Уншиж байна...

Мөнх хааны үед өмнөд Сүн улсын эсрэг ерөнхий довтолгооныг эхлүүлэхээр нэгэнт шийдсэн тул хятадад байлдаж байсан гол цэргийг захирч байсан Хубилай тойрон явж байлдах аян дайныг эхэлсэн нь Чингис хаан болон Зэв, Сүвээдэй зэрэг гарамгай жанждын гавьяат үйлстэй эн зэрэгцэх үйл явдал гэж түүхчид үздэг.Сүн гүрэн умар хил дагуудаа Шар мөрөн, Хан гол болон өндөр сүрлэг уулс, бат бөххэрэм, бэхлэлтээр хүрээлэгдэн хамгаалагдаж байв.Тэгээд ч нутгийн гүнд хэдэн ч цэрэг засаж, хилийн зүг хэдийд ч хөдөлгөх боломжтойн дээр, хилийнхээ цаана шинэ шинэ бэхлэлт хориглолтыг хэдэн зуун жилээр ч барьсаар байж чадах эдийн засаг, хүч хүчний шавхагдашүй нөөцтэй байлаа.



Сүн улсын нутаг баруун талаараа мөн давшгүй бэрх бартаа бүхий мянга гаруй километр үргэлжилсэн Күн Лүн, басхүү Гималайн уул нуруугаар хүрээлэгдэж, тэдгээр нь гадны дайсан нэвтэршгүй бат бэх хэрэм болж, хятадын уудам тал нутгийг төвдийн өндөрлөг газраас битүүлжхамгаалжбайв.Урьдөмнөдавшгүй, нэвтэршгүй гэгдэжбайсан энэхүү сүрлэг их уулсын оронд Хубилай хаан ахынхаа даалгавраар буман хүнтэй их армиар цөмрөн оржээ. Хэнд ч захирагдаж үзээгүй омголон дайнч овог аймгууд уулын зөрөг жим бүрийг хамгаалж, замыг нь хааж байв.Тиймээс өдөр тутам дайсантай учирч байлдаж, ялж дийлсээр урагшлав.Овог аймаг бүрийг дараалан бут цохиж байлдан дагуулаад толгойлогчоор нь дараагийн аймгийн нутаг руу газарчлуулж, хоол хүнс гаргуулан, дайчдаар нь цэргээ сэлбэж шаргуу давшин явжээ.Ийнхүү алхам алхмаар урагшилж замдаа байнга тулалдан дийлсээр урьд хожид ямар ч цэрэг арми туулж байгаагүй тэр их уулсын орноор 1500 км аялан өнгөрчээ.

Чингээд Хубилай өнөөгийн Юннаний хил болох Кин Шачианд хүрэв.Энд Нан Чаогийн хаант улсын цэрэг нутгийн овог аймгуудтай хүч хавсран уулсын гол даваагхамгаалан, Хубилайн замыгхаажхоригложээ.Тэд дагаж орохыг шаардаж явуулсан элчийг барьж алав.Тэгэхээр нь монголчууд тэднийг дайран орж амь хайргүй хядав.Нан Чаогийн хаан уулын цайзад амь хорогдон бүгэн суухад нь монголчууд цайзыг дайрч эзлэн Юннан хот руу дутаалгав.Амь тэмцсэн хааныг бариулахаар Хубилай хойноос нь их жанжин Сүвээдэйн хүү Урианхадайг илгээгээд өөрөө улсын нийслэл Та Ли хот руу хөдөллөө.Гэвч энэхүү нийслэл хотыг маш хүчтэй бэхэлж хамгаалсан байсан тул Хубилайн цэрэг хотыг хүрээлэн хуарагнан буугаад, өглөө эртлэн довтлон орохоор бэлджээ.

Хубилай цэргийнхээ хүрээнд сууж байхдаа нэгэн хятад зөвлөхийнхөө өгүүлсэн ганц ч хүний аминд хүрэлгүйгээр дайсны хотыг эзэлж авсан хятадын нэгэн жанжны тухай домгийг сонсоод босон харайж "Чиний ярьсан үлгэр домог байна.Харин би маргааш үнэн түүх болгоно" гэж ам алдсан гэдэг.Тэгээд үүнийгээ удалгүй ажил хэрэг болгож "Хүний амь хороохыг цаазлан хорилоо" гэж томоор бичсэн туг хиуруудыг босгоод, бууж өгөхийг шаардан цэргийн дарга гурван хүнийг төлөөний элч болгон хот руу явуулжээ.Хотыг хамгаалах цэргийн 2 дарга элчийг алсан ч энэ хооронд үлдсэн нэг монгол цэрэг нөгөө туг хиуртайгаа хотод нэвтрэн оржээ.Тэгэхдээ хотын гудамж талбайд "Хүн алахыг цаазлан хориглож байна" хэмээн чангаар зарлаж явахад нэг ч хүн түүнд гар далайсангүй гэдэг.Ийнхүү нэг ч хотын иргэн монголын нэг ч цэрэг амь хохирсонгүй.Хубилай хотыг ийн буулган аваад элчийг нь алсан нөгөө хоёр даргыг л зарлигийг зөрчсөн учир хэмээн буруутгаад цаазаар авчээ.Тэгээд өөрөө Юннан хотыг яаравчлан зорьж аврагдах ямар ч найдваргүйгээ ойлгосон хан хүү нь буужөгөхөдхэдийгээр монголын ёсонд элчийг алах нь хүнд гэмт хэрэгт тооцогдож заавал алж хороодог заншилтай ч энэ удаа элчийг нь алсан түүнд гар хүрсэнгүй.Түүнийг эхлээд Хархорум хот руу их хаан Мөнхөд хүргүүлэх гэснээ дагаж захирагдахаа илэрхийлмэгц, улсад нь харьяат ноёны албанд нь эргүүлэн тавьжээ.Сүрлэг өндөр уул нуруу дамжин Юннанийг эзлэн авах аян дайн ийнхүү жил гаруй үргэлжлэн дуусав.Хубилай ийнхүү аян дайнаа амжилттай дуусгаж буцахдаа Урианхадайг үлдээж Сүн улсын ар талд түшиц газар бий болгож бэхжүүлэх үүрэг ногдуулжээ.

