Уншиж байна...

Бат хан тэргүүтэй Монгол ноёд баруун замын аян дайнаас буцаж ирээд Ижил мөрний доод урсгалд Сарай гэдэг нийслэл хот байгуулан суусан 1240-өөд оны эхэн үеэс эхлэн энэ улсыг “Алтан ордоны улс” хэмээн нэрлэх болсон байна. Бат хан өрнө зүгт аян дайн хийж явахдаа Чингис хааных шиг алтан ордонтой байсан байж болох юм. Энэ бол алтан чимэглэлтэй том гэр байсан бололтой. Тухайлбал Алтан ордоны хан Бэрхийн өргөөний талаар Тинзенгаузенд өгүүлсэн нь: “Бэрхэ ханы өргөө нь 500 хүний багтаамжтай, цагаан эсгий бүрээстэй, дотор талыг нь торгоор бүрхсэн, эрдэнийн чулуун сувдаар гоёж чимэглэсэн байв”2 гэжээ.


1225 онд Чингис хаан дөрвөн хүүдээ нутаг хуваан өгчээ. Ууган хүү Зүчидээ Эрчис мөрнөөс баруун тийш, Хорезмээс хойш монгол цэргийн морины туурай хүрсэн газрыг өгчээ. Зүчи Урал мөрнөөс зүүн тийш Кипчакийн тал нутгийн зүүн хэсэг, Амур, Сыр-Даръяа мөрний доод урсгалын Хорезмын нутгийг эзэмшиж байлаа. Зүчийн хоёрдугаар хүү Бат 1236-1240 оны хооронд Урал мөрнөөс баруун тийш Волга мөрний дагуу, Кипчак, Болгарыг эзэлж Оросыг эрхшээлдээ оруулсан байна. Эхлээд Рязаны Пронск, Белгород, Ижеславск хотуудыг эзэлжээ. Ока мөрнийг өгсөн Коломна хотыг эзэлж улмаар Москва, Кремлийг авсан байна. Москва гэснийг монголоор Мушгуу гэсэн голын нэр, Кремл гэдгийг хэрэм гэсэн үг, Арбат гэдгийг аравт монгол үг гэж зарим судлаач тайлбарладаг байна. 1238 онд Владимир, Ростов, Угмич, Ярославль, Юрьев-Польский, Переярславль, Жнятин, Кошүн, Тверь, Торжак, Дмитров, Волоколамск, Городец, Костром, Галич-Мерский зэрэг бусад хотыг эзлэн авчээ.3
Алтан ордоны улс зүүн тал нь Эрчис мөрнөөс баруун тал нь Днепр мөрөн хүрч, зүүн хойш Болгарт хүрч, умарт тал нь Крым ба Кавказад хүрсэн өргөн уудам нутгийг эзэлж байв. Үүнд Дундад Азийн Хорезм, Сырдаръяа, Крым, Умард Кавказ зэрэг газар нутаг багтаж байжээ. Монголын байлдан дагуулагчид бүх Оросыг эзэлж чадсангүй, түүний зөвхөн өмнөд ба баруун урд хэсгийг эрхшээлдээ оруулжээ. 2 Тинзингаунзен. Сборник материалов относящихся к истории Золотой Орды с Египетом, СПб, 1884, стр.193 3 Каргалов В.В. “Внешнеполитические факторы” стр.98
Оросын бусад хэсэг нь Алтан ордоны бүрэлдэхүүнд оролгүй, алба барьдаг, хараат улсын байдалтай үлджээ. Алтан ордоны хаадын дотроос нэрд гарсан нь Чингис хааны ууган хүү Зүчи /1223-1237/, Бат /1237-10256/, Бэрх /1257-1266/, Мөнхтөмөр /1266-1280/, Туяамөнх /1280-1287/, Тулабуга /1287-1291/, Тохта /1291-1312/, Үзбек /1312-1342/, Жанибек /1342-1357/, Тогтамыш нар болно.
Зүчи, Бат нарын үед Алтан ордоны хаан өөрийн улсыг Монгол гүрний нэгэн хэсэг гэж үзэн, Монголын хаанд захирагдаж байсан боловч Бэрх ханы үеэс, өөрөөр хэлбэл, Юан улс байгуулагдсан цагаас эхлэн биеэ даасан байдалтай болж, удалгүй Монгол гүрнээс бүрмөсөн тусгаарлан салжээ. Алтан ордоны олон угсаатны нийгэм эдийн засаг, соёлын хөгжлийн хэр хэмжээ жигд биш байжээ.
Батын ах Орду одоогийн баруун Сибир Казахстаныг эзлэн Цагаан ордот улсыг байгуулжээ. Батын суурийг түүний дүү Бэрхэ /1257-1266/ эзэлсэн байна. Бэрхийн лүед Алтан ордны улс үндсэндээ биеэ даасан улс болон хувирчээ.
