмнөх нийгмийн үед долоо, найман удаа баривчлагдаж, шоронд олон жилийг элээжээ.Түүний охин Батчулуун удгантай ярилцлаа.



-Аав чинь аль нутгийн хүн юм бэ?
-Аав минь Хөвсгөлийн Ренчинлхүмбэ сумын хүн.1960 оноос цаатангуудыг суурьшуулсан шүү дээ.Цагаан нуур сум гэж бий, аавын минь онгод шүтээнтэй нутаг.Аавыг хүмүүс их л дурсан ярьцгаадаг юм.Эрдэм чадалтай л зайран байсан даа.Ээжийн минь ээж намайг анх хүй боож авсан юм билээ.Эмэг эх минь есөн хүүхэд төрүүлсэн буурал байлаа.Намайг нэг настай байхад аав минь баривчлагдсан юм.Ээж маань 1950 онд намайг аваад хот орж, Батцагаан гэдэг шоронд аавыг эргэж очиж байсан.Манайхан чинь ер нь “ногоон малгайтан” гэхээр их айдаг улс байж.Ялангуяа ээж минь “ногоон малгайтан”, тэнгэрийн дуу хоёроос л их айна.Хуучин арьс өнгөний эмнэлэг чинь шорон байлаа шүү дээ.Гаднаас эргэлт оруулахгүй болохоор нь балчир надад гуулин данхтай цай, идэж уух юмыг нь бариулаад явуулж байсан юм.Би багадаа бэтгэ өвчин тусч бие их мууддаг байсан.Том гэдэстэй, явган яваад амьсгааддаг сонин хүүхэд байлаа.Эмнэлгээр яваад нэмэргүй.Манайх Хатгалд хэсэг амьдарсан л даа.Тэнд эмчлүүлээд тус болоогүй.Тэгтэл нэг орой аав хүрээд ирсэн.

-Шоронгоос оргоод ирсэн юм уу?
-Бодвол тэгсэн байлгүй дээ.Аав надад үлгэр их ярьж өгнө.Шоронгоос хүрч ирсэн шөнөө намайг өвөртөлж унтсан.Маргааш нь би маш их шээж, бэтгэ маань тэр дороо л эдгэрсэн.Ер нь аав маань засал хийж байна гэж нэг их юм хийдэггүй байсан санагдана.Яахав, хатуу үйлийг засдаг л байсан байх.

-Олон удаа баривчлагдсан уу?
-Олон доо.30 гаруй жил шоронгоор явсан.Монгол, төвд бичиг үсэг сайтай, тоонд их гаргууд хүн байсан юм.Үнсэн самбарт тоо бичиж хүмүүсийн төөрөг заяаг хэлдэг, хүнийг шууд хараад мэдэрдэг байсан юм билээ.Би бол ном судар юмаа харж хэлдэг.Аав шиг шууд хараад хэлж мэдэхгүй шүү дээ.Тийм хүч чадал одоохондоо надад хүрч ирээгүй байна.Гэхдээ манайхны удам ирнэ гэж би боддог юм.Гурван зээ, нэг охинтой.Аавын минь сүнс бидэндээ эргэж ирсэн.Тиймээс аавын өвийг залгах үе ойрхон байна.

-Ю.Цэдэнбал гуай аавыг тань шоронд байхад Б.Ширэндэвийг уулзуулахаар илгээж байсан юм гэдэг.Тэр тухай та хуучлахгүй юу?
-Судлаачид тэгж л ярьцгаадаг юм.Би тэр тухай сайн мэдэхгүй.Би хүмүүсээс аавынхаа тухай зөндөө их зүйл сонсож байсан.Наадах чинь тэдгээрийн нэг биз.Аав бол аргагүй л чадалтай зайран байж дээ.Ээж бид хоёр анх хот руу нүүж ирээд аавын эгчтэй суусан Даваажав гэдэг айлын хажууд гэрээ барьсан юм.Ээж нүүрс асааж чадахгүй их хөглөдөг байлаа.Нэг орой тэгж будилж суутал гэнэт аав ороод ирсэн.Түүнийг орж ирэхээс өмнө би нүүрсний угаарт цохиулж үхэх шахаж байсан юм билээ. Аав шууд л над руу шанагатай ус цацаж амийг минь авсан. Ер нь их сонин, хамгийн эгзэгтэй цаг мөч бүрд аав маань аль ч шоронд байлаа гэсэн хүрч ирээд л янзлаад явдаг хүн байв.Түүний хувьд шоронгоос гарч явах нь чөлөөтэй байсан юм шиг байгаа юм.Шоронд тэр одоогийн хүмүүс шиг зовж зүдэрч байгаагүй болов уу.Өөр газар байх боломжгүй юм чинь аав минь шорондоо төрийнхөө сүлдэн дор бөө хүний ёсоор зөв амьдарч байсан нь тэр байх.Тэнгэрийг төрт ёстой нь холбож өгөх гэж л бөөгийн эрдэмд мэрийж явсан юм.Харамсалтай нь би хоёр удаа аавыгаа цагаатгах гээд чадаагүй.

