Уншиж байна...

Хайрхан, эрлэг хоёр нь дээд доод ертөнцийн төлөөлөгч баатрууд юм. Эртний домогт хайрхан, эрлэг хоёр тэмцэлдэж байгаад Хайрхан баатар Эрлэг баатрыг дийлээд газар дэлхийг тогтоосон гэдэг. Иймд Монголчууд дээр үеэс аймшиг аюул бүхнээс аврагч баатар бол хайрхан мөн гэж үзээд үргэлж “хайрхан минь” гэж залбирдаг заншил нь их эртнээс үүсчээ.

Бөө мөргөл, зан үйл

Монгол бөөгийн баатарлаг илэрхийлэл буюу хатуу чанга ёсыг эрхэмлэдэг харын бөөгийн нөгөө талд энэрэнгүй ёсын илэрхийлэл болсон цагаан зүгийн бөө нар байдаг. Цагаан зүгийн бөө нь хүмүүсийн аж амьдралыг ерөнхийд нь чиглүүлж, нийгмийн доторх хэв хуулийг сахиулах, газар уул усны эзэдтэй хэрхэн харьцах, өвөг дээдэс уул усны эздийг хэрхэн тахин номхоруулж тайлах, өвчин эмгэг хэрхэн эмчлэх, муу зуршилтай хүнийг ховсын аргаар сайжруулах үйлд гарамгай сайн байдаг.
#МөхөсНамайгИвээжХайрла

Авгалдай онгон – Авгалдай хэмээх айлын онгон. Аманд нь хонины уураг сүүл үмхүүлж хэц зэлнээс татаж, айлын хойморт байрлуулсан бөө удган нарын сахиус барьсан оннгон шүтээн. Хорь агийн буриадын бөө удгад авгалдайтай байдаг.
Бөөгийн хэрэг хийж гүйцэтгэхдээ адаг сүүлд нь авгалдайн онгод оруулж төгсгөдөг бана. Ердийн цагт авгалдайн онгодоо хэц зэлнээс цахлаж, цайны дээж өргөж залбирч байдаг. Авгалдай онгодыг дуудахдаа онгод хэмээх багыг нүүрэндээ өмсөж авгалдайн онгоны дуудлага дуудан оруулдаг байна.
Дорнодын Дашбалбарын моргоолын Дариймаа удган Авгалдай удганыхаа аманд сүүл үмхүүлээд зүүн хойд хоймортоо залж идээ цайны ээжээ өргөн шүтдэг байжээ.

Эрхт хүчин хотол төгссөн гал тэнгэрийн чуулган
Өргөсөн эдгээр тахилыг минь баясан зооглоод
Эрж хүссэн ямар хэрэгтнийг хоцроолгүйгээр
Энэрэхүй сэтгэлээр бүтээж хайрлан соёрх

Галын бурханд хишиг буяны өчиг өчиж цог заль, сүр сүлд, мал идээ, сайн чадал, мэргэн ухаан, чийрэг бие, алдар нэр, их хэрэг, зөв үйл, малын хишиг, ундааны хишиг, эдийн хишиг, эрдэнэсийн хишиг, язгуур үндэс, нөхөр хань, боол зардас, замын өлзий, нутгийн өлзий, үйлсийн өлзий, амар жаргалан, хотол баясгалан, сайн буян өлзий хутаг, номын буяныг хурайлан дуудаж оршоох утгыг агуулсан байдаг. Галын даллагын яруу найргийн уран сайхны онцлог нь хишиг буяны төрөл зүйлийг элдэв чимэг тодотгол үгсээр тодруулж, батлах хийгээд үгүйсгэх холбоосоор зангидаж сэтгэлд зохист нийцэт утга бүхий үгсийн уран хэлхээсийг хэлхэж урласан байдаг. Буян хишиг, өлзий учрал, цог золбоог тоочин өгүүлэн тоочимж бүхнийг шадлан шад бүхний төгсгөлд ба хийгээд холбоосоор давтан холбож, утга уянгын яруу зохицлын тэгш хэмнэлийг тааруулсан байна. Муу үйлсийг зайлуулан соёрх, сайн үйлсийг өгөн соёрх гэсэн гол үгсийг бадаг бүхэнд давтан, хишиг даллага хурайлан аливаа хүний сэтгэлийг өөдрөг бадрааж хөгжөөхийн аясыг өгүүлсэн зул бадамлан бадрах мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг уран сайхны онцлогтой.

