Уншиж байна...

Эртний монголын соёлын түүхэнд гарсан нэг том үйл явдал бол монголчуудын дунд уйгуржин бичиг үсэг дэлгэрэн улмаар нийт монгол улсын албан ёсны бичиг үсэг болон явдал мөн. Монгол энэ бичиг үсэг нь уг гарлаараа эртний Финикид /Ойрхи Дорнодын/ анх үүсэн финикийн бичгийн системд хамаарагдах бичиг үсгүүдийн нэг байжээ. Учир нь финикийн бичиг үсгээс арамей бичиг үсэг, түүнээс согд бичиг, түүнээс уйгур салбарлан гарч улмаар согд, уйгур бичиг үсгээс монголын уйгуржин хэмээх хуучин бичиг үсэг бий болсон түүхтэй.


Хубилай хааны шинэ үсэг авч хэрэглэсний учир бол ихэнх эрдэмтэний үзэж байгаагаар Юан төрийг үндэслэгч нь зөвхөн монгол хэл төдийгүй их гүрний бүрэлдэхүүнд багтсан бүх улс үндэстний хэлүүдийг нэгэн зэрэг үйлчилж чадах, хятад дахь монгол төрийн олон улс аймгийн нийт дундын тусгай бичиг зохион бий болгохыг эрмэлзсэнээс болжээ. Пагва лам дөрвөлжин үсгийг түвэд, энэтхэг үсгийн үндсэн дээр монгол хэлний аялгуунд түшиглэн зохиожээ.
Чойжи-Одсэр монгол хэлнээс гадна санскрит, түвэд, уйгур хэл бичгийг нэвтэрхий мэдэж байсан учир тэр цагийнхаа Дорно дахины соёл, ухааны өндөрлөгт байж чаджээ.
Эрт цагаас монгол аймгуудын дунд нэгэнт зүгшрэн тогтсон аман бичгийн буюу аман уран зохиолын хэл байжээ. Энэхүү эртний аман зохиолын хэл бол ард түмний аман зохиолын удаан хугацааны хөгжлийн үр дүн мөн байжээ. Эртний монголчуудын аман зохиол нь үлгэр, домог, дуу, шүлэг, зүйр үг, оньсого зэргийн олон хэлбэртэй байжээ. Ерөөс эртний монголчуудын дунд уран яруугаар толгой холбон шүлэглэх заншил өргөн дэлгэрсэн байжээ.
Эртний монгол хүмүүсийн дунд яруу найргийн авъяас билигтэй шүлэгчин, үлгэрчин, хуурчин хүн цөөнгүй байжээ. Монгол шүлэгчид Хабул хааны хүү Хотула ханд зориулан эр чадлг нь магтан дуулсан олон шүлэг зохиожээ гэж Рашид-ад-Дин бичсэн байдаг.4 Аргусан хуурч, Сөнөдийн Гилгүдэй баатар мэтийн сайн сайн шүлэгчид цөөнгүй байжээ. 4 Рашид-ад-Дин.т.1 кн.2.стр 39.
“Нууц товчоо” бол монголын язгууртан ноёдын талыг баримталсан зохиол боловч үзэл санааны хувьд дэвшилт зохиол гэж эрдэмтэд нэгэн дуугаар үзэж байна.2 Энэ зохиол монгол орон, эртний овог төрлийн нийгмээс феодалын нийгэмд дэвшин орж, тархай бутархай олон монгол аймаг нэгэн улс гэрт нэгдэн төвлөрч, монгол угсаатан бүрэлдэн торгтож байсан түүхэн үеийн уран зохиолын бүтээгдэхүүн болно.
2 Б.Я.Владимирцов “Общественный срой монголов” Л. 1934: С.А.Козин “Сокровенное сказание” Введение в изучение памятника. М-Л.1941, Ц.Дамдинсүрэн “Монголын уран зохиолын тойм” УБ. 1957. 57-61-р тал.
