Уншиж байна...
1636 онд Өвөр Монголыг эзлэн авсны дараа Дээд эрдэмт хаанаас Монгол Засгийг Эрхлэгч яам гэгчийг байгуулж Монголын олон аймаг, хошуу, засгийн хэргийг захируулжээ.
Манжийн үеийн Ар Монгол гэсэн ойлголтонд Халхын 4 аймаг, Ховдын хязгаар, Дарьгангыг гол төлөв багтааж байв. Үүнээс газар нутгийн хэмжээ, хүн амаар Халхын 4 аймаг хамгийн том, голлох хэсэг нь байв.
 Манжийн эрхшээлийн сүүл үед Халхын Түшээт хан аймагт 20 хошуу, 51 сум, Засагт хан аймагт 19 хошуу, 17 сум, Сэцэн хан аймагт 23 хошуу, 40 сум, Сайн ноён аймагт 24 хошуу, 31 сум байв. Тэр үеийн Ар монголын засаг захиргааны том нэгж нь аймаг байв.
 Манж нар Ар Монголыг эзлэн авах үезд Халхад Түшээт хан, Засагт хан,Сэцэн хан 3 аймаг байв. 1725 онд Түшээт хан аймгаас хэдэн хошуу таслан, Сайн ноён хан аймаг хэмээн нэрлэснээр 4 аймагтай болов.
 Өвөр Монголын аймгуудыг, Хорчин 6, Жалайд, Дөрвөд нэжгээд, Горлос 2, нийт 10 хошууг Жирмийн чуулган; Харчин 3, Түмэдийн 2, нийт 5 хошууг Зостын чуулган; Аохан, Найман, Ар хорчин, Хишигтэн, Халхын зүүнгарын нэжгээд хошуу, Баарин, Жарууд, Оннигуд хошууд, нийт 11 хошууг Зуу-удын чуулган; Үзэмчин, Хуучид, Сөнид, Авга, Авга нар тус бүр 2, нийт 10 хошууг Шилийн голын чуулган; Дөрвөн хүүхэд, Муумянган, Халхын баруун гарын тус бүр 1, Урадын 3, нийт 6 хошууг Улаанцавын чуулган; Ордосын 7 хошууг Их зуугийн хэмээх 6 чуулган1 болгон хуваан зохион байгуулжээ.
1 “Мэнь-гу-ю-му-цзи” Записки о монгольских кочевьях. Перевод с китайского П.С.Попова. Спб. 1895, стр 1-47.
 Хар мөрөн мужид суурьшиж байсан Баргыг 1732 онд Хөлөн буйрын нутагт шилжүүлж авчирсан бөгөөд тэднийг хуучин Барга гэж нэрлэдэг. Харин Халх Монголоос 1734 онд Хөлөнбуйрт нүүлгэн авчирсан Баргуудыг шинэ Барга хэмээж, Хөлөн Буйрын хошуу сумыг зохион байгуулахад зүүн, баруун хоёр гар болгон хуваасан байна2.
2 Харгана. Ж.Өлзий. “Барга монголын түүх” УБ, 1999, тал 40, 89-94, 98.
 Манж нар Хөхнуурын монголчуудын нэгдмэл байдлыг задалж, хошууны зохион байгуулалтанд оруулж, Хөхнуурын 5 аймгийг 29 хошуу болгожээ. Үүнд: Хошууд 21 хошуу, Цорос 2 хошуу, Хойд 1 хошуу, Торгууд 4 хошуу, Халх аймаг 1 хошуу байгуулжээ.
 1697 онд Алшаагийн монголчуудыг хошуу, сумын зохион байгуулалтанд оруулж, 8 сумтай 1 хошуу зохиож, Хоролид төрийн бэйл өргөмжлөн, Алшаа засаг хошуу болгов. Алшаа нь бие даасан нэг аймаг мэт байсан ба чуулган байгуулаагүй аж.
 1753 оноос тэднийг Эзнээ гол хавь нутаглуулсанаас Эзнээ голын Торгууд хошуу буй болжээ2.
 Манж нар 1758 онд Зүүнгар хаант улсыг эзлэн, илийн газрыг байлдан дагуулах үед Торгуудын Шэйрэн тайж, Хойдын Дэжид тайж нар харъяатаа аван, угсаа нэгтэнтэйгээ нийлэхээр Ижил мөрнийг зорьжээ.
 1761 онд Ижил мөрөн дэх Торгуудын хан нас нөхцөж, түүний дөрөвдүгээр хүү Увш эцгийнхээ хан орыг эзлэв. Тэр үед дээр дурдсан ноёд харъяатаа дагуулсаар Халимагт очив.
2 “Торгууд хаадын тууж”. Ойрад түүхийн сурвалж бичиг. Хөх хот. 1985. Тал 338-340.
Тиймээс Увш Торгуудын нөлөө бүхий ноёдыг цуглуулан зөвлөлдөж, нутаг буцах нууц шийдвэр гаргажээ1.
 Гэвч тэд найман сар гаруй үргэлжилсэн хүнд аяны эцэст дөнгөж 10 мянга гаруй өрх, 70-80 орчим мянган хүн эх нутагтаа эргэн иржээ.
 Манж хаан 1771 онд Торгууд тайж нарыг ордондоо хүлээн авч, хэргэм зэрэг олгож, Увшид Зоригт хан цол өргөмжлөв.
 Тэнгэр уулын өмнө бие, Хар Сайр орчмын Торгуудын 4 хошууг Үнэн сүжигтийн өмнөд замын чуулган, Ховог сайрын Торгуудын 3 хошууг Үнэн сүжигтийн умарт замын чуулган, Хүр, Хар усны торгуудын 20 хошууг Үнэн сүжигтийн дорнод замын чуулган, Жин хэ орчмын Торгуудын 1 хошууг Үнэн сүжигтийн өрнөд замын чуулган, Жултас орчмын Хошуудын 3 хошууг дундад замын Батсэтгэлтийн чуулган хэмээн тус тус нэрийдэв.
1 Намсрай.”Дайчин улсын үеийн монголын түүх”. Улаанхад. 1993. Тал 274-276.
 Түнлий номын жасаа. Жил бүр Ар, Өвөр монголын нэр нөлөө бүхий хутагт лам нар ээлжээр Бээжинд очиж, Найралт Найрамдах ордог гэгчид цуглаж, манж хааны насан уртасгах ном уншихыг тийн нэрлэдэг байв.
 

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/