Хубилайн алсын аян дайнд авч гарсан буман монгол хүнээс хоёр түмэн хүн үлджээ.Аян дайны явцад их цэргийн тавны дөрөв нь амь үрэгдэх буюу өвчин тахлаар хиарсан ч нутгийн ялагдсан ард түмнээс нөхөн авсаар цэрэг дайчид нь дайнд дөнгөж мордож буй мэт бэлэн байлдааны чадвараа хадгалан байв.Хэдийгээр Хубилай авьяас билэгтэй эрэлхэг зоригтой жанжин ч гэлээ хятад хүмүүжил нь даравч далдайж булавч бултайж байлаа.Энэ байдлыг нь Мөнх хаан мэдэж хойш дуудан тушаалаас огцруулж буруутган яллах гэж байснаа даруй эвлэн учир зүйгээ ололцсон байна.

Улмаар итгэлийг эвдэн элчийг нь алсан Сүн улсын эсрэг аян дайнд Мөнх хаан өөрөө оролцохоор болжээ.Чингээд хүчээ төвлөрүүлэн өмнөд хятадын Сүн гүрнийг гурван талаас нь нэгэн зэрэг довтолжээ.Энэ үед Хубилай умар зүт Хунаны дэргэдээс хөдлөн Сүн улсад цөмрөн Хөх мөрнөөс хойшхи нутгийг бүхэлд нь эзлээд мөрнийг гаталж, Учань Фү хотыг бүслэхэд Урианхадайн цэрэг баруун өмнөөс нь нэвтэрч орсноор хүчээ нийлүүлж аваад Сүн улсыг тэг дундуур нь тасалж авахаар заналхийлэв.Яг энэ мөчид Хочаугийн дэргэд байлдаж байсан Мөнх хааны цэрэгт цусан суулга өвчин дэлгэрч хаан өөрөө өвдөн нас баржээ.Энэ байдлыг ашиглан Хубилай Долнуурын Шандуд садан төрлийнхөн болон хятад цэргийн ноёд, дарга нар болон хятад мужуудын монгол захирагч нараар хурал хийлгэн өөрийгөө их хаанаар зарлуулав.Чингис хааны нас барснаас гучин жилийн хойно хааныг алтан уршйнхныг бүгдийг нь байлцуулан сонгох, өрсөлдөгч гаргаж ирэхийг цаазлан хориглосон хууль ийнхүү мартагдав. Улмаар улсын нэрийг өөрчлөн нийслэлийг дотор газар шилжүүлж, Хубилайн удирдсан монгол хятадын нэгдсэн цэрэг Арибөхийг бут цохив.Монголчуудьга өөр хоорондын дайн тулаан өрнөснийг Сүн улс ашиглан дахин толгой ондийлгөж ирэв.Гэвч байр сууриа нэгэнт бататгаж чадсан Хубилай гадаад аян дайнд дахин анхаарлаа хандуулав.Чингисийн дайнбайлдааны сургууль мөн гуравдахь үе дээрээ ялан дийлж алдраа дуурсгав.Сүн улсын нийслэлийг эзлэн авч эзэн хааныг нь олзолсон ч 40 жилийн дайн үүгээр дуусангүй.Хятадьтн өмнөд нутагг эсэргүүцэл үзүүлснээр байсныг ихээхэн хүчин чармайлт гарган бүрэн дарж эрхшээлдээ оруулав.