-Яагаад чадаагүй гэж?
-Бөөгийн зан үйл хийлээ гээд л аавыг баривчилж хорьдог байлаа шүү дээ.Энэ бол хэлмэгдүүлэлт.Бөөлөхдөө хүнээс өргөл барьц авдаг байсан гэж ялласан юм билээ.Есөн хадаг, гурван дээлийн өнгө, дөрвөн данх, 273 төгрөг л авсан байдаг юм.Үр хүүхдүүд минь Дээд шүүхээр хөөцөлдөх байлгүй дээ.Хуулийнхан болохоор хэлмэгдүүлэлт биш ээ, тэр үеийн хуулийн заалт нь тийм байсан юм гэдэг.Гэхдээ бөө, шашныг хорьж байсан үеийн хэлмэгдүүлэлт яах аргагүй аав дээр их хатуу туссан гэж би үздэг юм.Одоо цагт юун 273 төгрөг, хэдэн тэрбумаар нь ууж идэж байна шүү дээ, энэ эрх мэдэлтнүүд нь.Гэхдээ аав шоронд орохыг ер тоодоггүй хүн байсан.Хамт хоригдсон хүмүүс нь ярьдаг л юм, Дамдин зайрантай л хамт хоригдох юмсан гэцгээдэг байсан гэж.Шоронд хонины мах чануулж идээд л, дуртай үедээ гардаг, хүмүүст их тусалдаг, шидийг ч үзүүлчихдэг, ер нь их олон түмэнтэй хүн байж дээ.

-Бөөд хүмүүс өргөл барьц өгөх ёстой юу?
-Хүмүүс лус савдгаа хилэгнүүлж байна.Хэрүүл үүсгэж байна.Энэ бүхнийг засахын тулд заавал тэнгэрээ аргадах хэрэг гарна.Барьц өгнө гэдэг чинь хүний л муу үйлээс болж байгаа юм.Өргөл барьц гэдэг бол тухайн үйлээсээ шалтгаална.Өргөл барьц өгч л таарна.Гэхдээ тааруулж авах нь чухал.Ул үндэсгүй өргөл барьц бол аль алиндаа зохимжгүй.

-Таны ээж бас удган хүн байсан уу?
-Ээж болохоор Завхан аймгийн Яруугийн голын хүн.Ягаан удган гэж байлаа.Хөвсгөл рүү нүүж очоод Хатгалын ноосны үйлдвэрийн анхны ажилчин болж байсан юм.Ээжийн талд лам олонтой.Цагийн эрхээр хил давж гарсан лам ч бий.Аавын минь ээж нь түүний тэнгэрийг таньж удган болгосон.Бие нь их мууддаг хүн байсан юм.Сүүлдээ чадалтай удган болсон доо.Ялангуяа хүүхдэд их ээлтэй.Олон хүнд өвчтэй хүүхдийг амьдруулсан.Одоо тэр азтай хүмүүс нь бидэнтэй уулздаг л юм.Ер нь дээр үеийн улаач нар ямар сайхан улс байсан юм, одоогийнхныг дагуулахгүй чанартай шүү.Гэвч бас л баривчлагдаж байлаа.

-Ээж тань хэдэн удаа баривчлагдсан юм бэ.Бөөллөө гэж тэр үү?
-Гурван удаа баривчлагдсан юм.Гэхдээ мөрдөнд нэг нэг хоноод гарч байлаа.Хамаг юмыг нь хурааж аваад явуулдаг байсан.Ааваас хойш архи их ууж байсан даа.Санаа сэтгэл нь ямар олигтой байх билээ дээ.Ээж их олон онгодтой байсан юм билээ.Тэрийгээ хүн бүрд үзүүлэхгүй шүү дээ.Ойр дотны хүндээ л гаргадаг байж.Би одоо шавь авдаггүй.Тийм хэмжээний улаач болоогүй байгаа.

