Уншиж байна...

XVII зууны эхэн ба дунд үед Монгол, Оросын арилцаанд нэг талын давамгайлсан байдал, хүчээр түрээ барих, газар нутгийг нь эзлэн түрэмгийлэх хандлага илүү тод мэдрэгдэх болжээ.

XVII зууны эхэн үеийн Ойрад, Оросын харилцаанд гэрээ хэлэлцээр хийх, элч төлөөлөгчид солилцох, худалдаа наймаа хийх хэлбэрүүд илүүтэй зонхилж байв. Польш, Шведийн довтолгоонд өртөж тамирдан суларсан Орос улс Ойрадтай цэрэг зэвсгийн хүчээр бус, дипломат аргаар харилцах бодлогыг түлхүү баримталж, гэрээ хэлэлцээрийн замаар Сибирь, Алс Дорнодод шинэ шинэ газар нутаг, хүн ардыг эзлэн авах бодлогыг шургуу идэвхтэй явуулж байжээ.

1 Н.П.Шастина.Русско-Монгольские посольские отношения XVII века. М, 1958, стр76.

1606 оны намар Торгуудын ноён Хо өрлөг өөрийн элч Катачай Бөрөгдүевыг Эрчис голын хөвөөн дэх Оросын Тара шивээ Эрис мөрний цутгал Тара голын эрэгт, одоогийн ОХУ-ын Омск хотоос хойш, Тюмень мужийн зүүн урд тад байжээ. Энд илгээснээр Ойрад, Оросын элчин харилцаа эхэлжээ.2 Хо өрлөг бол суугуул нутгаасаа баруун тийш нүүдэллэж байсан Торгууд аймгийн толгойлогч байв. Торгуудтай хамт Дөрвөд аймгийн зарим хэсэг нүүжээ. Өмнөд Сибирийн урдуурх тал нутгаар нүүдэллэн оршиж байсан Ойрадын тэдгээр аймгууд 80.000 орчим цэрэг эрс, 200.000 орчим хүн амтай байсан байна.3

2 И.Я.Златкин. История Джунгарского ханства. М, 1964.стр126.

3 С.В.Богоявленский.Материалы по истории калмыков в 1-ой половине XVII в. Исторические записки М.1939, № 5. Стр 87.

1607 оны эхээр Оросын Т.Алексеев, Урдубай нарын элч Тара голын ойролцоо нутагладаг ойрадуудад ирж, тэднийг Оросын харъяат болохыг ихэд ятгаж шаарджээ. Мөн оны зун Ойрадын Кугонай Тубиев Тара хотод очиж, бусад 49 ноёд, тайшийн өмнөөс Оросод дагаар орох тангар өргөхөд бэлэн гэдгээ илэрхийлжээ.

Ойрадын ноёдын дагаар орж, эдийн алба төлөхөөр тогтсоныг Москвагийн засгийн азар дуртайяа зөвшөөрч, Сибирийн хотуудын захирагч нарт ойрадуудтай болгоомжтой харьцаж, барьцааны хүн авах, эдийн албандаа мал авч байхыг даалгасан ажээ.

Москвагийн засгийн газар ойрадуудыг Эрчис мөрний дагуу Оми гол хүртэл нутаглах, Камышлов голын дагуу явж Сибирийн хотуудад ирж худалдаа наймаа хийхийг зөвшөөрчээ. Мөн Алтан хан болон Казак, ногайчуудын довтолгооноос хамгаалж, тусламж үзүүлэхээ амласан. Мөн үүний зэрэгцээ оросууд Ойрадын ноёдтой биечлэн хэлэлцээр хийхийг хүсч байгаагаа илэрхийлж байжээ.

Ойрадын Оростой харилцах бодлого эрс өөрчлөгдөж, Сибирийн хот тосгод болон Оросын харъяат болсон баруун Сибирийн татаруудыг довтолж эхэлжээ. Энэ нь ойрадууд Оросын харъяанд орох хэмээсэн нь цаг зуурын шинжтэй, хүчээ бэхжүүлэх бодлого байсныг харуулж байна. 1610 онд болсон Ойрадын ноёдын нэгэн чуулганаас Оросын хаанд дагаар орохгүй, эдийн алба төлөхгүй байх шийдвэр гаргаж байжээ.1

1 “Материалы по истории Русско-Монгольских отношений. 1607-1636”. М.1959. стр 39.

Ойрад, Оросын худалдааны харилцаанд Бухарын худалдаачид багагүй үүрэг гүйцэтгэж байв. 1620 онд Москвад очсон Ойрадын элч төлөөлөгчдөд Оросын хаанаас олгосон жуух бичигт ойрадуудын дайсагнагч этгээдүүдээс хамгаалах хүсэлтийг хүлээн авсан тухайгаа дурдсан байдаг.