1262 он болон 1265-1266 онд Бэрхэ хан Кавказын нурууг эзлэхийн тулд Египет улстай холбоо байгуулжээ. 1266 онд Бэрхэ 46 насандаа Кавказын нуруунд аян дайн хийж яваад нас баржээ. Түүнийг Сарай Бэрхэд аваачин оршуулсан байна. Бэрхийн дараа Мөнхтөмөр Алтан ордны хан болж 14 жил суужээ. Мөнхтөмөр Египетийн султантай хамтран, Ираны Абага ханы эсрэг байлдаж байжээ. Мөн 1271 онд Константинополь руу дайн хийжээ. Мөнхтөмөрийн ханчлалын үед цэргийн туршлагатай жанжин Ногай их эрх мэдэлтэй байсан ажээ. Ногай өмнөд Орос, Византыг эзэлжээ. Алтан ордоны дотор үймээн самуун гарч, хан ширээ монгол ноёдын нэгэн бүлгээс нөгөөд шилжих явдал тохиолдож байлаа. Зарим үед төрийн эрх алтан ургийн угсааны бус ноёдын гарт ордог байжээ. Ийм явдал нэг бус удаа гарч байв. Тухайлбал бидний өмнө өгүүлсэн Ногай ноён засгийн эрхийг гартаа авч, өөрийн дураар авирлаж байсныг Тогта ноён 1287 онд эцэс болгосон байна. Тогтаг Оросын түүхийн бичигт, энхийг сахигч хан гэж нэрлэжээ.
Үзбек ханы үед Исламын шашин ихэд хөгжиж, тэнд оршин сууж байсан Монголчууд ч Исламын шашинд автах болсон байна. Үзбекийн дараа түүний хүү Жанибек /1342-1347/ хан ширээнд суужээ.
1357-1380 он хүртэл Алтан ордны улсад улс төрийн хямрал болж, хорь гаруй жилийн дотор хорин хэдэн хан солигдож зарим нь хан ширээнд сууж чадалгүй амь эрсдэж байсан ажээ. 1282 онд Москваг эзлэж, дахин алба гувчуур авах болжээ. Тогтамыш Төмөрийн дэмжлэгийг авч байсан боловч удалгүй хоорондоо эвдрэлцэж, 1389-1395 оныг хүртэл 3 удаа ширүүн дайн хийж Алтан ордоны улсын хүчин мөхөсдсөн ажээ. 1420-иод онд Сибирийн хант улс Алтан ордоны улсаас салж тусгаарласан байна. Мөн XV зууны дунд үеэс Казаны хант улс хагацан салж тусгаарлажээ. Мөн Астраханы хант улс салан тусгаарлажээ. Энэ үеэс Алтан ордоны улсын хүчин доройтсоор 1502 онд бүрмөсөн мөхжээ.
Хуучин Оросын вант улсуудын засаг захиргааны тогтолцоо бүхэлдээ хэвээр үлдсэн юм. Орос гагцхүү алба гувчуур төлж байжээ5 гэсэн байна. Алтан Ордоны улсад монгол хэл бичгийг албан баримтанд ашиглаж байжээ. XIV зууны дунд үеэс монголоор бичсэн зарим нэгэн зарлиг, ханы тунхаг бидний үед уламжлагдан иржээ. Мөн үед хамрагдах ханы нэрийг монгол үсгээр дээр нь бичсэн нь Тогтамын ханы сүүлчийн зооснуудад байдаг. 5 Sh.Bira.The Mongol Empire: Cultural Exchangec. The Khanats-Монголын түүх, соёл, түүх бичлэгийн судалгаа. Токио. 1994.438-р тал.
Монголын эзэнт гүрэн янз бүрийн улс түмнийг нэгэн хүчтэй засаг төрд нэгтгэсэн нь тэдний соёл, уламжлал хоорондоо нэгдэн нягтарч харилцан нөлөөлөхөд түлхэц өгсөн нь тодорхой юм.
Аливаа дайн дажин хүн төрөлхтний амгалан байдлыг эвдэж, түүх соёлын үнэт зүйлийг устгадгийг хэн ч цагаатгах аргагүй юм. Гэвч тухайн цагийн түүхэн өвөрмөц нөхцөлд төрөл бүрийн улс түмний янз бүрийн иргэншлийн өргөн харилцаа холбоо дэлхий даяар дэлгэрч эд, оюуны үнэт зүйлс улс түмний дунд түгэн тархаж, ард түмнүүд ойртон нягтарч байсан үйл явц нь хүн төрөлхтний дэвшил хөгжилд нааштай нөлөө үзүүлсэн болохыг онцлон тэмдэглэх хэрэгтэй.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/