Хубилайн цаашдын аян дайны ажил үйлс дорно өмнө зүгт чиглэх болжээ.Меконг мөрний өмнөд хэсгийн Нам Бо улсын хаан дагаар орохоо илэрхийлж бараалхахаас татгалзсан учир монгол цэрэг нутаг оронд нь халдан орж нийслэлийг нь эзлэн эвдэн сүйтгэжээ.Аннам улсьгн хаан нутаг дээгүүрээ монгол цэршйг өнгөрүүлэхээс зайлсхийж нэг үзсэнээ сайн дураар алба барьж эхэлжээ.Бирмийн хаан хүүгээ Хубилайд илгээсэнгүй учир нутаг орон нь гурван ч удаа халдлагад өртөв.Хубилайн цэргүүд Сиам, Энэтхэг, Ганга мөрний цаад тал мөн Ява аралд дайтаж явлаа.Дайны ялалт ашиг тусаа өгөх эсэхээс нэг их хамаатай бус гагцхүү газар сайгүй ноёрхож захирах дон Хубилайг эзэмдэж сэтгэл санааг нь тавируулах болжээ.Иймээс Чингис хааны хянуур болгоомжтой аян дайнд бэлтгэдэг шургуу нухацтай бодлого орхидох болсны учир бэрх ялагдал хүлээх нь гарцаагүй мэт болжээ.

Үнэхээр ч түүхэндээ харийн ноёрхол гэдгийг үзээгүй Япон улсад тулган шаардсан нь доромжлол байсан агаад хариу өгсөнгүй. Тэгэхээр нь 45 мянган монгол, 120 мянган хятад, солонгос дайчид бүхий асар том армийг япон аралд буулган тэгш тал газрыг эзлэн сүйтгэсэн ч бэхлэлт суурингуудыг эзлэх гэсэн оролдлого нь япончуудын баатарлаг эсэргүүцэлтэй тулгарч ахисангүй, дээр нь байгаль дэлхий туслаар ирсэн мэт хар шуурга Хубилайн байгуулсан тэнгисийн цэргийн урьд хожид байгаагүй агуу их флотыг устган сүйрүүлжээ. Японы аралруу Хубилай дахин цэрэг илгээсэн ч дээрх гунигт хувь тавилан давтагдсан байна.Хубилай хятадыг түүний ахуй амьдрал соёлыг хүндэтгэдэг байсан ч хятадуудад итгэдэггүй байв.Хэдэн зуун мянган хүнээр 60 сая хүний хазаарлан барьж буй гэдгээ их хаан хэзээ ч мартдаггүй байсан бөгөөд тэдэнд нэгдэж нягтрах ямар ч бөлөмж гаргаж болохгүй гэдгийг хатуу анхаарч байв.Хятадын цэргийг ашиглахдаа тэрбээр өмнөд хятадынхыг умард хятадад, умардынхыг өмнөдөд суулгаж, дорно зүгийн дайчдыг өрнөдөд, уул хөвчийн овог аймгийг тал хээрт байрлуулан, 2 жил тутамд сольдог байжээ.

Тэрбээр Монголын төрийн төвийг хятад газар шилжүүлсэн ч өөрийгөө хэзээ ч хятад хүн гэж үзсэнгүй тэднийг захиран дарангуйлсан монголын их эзэн хэмээн үзэж байв.Энэ үед Хубилай их хааны хувиар Ази Европ тивийн тав хуваасны дөрвийг захирч байв.Тэр бол Алтан Ордны улсын ч мөн эзэн байв.Хятад Манжуурт аян дайн явуулахдаа Ижил Днепр мөрөнд ахуй Оросын хотуудаас цэрэг цуух дайчилж байв.Түүний торгон шадар цэрэгт алаан дайчид, кавказ гарлын цагаан арьстнууд, христ түшмэдүүд алба хашиж байжээ.Өмнөд Азид Хүлэгүгийн байгуулсан Амударьяагаас Сири хүртэл дамнан оршиж, Византийн гүрэнтэй хиллэж байсан гүрэн бол Хубилайн улсын гадаад муж гэгдэж байлаа.Хүлэгүгийн улсын хаад Хубилайгаас "Ил хаан" гэдэг хааны хэргэм цолыг хүртдэг байв.Тэбриз хотноо цутгасан зоос Хубилайн нэрээр гарч байв.Энэ асар том гүрэнд монгол хэв ёсны энх журам ноёрхож байсан юм.Даян дэлхийн түүхэнд анх удаа Ойрхи Дорнод, Хятад, Орос, Төвд зэрэг улс орнууд туулшгүй их говь цөл, давшгүй өндөруул нуруугаар зааглагдан оршиж байсан нь одоо өөрчлөгдөж, дайсагнасан улс орнууд харилцан халдан түрэмгийлэхээ больж, хоорондоо мөнхөд олзлолдон булаалдахаа зогсов.Дээрмийн халдлага үймээн самууныг эгнэгт арилгав.Монгол цэрэг аяны зам харгуйг сэргийлэн хамгаалж, монгол түшмэд өртөө бүрт ирэх, явах жингийн цувааг бүртгэн суух тул харьяат аль нэг аймгийн нутагг жингийн ачаа тээш алга болвол амбан сайд нь ялд унах билээ.Ийнхүү Хубилайн алдар суу тив дэлхийгээр дамжин түгсэн билээ.


Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/