“Нууц товчоо”-ноос гадна монгол гүрний үеэс уламжлагдан ирсэн нэлээд зохиол бий. Жишээ нь: “Аргусан хуурчийн домог”, “Өнчин хөвүүний цэцэлсэн шастир”, “Хоёр загалын тууж”, “Алтан ордны үйсэн дээрх бичиг” зэрэг болно.
XIV зууны үеийн монголын уран зохиолын түүхэнд өмнө гарсан Чойжи-Одсэр чухал суурь эзэлнэ. Чойжи-Одсэр бол авъяас билигтэй яруу найрагч мөн бөгөөд эртний Энэтхэгийн олон зохиолыг монголчилсон их хэлмэрч мөн.
XIV зууны үеийн монголын эрдэмтэн орчуулагч Шаравсэнгийн уйгур, түвэд хэлнээс орчуулсан “Алтангэрэл”, 1330-аад онд орчуулж хэвлэсэн “Долоон өвгөний судар”, XIII зууны эцэс буюу XIV зууны бүр эхээр Соном-Гарагийн орчуулсан Түвэдийн Сажа бандид Гунгаажалцаны яруу найргийн алдарт зохиол “Субашид”, 1307 онд орчуулан барласан Күнзийн сургаалийн ном “Сао Цзинь” /Ачлалт ном/1 зэрэг болно.
Мөн энэ үеэр идэвхитэй оролцоотойгоор XIII зуун түвэд хэлээр орчуулагдсан Дандины “Кавъядарша”2 /”Зохист аялгууны толь”/, хэсэгчлэн орчуулагдсан “Сарасватикантха-бхарана”3 /”Сарасватийн хүзүүний чимэг”/ мэтийн эртний энэтхэгийн яруу найргийн онолын зохиолууд монголын боловсролтой хүмүүсийн дунд дэлгэрч, яваандаа монгол уран зохиол, ялангуяа яруу найрагт их нөлөөлөх болжээ. 2 “Кавъядарша” нь VII зуунд зохиогджээ. 3 Энэ зохиол нь XI зуунд зохиогдсон болно. “Кавъядарша”-ийн хамтаар Сажа бандид анх хэсэгчлэн орчуулжээ.
Монголын их гүрэн байгуулагдсаны дараагаар монголчууд соёлт орнуудтай харилцаа холбоотой болж ирэхийн хамтад монголын хаад ноёд тансаг хээнцэр амьдралыг эрхэмлэн дагах болж, хээр талын нутгийн нүүдэлчдийн бэрх амьдралаасаа суурин газрын тохилог боловсронгуй аж байдалд аажмаар шилжин орж, байлдан дагуулсан орнуудынхаа соёлын өмнө өөрсдөө сөгдөн бууж эрдэм соёлын нь ололт амжилтад амтархан шунаж, өөрсдийн амьтдралын жаргал цэнгэлд хэрэглэхийг аль болохоор эрмэлзэж байжээ.
Хааны ордонд Францын дархан Вильгельм Бушье мөнгөөр урлан босгосон хиймл мод хотын үзэсгэнэлт зүйлсийн нэг нь болж байжээ.1
Хархорумд буддын болон христос, лалын шашны 12 сүм байсны дотор буддын шашны нэгэн сүм бусдаас онцгой гоёмсог байжээ. Өмнө дурьдсан Эрдэнэ Зуугийн чулууны бичээсийн хятад, монгол эхээс үзэхэд Өгэдэй хаан өөрийн ордныг босгуулаад улмаар сүмийн гэр босгуулж барилгын бусад ажлыг бүрэн дуусгуулж амжаагүйг Мөнх хаан залгамжлуулж, 1256 онд “Их бурханы суварга” босгож түүнийг “Харин бүрхэхүй агуу өндөр гуу” /цамхаг/ босгуулжээ.
1 “Юан улсын судар” 8 дэвтэр. Мэнгу ю му-цзи. Записки о монгольских кочевьяа. Стр 380.
Хаад, язгууртны булшийг ихэд нууцлан “Хориг” хэмээх цээртэй газарт оршуулах ба тэдэнд зориулж тахилын тусгай онгон бүтээж, тайлгын ёслол гүйцэтгэдэг байжээ.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/