Гутал-Бөөд ирсэн онгод буюу өөрөөр хэлбэл өөд болсон бөөгийн сүнс, лус хоёрын нийлбэрийн хоёр хөл нь бөөгийн гутал гэж монгол харын бөө нар үздэг. Бөө гутлыг гурын элдсэн арьсаар үйлддэг.
Гутлын нүүр-Монгол харын бөө нарын бөө гутлын түрийн гутлын эзэн онгодын толгойн хэсгийг орлуулж түүний нүүр, нүд, ам, хамар, чихийг дүрсэлсэн байдаг. Хэрэв гутлын эзэн онгод нь хүний сүнстэй сол хүний нүүрийг дуурайж хоёр нүдийг нь өвдөгний тус газар, хамрыг нь шилбэний хянгар ясан дээр, чихийг нь баруун, зүүн хөлийн гадна талд, амыг нь хамрын доор тус тус тэмдэглэж жижиг манжиг, цацаг бэхлэхийн дээр хоёр чихний тус газар гурав, гурав /бүгд зургаа/ ширхэг хонхинуур бэхэлдэг. Энэхүү хонхинууруудыг гутлын эзний хоёр сөөх /ээтэг/ гэх бөгөөд түүний шаагих чимээг тэр онгодын сонсгол хэмээн тайлбарладаг.
Монгол бөө нарын дуудлагыг агуулгаар нь судлаач Б.Содном “Монгол харын бөөгийн дуудлага” өгүүлэлдээ /1964/хувааж ангилсан байдаг. Үүнд: Нэгд: Харын бөө гэдэг анхны бөө нарын дуудлага байна.
Үүнд: Бурханы шашны нөлөө байхгүй монголчуудын жинхэнэ цэвэр бүтээл юм.
Монголын Чингис хаан албат Ойрад буриадын гарвалтай Асуйхан удган Байгаль далайн эргээр явж байтал далайн эрэгт хөх бух цахран байхыг удган үзээд хүнтэй учрах жигт ийм юм байх ёсгүй бүлгээ. Бурхан тэнгэрийн дохио надад хувьт магад хэмээж удган эргүй агснаас бух лугаа тачаангуй үүсгэх гэж сэтгээд тэнд тачаангуй үүсгэв. Удалгүй удган жирэмсэн болж хоёр хөвгүүн төрсний их нь Буриадай, бага нь Хоридой хэмээх болсон ажээ.
Буриадай анд явж байтал уулын оройн жодоо модонд нэгэн охин явсаныг олж, гэргийгээ болгов. Түүнээс хоёр хөвгүүнтэй болсныг ахыг нь Эхирид, дүү нь Булгад гэж нэрийджээ.
Эхирид найман хөвгүүнтэй болж. Түүнээс дэлгэрсэн үндсэн олон ястан овогтой болж, байгаль далайн тэр бие Эрхүү мужид Бирхалинс, Балканск, Иди олон тасаг буриад, Байгаль нуурын орчимд олон овог ястан болсон байна.
Хоридайн үр сад нь сүүлд Монголоос дүрвэж ирсэн олон ястан овогтонтой холилдсон аж.
Эхиридийн найман хүүхэд, Булгадын зургаан хүүхдүүд одоо хүртэл “Бух ноён аав, Будан хатан эжий” хэмээн сүүгээр цацал өргөн тахиж мөргөдөг ёс үүссэн байна.
Монголчууд бид өөрсдийгөө Махчин Монголчууд гэж шүлэглэн дуудаж баяссаар бүүр дасал болчихож. Малгай тавьсан газар манайх гэдэг шиг л мах байгаа газар манайх гэх нь холгүй болжээ. Намайг жаахан байхад махны очер гэж аймаар юманд эмээ бид хоёр тасарч унатлаа хавчуулан бөөн алаан болох дөхдөг байсан.
Зүгээр л нэг энгийн дээлэн дээр нүдээ хагас хугас боогоод хуурдан явган бөөлөөг хийсэн болж болдоггүй учир бас бий шүү хөө. Сэргэлэн аягаа сайн базаагаад, мэдрэл мэдрэмжээ сайн нөөцөлсөн Тэнгэрийн замчид харин өөрийн арга барилаараа явган бөөлөөгийнхээ угтуулгыг дэгдээж болно. Харин эхэлж, ӨӨРИЙГӨӨ ОЛЖ, ОНГОДОО ТАНИХ гэж оролдож байгаа Тэнгэрийн тамгатан үрсүүд Улаач болох гэж зүглэж яваа барамууддаа өөрийн биеэр ойлгож мэдэрсэнээ хуваалций гэж бодлоо. Авах гээх ухаанаар хандаж, өлгөн егөөдөлгүй ухаандаа болгоож авч хайрлаарай, улаачид аа!