Ачит язгуур үндсэн лам нарын буян хийгээд
Аврал дээд гурван эрдэнийн буян
Аугаа хүчин төгөлдөр сахиуснуудын буян лугаа
Алимад сайн буянгуудыг энд ирүүлэн соёрх хурай, хурай, хурай
Улам дээшид бадрах цог заль
Улам өрнөн дэлгэрэх сүр сүлд
Улам элбэг болон арвидах мал идээ
Улам сайжрах хишиг ирүүлэн соёрх хурай хурай хурай...

Монгол харын бөө нар гал голомтын эзэн тэнгэрийг баясгахын тулд жил, жилийн намрын сард түүнийг бөөгөөр хүндэтгэн тахиулж байв. Ийнхүү тахихдаа гал голомтоо сахисан онгодыг дуудаж бөөд оруулахад гэрийн эздийн сайн сайхныг онгодод даатгаж, галдаа өөх тос, архи сархад өргөх зан үйл үйлдэхдээ өрхийн тэргүүн, эзэгтэй нарт улаан утас бариулж, утасны нэг үзүүрийг тулганы цагирагт бэхлэн гал голомтод нь мөргүүлдэг байсан бол шарын бөө нар болон лам нар галын тахилгын судар уншдаг.

Шэрэг, шэрэг, шэрэг Аяар баруун урд зүгт Замбуу тивийн ороноосоо Хязгааргүй газарт Өндөр сайхан Сахатай цагаан уулын эзэн Санийшхийн хүбүүн Буйлаан түргэн тулмаашимни Наана сайхан дуулагты даа Хүлүр мүнгэн зодороос ялбуулжээ Хүжэ мүнгэн бардасытнай Сунган байжа ураадбаб Энэ замбуу тивийн ороной амитан Буряад гэжэ ясатай л Галзууд гэжэ омогтой доо Дааган гэжэ уриатай даа Чойжилын хүбүүн Цэрэн гэжэ нэрэтэй ла Дүшэн есөн настай даа Хан их гарвалынхаа Хадаг торгон жолоошоб доо Эзэн их гарвалынхаа Элшэ түрэн жолоошоб доо Хэлэхийдэ тулмаашамби Шарай голой хойморто ло Шандан булагай эхэндээ Шандаруу цагаан хумые Шэрээлдижэ буусан Буурал цагаан аав Бурхан цагаан гарвал Наанаа сайхан дуулагты даа Хүлэр мөнгөн зодоороое Ялбуулаж урааднаб Арван тавны өдөр авсан Ая буурал гангаар ариулж Алсан сайхан жодоогоороо Ураадажа амалав Ум ма ни бад мэ хум Эх сурвалж: Чойжилын Цэрэн заарингаас авсан дуудлага Есөнхийхөө ерөөлгөндөө Наймныхаа найгалган дээ Болов гэ Заа зугаа галяа үгүй Замай зугаа амалаа үгүй Ута зугаа ураадажа Угай харгы мүрдүүлжээ. Махан хэлээр мэдүүлээ үгүйб Мянган угайм Заасан заабари Түүхэн хэлээр мэдүүлээ үгүйб Түмэн угайм Заасан заабари заабариласан Шарай голой хоймор талаар Шандан булгийн эхэндээ Шандаруу цагаан хүмые Ширээлдэж буусан Буурал цагаан аав Бурхан цагаан гарвалынхаа Дайдаа дэлэхэйе бүрхээсэн Эх сурвалж: “Арван гуран ноёдын дуун” Антоон Мостаэрт Монгол судлалын төв Улаанбаатар хот. 2007 он, 248 дугаар нүүр хуудас.

Бусад мэдээ

Mar 07, 2024 289

БАЛЖИР УДГАН

Mar 04, 2024 102

УУЛЗАЛТ ХИЙЛЭЭ

Feb 28, 2024 178

БӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Feb 28, 2024 1900

ГОВЬ-АЛТАЙД

Feb 23, 2024 146

АНХНЫ УУЛЗАЛТ

Feb 20, 2024 192

НАЛЖИР УДГАН

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/