-Аав тань бас шид үзүүлдэг их олон янзын онгодтой хүн байсан гэл үү?
-Ер нь манай уг удмын онгод бол өндөр дээд онгодууд юм.Дархадын нисдэг долоон бөөгийнх ч бий.Мөн Есөн их хайрхадын онгод байдаг.Эд бүгдээс сэтгэлд оромгүй хүч чадал гарна л даа.Хулгайч онгодууд ч байсан.Аав минь аль онгодоо ашиглаж байсныг би сайн мэдэхгүй юм.

-Аавын тань танилууд, шавь нар нь таньтай уулздаг уу?
-Өө, их олон хүн дурсаж суудаг.Зарим нь ирж уулздаг л юм.Би нэг сайн дурсамжийн ном бичдэг юм билүү гэж бодож байна.Түүхэнд хүмүүсийг зөв бичиж үлдээх нь чухал.Аавыг минь бэрээр нь овоглоод бичсэн хүн ч байж л байх юм. Зарим нь Дамдин зайрангийн аав Батчулуун гэдэг удган байсан гэж бичих вий дээ. Ингэж гажуудуулж болохгүй шүү дээ.

-Ер нь хуурамч бөө олон болжээ.Та тийм хүмүүстэй уулздаг л биз дээ?
-Харин тийм ээ.Гэхдээ тийм хүмүүс чинь надаас зугтаадаг юм.Тэнгэр шүтээнээ олон нийтэд таниулах ажил хийж яваа болохоор тэдэнд би их харамсдаг.


-Бөө удганд сургалт зайлшгүй хэрэгтэй юү?
-Одоо цагт их хэрэгтэй байна.Зан үйл, онгод тэнгэрийг зөв зааж, хэлж өгөх хэрэгтэй.Дээр үед бол өөр байж.Огт уг байхгүй хүнийг бөө болгоно гэх нь утгагүй шүү дээ.Багш нь тухайн шавийнхаа уг удмыг сайн мэддэг байх ёстой.Гэтэл зарим нь 99 тэнгэрийн дээр байгаа 106 дахь тэнгэрийн онгод чамд байна гэх мэтээр залж байх юм.Ингэж болохгүй шүү дээ.Бөө болох гээд чадаагүй, болих гэхээр больж чадахгүй хүний өмнө хүүхдүүд нь бөхийж очоод мөргөх, өрөвдмөөр юм.Хаанаас ч юм татаж авчраад өөртөө нааж орхисон онгодтой бөөнцөр цөөнгүй байна.Өчнөөн сая төгрөг өгч багш, шавь болоод сүүлд нь багшийгаа хайгаад олохоо больсон ч хүн байж л байх юм.Тиймээс бид бөөгийн ёс зүйн дүрмээ хэлэлцэж баталсан.Яваандаа чанаржих байх.

-Та хэдийд удган болсон юм бэ?
-Аав, ээжийнхээ нас барснаас хойш ганц охиноо үхдэгийн даваан дээр, амьдралд шахагдаж явсаар нэлээд хожуу удган болсон.

-Охины бие гайгүй болсон уу?
-Одоо зүгээр ээ.Хань бүлтэй сайхан л амьдарч байна.Би чинь бас онгодын хүчээр амьд явж байсан хүн шүү дээ.Ээжийн минь арав гаруй онгод намайг тээж явна.Зайран хүнээр надад хуур бэлдүүлж өгсөн юм.Амь тогтоход тэр нь ч зөв байсан юм билээ.Миний багш чинь Баяр удган.Тэр миний дүү юм.Надад дээд язгуурын, бүр 200 гаруй жилийн өмнө байсан онгодууд ч бий.Миний уг удамд тэр бүгд байдаг байжээ.Өөр дээрээ бороо оруулдаггүй хүн ч манайхан дунд байсан.Энэ ч яахав, бараг жирийн юм.

-Тань руу олон хүн ирж засал хийлгэдэг үү?
-Би ер нь хүн хүлээж авдаггүй.Аав, ээж дээр минь даатгалтай байсан, нутаг усны, танилын хүрээнийхээ цөөн хүнийг авдаг юм.Зарим нэг найз нар минь гуйгаад хүрээд ирдэг л дээ.Гэхдээ голдуу утсаар яриад юмыг нь үзээд өгчихдөг.Заримдаа хийхээс аргагүй зарим хүний юмыг тусгайлан хүлээж авахаас аргагүй л болдог доо.

-Та Бөөгийн нэгдсэн эвлэлд ямар алба хашиж байгаа вэ?
-Дэд ерөнхийлөгчөөр нь ажиллаж байгаа.Бид бөөгийн ёс заншлаа жинхэнэ ёсоор хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэж байна. Бидний тухай www.mongolianshaman.com сайтаас уншиж болно.