Оросууд Ойрадтай харилцаагаа хэвийн болгох зорилгоор 1632-1635 оны хооронд Поскочин, Петров, Горбунов, Рачковский, Добрицкий нарын толгойлсон олон удаагийн элчийг илгээжээ. Түүний хариуд Ойрадын элч нар Сибирийн хотуудад очиж, яриа хэлэлцээр хийж байжээ.

XVII зууны гучаадонд Торгууд аймгийн үлэмжхэн хэсэг Казахын талыг дайран нүүсээр Ижил /Волго-Ж.Г/ мөрний доод урсгалын газар очжээ. Торгууд, Дөрвөд аймгууд Эмба голын сав, Яик гол, Ижил мөрний доод урсгалын Ногай, Ембуилу болон Едисаны Татар нарыг түрэн, зарим хэсгийг нь нэгтгэн авчээ.

Ийнхүү XVII зууны 30-40 онд баруун зүг нүүсэн Ойрад аймгуудын үндсэн хсэг Яик гол, Ижил мөрний хоёрын хоорондох Эмба, Илек, Иргиз голуудын сав газар болон Ижил мөрний баруун биеэр төвлөрсөн нутаглах болсон байна.

Өгүүлэн буй үеийн Монгол, Оросын харилцааны гол эзмэг асуудал нь газар нутаг, харъяат нарын маргаан байсан юм. Монголчуудын хувьд нэгэнт түрж орж ирсэн Хаант Оросын түрэмгийллийг сөрөн зогсоож, хэвийн найрсаг харилцаа тогтоох, маргаантай асуудлыг эв зүйгээр зохицуулахын төлөө байв.

Харин Хаант Орос Монголын газар нутгийг харъяандаа оруулах хүч түрсэн бодлого баримталж, тус бүс нутгийн олон улсын харилцаанд улам бүр шийдвэрлэх үүрэгтэй болж байсан Манж чин улстай харилцах бодлогодоо завсар жийргэвч байдлаар ашиглахыг оролдож байв.

XIV- XVI зууны соёл

Үнэхээр XVI зууны эцсээс эхлэн монголчуудын соёл нэлээд өөдлөхтөлөвтэй болж иржээ. Тэртүүнхэн үзэгдэл нь нэг талаас улс орны дотоодын дажин самуун татарч, Эсэн, Бамтөнх даян хаан, Түмэн засагт хаан, Алтан хан, Лигдэн хаан нар Монголыг нэгтгэн төвлөрүүлэх бодлого явуулж, нөгөө талаар тэр үеийн Монголын нийгэмд шарын шашин өргөн дэлгэрч, эртний Энэтхэг, Түвэдийн соёлын ололыг Монголын тал нутагт авчран сэргээсэнтэй уялдаа холбоотой байсан ажээ.

Аюуш гүүш бол XVI зууны Монголын эрдэм номтой хүмүүсийн нэг мөн. Тэр нь ялангуяа Монголын орчуулгын түүхэнд их зүйл бүтээснээс гадна энэтхэг, түвэд үгийг монгол бичгээр галиглах ёсыг 1587 онд боловсруулан гаргажээ.1

1 “Монгол Банзрагч тавдугаар судар”, тал 17. Аюуш гүүшийн бичсэн төгсгөлийн үг.

XVI зууны сүүлчийн хагаст хамаарах хууль цаазын бас нэг сонирхолтой дурсгал бол Английн Ливерпуль хотын музейгээс олдсон бөгөөд гагцхүү түвэд орчуулгаар хадгалагдан үлдсэн Алтан ханы хууль мөн.1 Энэ хууль нь монголчуудын хууль цаазын мэдлэгийн түүхэн уламжлалыг судлахад туйлын чухал ач холбогдолтой. Хуулийн оршил хэсэг Алтан хан, гуравдугаар далай лам Содномжамц нар бурхны шашныг Монголд дэлгэрүүлснийг товч дурдаж “Номын цааз”, “Хааны цааз” хэмээх хоёр ёсны сургаалыг товчоор томъёолон өгүүлжээ.

1 Хуулийн түвэд эх “Zentralasiatische Studien” Bonn. 1973. № 7, тал 268-284 гэдэг сэтгүүлд анх нийтлэгдэв. Монгол орчуулгыг Ш.Бира “XVI зууны нэгэн монгол цаазын бичиг” нэрээр нийтэлсэн. ШУА-ийн мэдээ, 1975. № 3.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/