Уншиж байна...

Манж нар Өвөр Монголыг эзэлсний дараа Манжийн найман хошууны жишгээр хошууны зохион байгуулалт хийхэд Цахарт зүүн, баруун гарын найман хошууг байгуулж, Лигдэн хааны хүү Эжэйд чин вангийн хэргэм өргөмжлөн захируулж, хааны гүнжтэй ураг холбосон юм.

Эжэйг нас барсны дараа түүний дүү Абунайд чин вангийн зэрэг залгамжлуулжээ. Абунай, түүний дүү Бүрни, Лувсан нар Монголын их хаадын үр сад гэдгээ гүнзгий ухамсарлаж, 1675 онд Манжийн ноёрхлыг эсэргүүцсэн бослого гарган тэмцсэний улмаас амь насаа алдсан билээ. Үүгээр Лигдэн хутагт хааны үрс тасрав хэмээх хуучин цагийн монгол түүхчид харамсан тэмдэглэдэг. Гэвч Чингисийн алтан ургийн Гэрсэнзийн үр хойчис болох Халхын ноёд уугуул нутагтаа Монголын төрийн гал голомтыг сахин үлдсэн билээ.

Цогт хунтайж /1581-1637/ бол Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн гуравдугаар хөвгүүн Онохуй Үйзэнгийн 5-р хүү Бахарай хошуучийн ахмад хөвгүүн болно. Түүний эх нь Оннигудын нэгэн эзэн Бэрхийн охин, Чин бишрэлт сайн Мадэ Тайгал хатан бөгөөд хөвгүүн Цогт тайжийн хамт сүм хийд байгуулах, судар шастир орчуулах зэргээр Халхад буддын шашин дэлгэрүүлэх хэрэгт ихэд зүтгэж явжээ.
Цогт тайж Түшээт ханы дотор тусгай хувь албаттай, Халхын зүүн гарт нилээн нэр нөлөө бүхий ноён байжээ. Түүний эзэмшил нутаг нь Орхон, Туулын бэлчирт байв.
Цогт тайж бол XVII зууны Монголын соёлын томоохон зүтгэлтэн, яруу найрагч, гүн ухаантан, тэр цагтаа улс төр, цэрэг, шашны сургаалд боловсорсон нэгэн байв.
Цогт тайж Лигдэнг монголын их хаан хэмээн хүлээн зөвшөөрч, түүний монголын улс төрийн нэгдэл, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцлийг Халхын ноёдын дотроос эн тэргүүнд тууштай дэмжсэн хүн мөн.
1636 онд Манжийн хаан Абахай өөрийгөө Монголын хаан хэмээн өргөмжилсөн нь дан ганц Өвөр Монголын аймгуудын бус нийт монголчуудыг эрхэндээ оруулах алсын санааг агуулсан хэрэг байв.
Лигдэн хутагт хаан нас барсны дараа Монгол-Манжийн харилцаанд хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэж чадах нэр нөлөөтэй хүн нь Халхын Сэцэн хан Шолой болсон бав.
1636 оны 1-р сарын 14-нд Манжийн хааны ордонд Халхын Сэцэн хан Шолой болон Халхыг түшин суусан Үзэмчний Сэцэн жонон, Сүнидийн Баатар жонон, Хуучидын Галдан түшээт, Авгын Засагт жонон нарын 4 элч бусад их бага ноёдын элч дагалдагсад 132 хүний хамт хүрэлцэн очжээ. Элч нар Манжийн хаанд захидал бичиг авчрахын хамт морь, тэмээ, булганы арьс, эмээл хазаар, хуяг илд зэрэг эд зүйлсээр бэлэг барьсан. Энэ бэлэг нь Манжийн албан түүхэнд тэмдэглэгддэг шиг Манжийн хаанд барьсан алба бус, харин хөрш улсын дипломат ёсны харилцааны илэрхийлэл болгон өргөсөн бэлэг байв.

Цогт тайж, Гүүш хан, Төрбайх нарын хөх нуур, Түвдэд эрхшээлээ тогтоохын төлөө тэмцэл
Түвэдийн улааны ба шарны шашинтны аль алин нь дотоодын тэмцэлдээ монголчуудын дэмжлэг авч цэрэг-улс төрийн холбоо тогтоохыг чухалчилж байв.
Цогт тайж нутагтаа байхдаа, өөрийн эх Мадэ, Тайгал хатны хамт буддын шашныг дэлгэрүүлэхэд ихээхэн хүчин зүтгэл гаргаж байсан билээ. Гэвч дээрх мэдээ нь тэд нэгэн шашны шүтлэг бишрэлээр холбогдоогүй, гагцхүү Монгол, Түвэд, Хөх нуурт улааны шашны далбаан дор шарын шашинтны эсрэг цэрэг-улс төрийн нэгдмэл үйл ажиллагаа явуулах зорилгын үүднээс нэгдсэн гэдгийг нотолж байна.
Дөрвөн Ойрадын ноёд Хөх нуурыг эзлэн авснаар газар нутгаа өргөтгөн тэлж, Төв ба Дундад Азийн олон улсын харилцаанд идэвхтэй оролцох, Түвэдтэй шууд хиллэж, тогтвортой харилцах боломж олж авсан байна.
Төрбайх Хөх нуурыг эзэлсний дараа Дөрвөд Ойрадын цэргийг дэс дараатай нутаг буцаажээ. 1638 онд Цоросын Эрдэнэбаатарыг нутаг буцахад “Баатар” хунтайж цол өргөмжлөн, үлэмж бэлэг сэлт өгч, Аминдара хэмээх охиноо богтлон ураг барилдсан байна.
1645 онд Төрбайх Түвэдэд ноёрхох байр сууриа бэхжүүлэх үүднээс Дашилхүнбэ хийдийн ширээт лам Лувсанчойжижалцанд “Богд” гэдэг цол шагнаж, V Далай лам Лувсанжамцын эрх мэдлийг ихэд бууруулан, шинэ өрсөлдөгчийг буй болгов.
Лхасаас баруун хойш орших Дамын хөндийд үлэмж тооны монгол цэргийг суулгаж, чухал боомт, зам судалд харуул, өртөө байгуулж, Түвэд дэх Хошуудын ноёрхол, Монгол-Түвэдийн төр-шашны засаглал, түүний үйл ажиллагааг эсэргүүцсэн тэмцлийг дарах бэлтгэл ажил хийв.
Төрбайх 1655 оны эхээр 73 насандаа Түвэдийн Лхаст нас нөгчжээ. Төрбайх бол XVIII зууны тэргүүн хагасын Төв болон Дундад Азийн түүхэнд ихээхэн нөлөө үйлдэл үзүүлсэн, Дөрвөн Ойрадын цэрэг, улс төрийн нэр ихэд алдаршсан томоохон зүтгэлтэн байв.
Төрбайхыг түүний ахмад хөвгүүн Даян тайж “Очир хаан” цолтойгоор залгамжилж, 1717 онд Зүүнгар хаант улсын цэрэг Лхас хотыг эзлэх хүртэл Хошуудын ноёд дал гаруй жил Түвэдийн төрийн эрхийг барьжээ.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/