Уншиж байна...

Алс зүүн урд
Замбуутивийн ороннуу
Хязгаарын газартуу
Агуухан буурал, ачит буурал аав
Өргөн далайн хоймортуу

Бурханы шашинд тохируулж, засагдсан тэнгэрийн дуудлага

Өөхөн цагаан өндгийг
Сөхөрч суугаад дуудъя
Өндгөн цагаан биеийг
Өндөлзүүлж суугаад дуудъя

Авгалдайн онгон орж-Гүүр тавьсан гөлмийн эзэд хойт үеийн хонгор их сайдууд Мэнд амар! Гэсээр орж ирнэ. Хүмүүс Мэнд ээ! Өлгөндөө бид мэнд байна аа. Өндөртөө та бүхэнд мэнд үү? Гэж Авгалдайн онгодтой мэндэлдэг. Хэний хэрэг зориг, юуны тулд яах гэж намайг дуудав та нар гэж асуудаг. Тэгвэл онгоны хэлмэрч нар хэрэг зоригоо айлтган мэдүүлнэ. Тийм тийм хүн тэгээд өл хөх ухна үхлийн эзний үүдэнд тавьж байна. Амь насыг нь зольж, аварч хайрлагтун, аваачиж хүргэж өгөгтүн гэж таныг хэмээн залбирч мөргөж байна гэхэд Авгалдайн онгон зөвшөөрч Улаан тамхи унд минь, хавуучи тамхи хав минь гэж тамхи нэхмэгц гаансанд нэрж өгнө. Архи сархад аялгалж өгнө.

Монгол бөөгийн шүтлэнтэгүүдийн үздэгээр ертөнцийн зургаан их хаадын нэг-Лусын хаан. Гол мөрөн, тэнгис далай, ус чийгийг дээдлэн шүтдэгтэй холбоотой бөө нар усны их хаанд өргөл өргөн тайллага тахилга тавьдаг эртний ёс бий. Монголчууд загасыг урт настай амьтан хэмээн зарим газар загасны мах идэхийг цээрлэдэг ёс бий.
Аварга могой-Монгол бөөгийн шүтлэгтэнгүүдийн үздэгээр ертөнцийн зургаан их хаадын нэг газар уснаа явагч могойн хаан бөгөөд газар лусыг тэнгэртэй холбогч, ер бусын сонор сэрэхүйтэй амьтан тул түүнийг шүтэж бөөгийн хувцас хэрэглэлд эр, эм аварга могойн дүрсийг хадаж шүтдэг.

- Эрх олгох, олох, бөө болох эрх олж авах, уг барих, босох, залаалах зэрэгтэй адил утгатай.
Багш нь шавьдаа абишиг хүртээж байдаг бол шавь нь абишиг авдаг. Шарын шашины гаралтай үг, зан үйл болно. Дээхэн үед есөн абишиг хүртэж байж зайран болдог ёсыг шарын шашин дэлгэрсэн үеэс тогтоосон ажээ. Хүнд бэрх сорилуудыг давуулдаг нь нэг талаар бөө болох зорилгыг мохоох гэсэн далд санаатай байжээ.
“Авай” Гэсэр- XI зууны Монголын нүүдэлчин овог аймгуудын нэгэн хаан байсан Гэсэр хаанд зориулсан “Гэсэр тууль”-ыг XVII-XVIII зууны үед монголчууд зохиохдоо бөөгийн яруу найрагийг ашигласан бөгөөд Гэсэр туульст анх удаа 99 тэнгэрийн тухай оруулсан нь онцгой тэмдэглэлтэй.

Ногоон дарь гэж Монголчуудын заналт дайсан бурханы шулам хүүхний сүнс гэдэг. Тангуд шуламын тарнийг уншиж үрээ аврана гэдэг юу л бол. Гэтэл чивэлт шуламыг дуудах тарнийг бид бор халзан туулайн домог болтол алдаршуулжээ. Чөтгөр шуламууд өөрсдийгөө дуудуулахын тулд элдэв ховсоо жатга ашиглаж тарни уншуулдаг. Тарни уншсан эхийн хүүхдийн биед чөтгөр орох боломжоо хайсан байх. Нялх хүүхдийн сүнс хялбархан хулгайлагддаг. Салхинд настас дэрвэх төдийд нялхсын сүнс үрэгдэг юм. Хэрвээ хүүхдийн сүнсийг хулгайлах боломж шуламд олдвол Монгол эх хоосон хүүхдийн биеийг тэвэрч үлдэнэ. Ямартай ч гэсэн тарни уншихад шулам ирдэг нь үнэн. Монгол нялхсыг мангас бурхад ламаар дамжуулж нэр өгөх, тарни уншуулах, сүнс наах, хувилгаанд алдаршуулах, шавьлах, эмлэх зэргээр сүнсийг нь хулгайлж мэрэгшсэн юм байна. Монголчууд Бид найман зуун жилийн турш чөтгөр, шуламын зугаа наадам, доог тохуурхал болж буурч доройтжээ.
Хүн Судлаач Боржигон Болдбаатар

 

 

Бөө олноороо төрөх тэр цагт удмын олондоо эерэгжүүлэн ойлгуулах ганц үнэн нь энэ улаач чинь удмаа хамгаалах гэж босч байгаа юмаа, өвөг дээд эсүүд нв удмын үрсээ хамгаалж дэмжихээр ирсэн юм гэх тайлбар. Удмынхаа дээд эсүүдийн хамгаалалт орох гэсэн үрсүүд нь учран золгож, хар бараанаа таслуулж, хазгай заяагаа тэглүүлэн, хаалга үүдээ нээлгэж, хамаарч тэднээрээ дэмжүүлсэн нь олон.

Төрт монголын төрийн сүр 

Төвшин олны итгэлийн сүү
Хүлэгт монголын хүйн чулуу
Хүмүүн монголын ургийн сахиул
Буурал төрийн удмын хэлхээ
Будант түүхийн амин гэрч
Булавч дардайх атга үнэн
Буян нүглийн хатуу дэнс
Харийн хөлд хамагдан хийсч
Хатуу орчлонгийн жамаар уусч
Хамаг монголын үнсэнд хийсч

Бусад мэдээ

Mar 07, 2024 285

БАЛЖИР УДГАН

Mar 04, 2024 101

УУЛЗАЛТ ХИЙЛЭЭ

Feb 28, 2024 177

БӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Feb 28, 2024 1897

ГОВЬ-АЛТАЙД

Feb 23, 2024 146

АНХНЫ УУЛЗАЛТ

Feb 20, 2024 190

НАЛЖИР УДГАН

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/