Уншиж байна...

Юан гүрний эцийн улирал буюу Тогоонтөмөр хааны үед монгол, хятад бусад Азийн оронд монголын байлдан дагуулагчдын дарлал их болж, ард түмний аж байдал хүнд хэцүү болсны улмаас бослого хөдөлгөөн гарах нь улам улам нэмэгдэж тэр нь өдрөөс өдөрт эрч хүчээ авсаар эцсийн эцэст хятадаар төвлөсөн Юан гүрний төрийн ноёрхлыг түлхэн унагаасан ажээ. 1 Всемирная история. Т.III стр.574
Тун ч удалгүй Майдар бурхан амилж “Мин ван” төрнө гэх мэтээр өөр хоорондоо зөгнөн ярилцаж улирах цагийг харж суудаг байжээ.

Яг тийм үеэр Шар мөрний сав газарт шашны баг өмссөн бослогын удирдагч Хань Шаньтун гарч иржээ. Хань Шаньтун гарч ирэхээс өмнө “Цагаан лянхуа” хэмээх шашны нууц нийгэмлэгийн гишүүд бослого хөдөлгөөн гаргаж дарагдаж байжээ.
Тогоонтөмөр хааны Чжи-чжэн-гийн 11-р оны 5-р сарын цагаагчин гахай өдөр буюу 1351 оны 5 дугаар сарын 28-нд улаан алчууртны тариачдын бослого эхэлжээ.4 Босогчид таних тэмдэг болгон толгойгоо улаан алчуураар боосон учир түүхэнд улаан алчууртны бослого хэмээнэ нэрийджээ.5 4 “Юань ши” 42-р бүлэг. 4а “Сюй цзы-чжи тун-цзянь” Бээжин. 1957.6-р боть, 210-р бүлэг.5 Цюнь Хэн. “Гэнь шэнь вай ши” /”Гэн шэний тусгай түүх”/ Бээжин. 1959.52-р бүлэг.
1262 он гэхэд Хань Линь эр, Лю Футун нарын удирдсан улаан алчууртны бослого ямар ч нэгдсэн удирдлагагүй болж, олон газарт хэсүүчлэн явж улмаар дарагдахад хүрчээ. Тэрээр улаан алчууртны бослогын нөлөөгөөр 1353-1367 он хүртэл монголын ноёрхлын эсрэг бослого гарган нэлээд хүчтэй тэмцэл хийсэн байна. Улаан алчууртны бослогыг дарах гол хэрэгт Тогоонтөмөр хааны хамгийн итгэлт жанжны нэг Цагаантөмөр нэн их үүрэг гүйцэтгэж, хаан төрдөө үнэнч зүтгэж байжээ. Тэр 1352-1362 он хүртэл бүтэн 10 жил улаан алчууртны бослогын гол гол хүчийг бут цохиж, тэдний умардад давших замыг хааж байжээ. Тухайн үеийн сурвалж бичгийн мэдээнүүдийг олон талаас нь харьцуулж үзвэл Цагаантөмөр жанжин бол дан монгол цэрэг захирч байсан ба Мухуйлай жанжны цэрэг захиран байлдах аргыг эзэмшсэн хүн байжээ. Тэрээр босогчдын хоорондын зөрчлийг ашиглах, хятадын газрын эзний цэргийг өөрийн талд татаж ашиглах ажлыг сайтар хийдэг, монгол цэргийн байлдааны арга, уран чадварыг гүнзгий эзэмшсэн хүн байжэ. Улаан алчууртны бослогын цэрэг ч гагцхүү Цагаантөмөрөөс үнэнхүү айдаг, түүний цэргийг үзмэгц зүг зүгтээ таран зугатаадаг байжээ. Цагаантөмөрийг уйгар хүн гэж хятад сурвалжид бичсэн байдаг. Гэвч түүний бүхий л үйл явдлыг судалж үзвэл, гарцаагүй монгол хүн байжээ. 