1937-1938 оны хилс хэргийг 1939 онд Намын Төв Хороо тогтоол гаргаж заасан байна. Д.Дамба, Ю.Цэдэнбал нар Намын Төв Хорооны бүгд хурал дээр бас зөрж маргалдсан байна.
Ц.Лоохууз тус бүгд хурал дээр хэлсэн үгэндээ: нэг хүнийг тахин шүтэх явдал манайд их хэмжээтэй болсноос намд ихээхэн хохирол учирч байгааг, Сталиныг шүтэж бишрэх явдал намд ямар байсныг, Х.Чойбалсанг тахин шүтэх явдлыг хэн санаачилсныг илтгэлд дурдсангүй гэж тэмдэглээд, ер нь нэг хүнийг тахин шүтэх явдлыг дэмжиж, хувийн алдар, нэр зэрэг хэргэмийг эрхэмлэн хөөцөлддөг хүн Улс төрийн Товчооны гишүүдийн дотор байна уу? үгүй юу? Гэсэн асуудал дэвшүүлсэн байна.
БНМАУ-ын Бага хурлын Тэргүүлэгчид 1945 оны 9 сарын 21-нд БНМАУ-ын тусгаар тогтнолын тухай бүх нийтийн санал хураалтыг 10 сарын 20-ны өдөр явуулах шийдвэр гаргаж, Улсын Бага хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга Г.Бумцэнд даргатай санал хураалтын төв коимссыг байгуулав. Орон нутагт санал хураалтын 3304 комисс байгуулжээ.
Өгөдэй хааныг нас барсны дараа Дорнод Европт ялгуусан аян дайн хийж байсан Монголын армийн жанждыг Бат хаан цуглуулж хуралдай хийсэн бөгөөд уг зөвлөлгөөнөөр өрнө зүгийн байлдааны ажиллагааг зогсоож, Монгол гүрний баруун өмнөд хилийг Молдав Булгараар тогтоох, цэргийн олзлогдогсдыг бүгдийг нь суллан тавихаар шийдвэрлэж, энэхүү хил орчмын нутаг дэвсгэрийн захирагчаар нь түмтийн ноён Ногайг томилсон байна. Энэ үеэс эхлэн Ногай жанжин Алтан Ордны улс доторх байр суурийг баттай эзэлж эхэлжээ.Ногайн гарал үүсэл нэг их тодорхойгүй.Сурвалж бичгүүдэд түүнийг Зүчийн гуч Татаарын хүү гэлцдэг ч түүний өвөг эцэг нь Буфла гэгч байсан агаад Ногай түүний татвар эмээс төрсөн учир хаан ширээнд суух эрхгүй байсан гэдэг.Ногай Алтан Ордын хаан Бэрхийн нөлөөгөөр лалын шашинд орсон хүн байжээ.
Хятадын Хан улстай эн зэрэгцэн оршиж байсан Хүннү гүрэн өвөр хоорондын дайн тулааны улмаас бутран доройтохдоо, умард өмнөд хоёр хэсэг хуваагдахад, умард хүннүчүуд нь алс өрнө зүг нүүсээр замдаа тааралдсан нүүдэлчин овог аймгуудыг бут цохин, өөртөө нэгттэсээр Европын босгоор даван орж, төр улсаа эмхэтгэх тэр онцгой үед Аталла хаан тодорсон бүлгээ. МЭ 406 оны Аттила Ижил мөрний адаг урсгал орчимд Хүннү нарын ордод мэндэлжээ.
ДЯЯ-ны сайдын тушаал заавар зөрчсөн буюу биелүүлээгүй хүмүүсийг шууд цаазаар хороож байх тухай онцгой тушаалыг Х.Чойбалсан 1937 оны эхээр гаргасан бөгөөд түүндээ дулдуйдан ямар ч гэм зэмгүй хүмүүсийг тагнуул, туршуул, хувьсгалын эсэргүү хэмээн олноор нь баривчилж байлаа. Тухайлбал, 1937 оны зун Цэргийн яамны тагнуулын хэлтсийн дарга Б.Очирбатыг баривчилж хорьсон бөгөөд яг тэр үед ЗХУ-д нутаг заагдан сууж байсан П.Гэндэн, М.Гомбожав, Ж.Цэвээн зэрэг хүмүүсийг баривчилжээ. ЗХУ-ын Дотоод хэргийн ардын комиссарын газар П.Гэндэн, Ц.Өлзий нарыг байцааж, тэднийг Ж.Лхүмбийн хэрэгт оролцож байсан ба түүнийг баривчлагдсанаас хойш Г.Дэмид, П.Гэндэн нар уул хэргийг үргэлжүүлж байсан гэдэг мэдүүлэг гаргуулж авсан байна.
Коммунист Б.Эрдэнэ-Очир, Г.Дэмид, О.Дашчирав нар бөгөөд тэд “Лувсаншаравын хамт манай /Коминтерн ба ЗХУ-ын-Ред/ үзэл бодлыг хамгаалж чадах бөгөөд хэрэв шаардлага гарвал зарим асуудлаар Гэндэнтэй ч үзэлцэж чадна”3 хэмээн тэр илтгэх хуудсанд зориуд цохон тэмдэглэсэн байв. Үнэхээр энэ тодорхойлолтын дагуу 1934 оноос эхлэн Д.Лувсаншарав МАХН-ын Төв Хороог тэргүүлэх болж, Монголын бүх эрх мэдлийг Х.Чойбалсантай булаацалдаж эхэлсэн байна. Энэ нь Д.Лувсаншаравын үйл ажиллагаанаас маш тодорхой харагддаг. Гэвч тэрбээр хэдэн жилийн дараа Сталины таалалд нийцээгүй учир хилс хэрэгт холбогдож, Намын Төв Хорооны нарийн бичгийн даргаас халагдаж, ялтны дансанд орсон билээ.
3 Коминтерн ба Монгол.УБ.1996. тал 412.
ФОТО
ВИДЕО
