Ногоон дарь гэж Монголчуудын заналт дайсан бурханы шулам хүүхний сүнс гэдэг. Тангуд шуламын тарнийг уншиж үрээ аврана гэдэг юу л бол. Гэтэл чивэлт шуламыг дуудах тарнийг бид бор халзан туулайн домог болтол алдаршуулжээ. Чөтгөр шуламууд өөрсдийгөө дуудуулахын тулд элдэв ховсоо жатга ашиглаж тарни уншуулдаг. Тарни уншсан эхийн хүүхдийн биед чөтгөр орох боломжоо хайсан байх. Нялх хүүхдийн сүнс хялбархан хулгайлагддаг. Салхинд настас дэрвэх төдийд нялхсын сүнс үрэгдэг юм. Хэрвээ хүүхдийн сүнсийг хулгайлах боломж шуламд олдвол Монгол эх хоосон хүүхдийн биеийг тэвэрч үлдэнэ. Ямартай ч гэсэн тарни уншихад шулам ирдэг нь үнэн. Монгол нялхсыг мангас бурхад ламаар дамжуулж нэр өгөх, тарни уншуулах, сүнс наах, хувилгаанд алдаршуулах, шавьлах, эмлэх зэргээр сүнсийг нь хулгайлж мэрэгшсэн юм байна. Монголчууд Бид найман зуун жилийн турш чөтгөр, шуламын зугаа наадам, доог тохуурхал болж буурч доройтжээ.
Хүн Судлаач Боржигон Болдбаатар