1362 онд Цагаантөмөр улаан алчууртны бослогын удирдагч нарт хууртагдан алагджээ.1 Цагаантөмөрийн хүү Хөхтөмөр хар багаас цэргийн эрдэмд авъяаслаг, чадалтай хүн байжээ. Тэрээр яван явсаар эцгээсээ илүү шахам цэргийн авъяаслаг жанжин болж алагдсан эцгийнхээ эрх ашгийн үүднээс хятадын ард түмнийг дарлан мөлжиж, тариачдын бослогыг цус урсган дарж, Юан гүрний төрд шударга үнэнч үйлчилж байсан хүн бол Цагаантөмөр мөнх боловч тэрээр Монголын нэрт жанжин, Монголын төр улсын гал голомтыг хэзээ ч мөхөөж болохгүй, үүрд асааж байх ёстой гэдэг сургаалийг үр хүүхэддээ хүртэл захидаг байжээ. Иймээс хожим нь түүний хүү Хөхтөмөр жанжин Монгол улсын төлөө амь бие, билэг авъяасаа зориулж, монголын төрийг мөхөөн устгах гэсэн хятадын Мин улсын түрэмгий довтолгооныг бут цохиж баатарлагаар хамгаалсан түүхтэй билээ. 1363 он гэхэд Чэнь Юйляний бослогын цэргийг эс оролцуулбал, Лю Футуны удирдсан улаан алчууртны бослого үндсэндээ дарагдав. Гэвч удсангүй Чжу Юанчжангаар удирдуулсан тариачдын бослого Хятадын өмнөд нутгийн ихэнхийг хамран гарав. 1 “Юан ши” 45-р бүлэг, 96. “Мин ши” 122-р бүлэг ба “Сюй цзычжи, тун-цзянь” 216-р бүлэг. 581-р тал.
Чжу Юанчжаны бослогын цэрэг олон сар хоёр цайзыг бүслэн байлдсаны эцэст Шимо Исунь ялагдаж, Баянбух олзогджээ.1 Үүнээс хойш Тогоонтөмөр хаан хятадын өмнөд нутгийг бүрмөсөн алдсанаа хүлээн зөвшөөрч умард хэсгийг барьж тогтоох ажил хийжээ. Чжу Юанчжаны цэрэг дээрх хоёр чухал цайзыг эзэлснээр сүр хүч нь улам их болж, хятадын өмнөд нутаг бүхэлдээ түүний захиргаанд орж эхэлжээ. Чжу Юанчжан ямар ч хүчинд эзлэгдэхгүй гэж үзэж байсан Чучжоугийн бат цайзыг эзэлсний дараа тэнд өөрийн дотны шадар жанжин, түшмэл нар болон Күнзийн сургаалтан эрдэмтэн Лю Цзи, Сун Лян, Е Чэнь, Чжан И нарыг оролцуулсан том зөвлөгөөн хийжээ. Энэ зөвлөгөөнөөр, хятад дахь монголын ноёрхлыг бүрмөсөн устгах, Хаочжуогийн өшөө хонзонг авах, монголчуудын Сычуань, Гуйчжоу, Юньнань дахь хүчийг умард эх нутгаас нь тусгаарлан барьж, улмаар бүрмөсөн бут цохих төлөвлөгөөг боловсруулжээ.
Юан гүрний хэд хэдэн чухал цайзыг Чжу Юанчжаны цэрэг эзлэн авснаар төвийн захиргаа хятадын өмнөд нутагт үндсэндээ төгсгөл болжээ. 1 “Мин ши” /”Мин улсын судар”/ 125-р бүлэг
Тогоонтөмөр хаан Хөхтөмөр жанжны цэргийг хятадын өмнөд нутагт илгээж Чжу Юанчжаны хүчийг бут цохихоо гадна өмнө зүгийн монголчуудыг буцаан татах замын хаалт саадыг сэтлэх үүргийг өгсөн байжээ. Хөхтөмөр жанжин цэргээ авч хөдлөх тэр мөчид Сослан түшмэл, хаан хөвүүн, Бортөмөр жанжин нар хуйвалдаан байгуулж, Тогоонтөмөр хааны амийг хороох гэсэн учир эзэн хаан Хөхтөмөрийг хятадын өмнөд нутагт явуулахыг түр зогсоон, хаан төрөө хамгаалж, хуйвалдааныг илрүүлэн дарахыг даалгажээ. Хөхтөмөр жанжин Сосланыг барьж, Бортөмөрийн цэргийг бут цохив. Тэр цагаас хойш Хөхтөмөр жанжин хаан төрийн бүх цэргийг ерөнхийлөн захирах жанжнаар тохоон томилогдож монгол цэрэг, тамчи цэрэг, уйгар цэргийн бүх хүчийг нэгтгэн мэдэлдээ авчээ. Ингээд хоёрдахь удаагаа Хятадын өмнөд нутагт очиж бослогыг дарахаар явах гэтэл хэргийн байдал ондоогоор эргэсэн байна. Хятад газрын эзний цэргийн гол хүч Ли Сыцзи урван тэрсэлж, Хөхтөмөрийн эсрэг довтлохоор бэлтгэжээ. Чжу Юанчжан өөрийнхөө цэргийг хүчийг хэд хувааж, Хөхтөмөрийн цэргийн өмнөөс тосон хэд хэдэн талаас бүслэн байлдахаар төлөвлөжээ. Хаан эцгээсээ төрийн эрх булаах гэсэн хаан хөвгүүн Хөхтөмөрт ялагдсандаа өш өвөртөлж, Бортөмөрийн үлдэгдэл цэргийг цуглуулан Хөхтөмөрийн араас нь хөөж цохих ажлыг бас хийжээ. Тийм нөхцөлд Хөхтөмөр хятадын өмнөд нутгийн гүнд нэвтрэн орж байлдах ямар ч нөхцөлгүй болсон бөгөөд уул хэргийн үнэн байдлыг эзэн хаандаа учирлан хэлж, цэргээ умардад ухрааж, хамгаалалтын байдалд оруулжээ. Юан гүрний ноёрхогчдын дотоодын тэрхүү хурц зөрчилийг Чжу Юанчжан айхтар овжин ашиглан, хүч суларсан дээр нь бөөн хүчээр дайралт хийхээд шийдэж, 1367 онд цэргээ хэдэн замд хувааж яаравчлан умардад давшихаар тогтжээ.
Чжу Юанчжан хааны шаардлагыг Тогоонтөмөр хаан, Хөхтөмөр жанжин нар эс хэрэгсэв. Иймээс Сюй Да жанжин довтолгооноо улам хүчтэй үргэлжлүүлж 1368 оны 5, 6-р сард Юан гүрний умард зүгийн хамгийн бат цайз Баньляныг ззлэн авав. Дараа нь Юан гүрний нийслэл Хаанбалгасан хотыг давшин байлдаж 1368 оны 9-р сарын 15-нд эзлэн авч, Тогоонтөмөр хэдэн түмэн торгон цэргийнхээ гол анги, зарим бараа бологч сайд, ноёдын хамт гүрний нийслэлийг орхин умар зүг Монгол нутгаа зорин оджээ.
Мөн түүнчлэн эх монгол орныхоо нийслэл Хархорумдаа очиж, цэрэг эрсээ цуглуулан сургуулилж, агт морио бэлтгэн амрааж, ард олноо тэнхэрүүлсэн, хятадын зүгээс нэн удахгүй нүүрлэн ирэх ихээхэн халгаатай бөгөөд харгис түрэмгийллийг бут цохиж, эх орныхоо тусгаар тогтнолыг батаар хамгаалж хятадын Мин улсаас дутуугүй хүчтэй туурга тусгаар монгол улс байгуулж явахыг хаан хүү Аюуширдар, жанжин Хөхтөмөр, бусад үр хүүхэд, аж жич, ноёд сайдууддаа гэрээслэн захисан ажээ. Иймээс Тогоонтөмөр хааныг монголын сурвалж бичигт ухаант хаан хэмээн алдаршуулан бичдэг билээ.
1368 он гэхэд Юан гүрэн үндсэндээ мөхөж, хятадад монголын байлдан дагуулагчдын ноёрхол эцэс болсон байна. Хэрэв 1260 онд Умард хятадыг эзэлснээс тоолбол 108 жил, 1271 онд Юан гүрнийг байгуулснаас эхлэн авч үзвэл 97 жил, 1279 онд Өмнөд Сүн улсыг байлдан эзэлж бүх хятад орныг захирснаас эхэлбэл 89 жил монголчууд хятадын төрийн эрхийг барьж байсан түүхтэй бөгөөд энэ нь 1368 онд ийнхүү эцэс болжээ.
Юан гүрний эдийн засаг, соёлын нэгдмэл бат үндэс суурьгүй, олон улс орон, угсаатан ястныг зэвсгийн хүчээр нэгтгэн захирч байсан учир эцэстээ мөхөх нь зайлшгүй байжээ.
Түүхийн жимээр хөтөлсөн Д.Жаргалсайхан

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/