Бөө мөргөлийн сэдвээр судлаач Б.Галааридтай ярилцлаа. Тэрбээр “Онгод тэнгэрийн зараалаар”, “Бөө мөргөл, тэнгэр шүтлэг”, “Мөнх тэнгэрийн ухаан” зэрэг ном бичиж эмхэтгэсэн, парапсихологи, далд ертөнцийн талаар сонирхон судалдаг юм.
-Монгол бөөгийн гарал үүсэл хаанаас эхтэй вэ?
Цагаан хуулар ясны Шаравын Дашдаваа удган /1899-1936/ 1919 оны намар нэг удаа бөөлөх гэж байхад нь Шарав-Осор гэгч лам удганд хандаж, “Би хөөргөө гээгээд хэдэн cap боллоо. Та олж өгнө үү” гэхэд удган бөөлж буугаад, “Би хөөргийг чинь олох нь оллоо. Авчрах гэсэн боловч өргөж даасангүй. Харин тамхийг чинь асгачихлаа. Наран ургах зүгт нэгэн урсгал усны зүүн талд өтгөн ургасан өвсөн дотор хөөрөг тань байна. Би дэргэд нь тэмдэг тавьчихлаа. Малын хөлөөр гатлагдахаас наана маргааш өглөө эрт очиж аваарай” гэжээ. Лам удганы хэлсэнээр газрын баримжааг мэдэж маргааш нь очтол Намнан, Тогос хоёр уулын хоорондох хөндийд горхины зүүн гарт нэгэн өндөр ургасан шарилжин бутны оройд хуучивтар самбай хадаг уясан байв. Тавьсан тэмдэг нь энэ юм байх гэж бодоод мориноос буутал тэр хавьд бага гэрийн буурийн хэр газар өвс нь налчихсан, хөөрөг нь толгойноосоо салчихсан, тамхийг нь цувуулаад асгачихсан байж гэнэ.
Бөөтэй холбоотой зарим асуудлын талаар Азийн бөөгийн Тив дэлхий холбооны ерөнхийлөгч, Монгол бөөгийн “Голомт төв”-ийн тэргүүн Ш.Сүхбат ийн хэлж байна.
Бид зөвхөн хөндлөнгөөс хяналт тавих үүрэгтэй. Шинээр төрөн гарч буй залуу бөө нар ийм зүй бус зүйлүүд хийж байгаа. Энэ бол үндэсний соёл, тэнгэртээ харшилсан маш аймшигтай явдал. Тэд хамгийн гол нь зан үйлээ сайн мэддэггүй. Үүний гол буруутан нь онгодыг нь буулгаж өгч байгаа багш нь юм. Бас бөөгөөр далимдуулж бизнес хийгчид олон болсон. Ямар ч онгод тэнгэргүй нөхөд “Би бөө” хэмээн ард түмнийг шулах байдал газар авах боллоо. Миний бодлоор үүнд төрийн зохицуулалт дутагдаж байна. Шашины тухай хуулийн заалт хүртэл хоцрогдчихсон. Үүнийг даруй шинэчлэх хэрэгтэй байна. Бөөг дотор нь хоёр хуваадаг. Онгод шүтээнтэй дархан бөө, байгалийн жамаар шалгарсан бөө, мөн онгодгүй тахилч бөө гэж байна. Жинхэнэ бөө бол гурваас дээш жил онгод шүтээндээ барилдаж, номоо сайн мэдэж байж сая засал хийнэ. Тэгтэл одоо өнөөх зуурдын бөө нар юун гурван жил болох байтугай сар ч болоогүй байж “Таныг сайн сайхан болгоод өгье” гэдэг. Энэ онд хүчирхэг тэнгэрүүд бууж ирж зуурдын бөө нарыг цэвэрлэх болно.
Л.Баатархүү
"Улс төрийн тойм" сонин
ФОТО
ВИДЕО
