Уншиж байна...


Tweet
________________________________________

Японы Киото хот дахь Отани их сургуулийн Судалгаа, Олон улсын харилцаа хариуцсан дэд захирал, Отани их сургуулийн Шин-Буддист судалгааны хүрээлэнгийн захирал, Профессор, Доктор Такаши Мацүкаватай Монголд ирээд байхад нь уулзлаа. Монгол Улсын нутагт Монгол, Түрэг, Уйгар, Хятан зэрэг нүүдэлчид олон зуун жил оршин тогтнож, түүх соёлын арвин өв үлдээсэн. Тэрхүү өв соёлын дотор янз бүрийн хэл, бичгээр хад чулуунд сийлж үлдээсэн хөшөө, бичээснүүд нь бидний өвөг дээдэс хэн байсан тухай түүх, соёл, сэтгэлгээний гүн гүнзгий ул мөр болж, өдгөөг хүртэл судлагдсаар байгаа юм.


Профессор Такаши Мацүкава 1994 онд эхэлсэн Монгол-Японы хамтарсан “Бичээс” төслийг хэрэгжүүлэх багийн судлаачаар ажиллахдаа Монгол нутгаар хөндлөн гулд явж, хөшөөд, хадны бичээсүүдийг шинээр нээн илрүүлж, олон судалгаа хийжээ. Монголын түүхийн талаар монголчуудаас илүү мэдээлэл цуглуулсан Японы эрдэмтэнтэй түүхийн шарласан хуудсыг сөхөн ярилцсанаа Уншигч танд хүргэж байна.
-Монгол хэлний ангийг сонгож, Дорно дахины түүхийг судлах болсноос тань яриагаа эхэлье?
-Намайг дунд сургуульд байх 1970-аад оны үед Японы NHK телевизээр Silk road буюу Торгоны зам гэж баримтат кино гарсан нь миний төдийгүй, олон нийтийн сонирхлыг ихэд татаж билээ. Бас “Тансан лам Баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл” кино гарлаа. Түүнээс хойш Торгоны зам, Дундад болон Төв Азийн талаар сонирхож эхэлсэн л дээ.
Тухайн үед Дундад Азийн хэл заадаг анги Гадаад хэлний сургуульд байгаагүй. Зөвхөн Монгол хэлний ангид монгол хэл зааж байсан учир элссэн хэрэг. Хэдийгээр Монгол хэлний ангийг төгссөн ч Хөх хотод Өвөр Монголын их сургуульд суралцсаны дараа монгол хэл, Монголын түүхийн гүн гүнзгий утга агуулгын зах зухаас мэдэрч, Монгол судлалыг насан туршийнхаа ажил болгохоор шийдсэн юм.
-Таны анхны судалгаа юу байв?
-Өвөр Монголд суралцаж байхдаа XVIII зууны үеийн зурхайн номыг судалж, тэр сэдвээрээ магистрын зэрэг хамгаалсан. Түүнээс хойш би монгол зурхайн талаар сонирхож эхэлсэн л дээ. Цааш нь сурвалж бичгийн ухаан болон түүхийн талаар гүнзгийрүүлэн судлахаар болж, “Долоон өвгөний судар”-ыг зөвхөн монгол биш, хятад, түвд, уйгур хэлний Долоон өвгөний судартай харьцуулан судлахаар мастерийн судалгааны ажлынхаа сэдэв болгож сонгосон. XIV зууны эхний хагаст бурхны ямар, ямар судар монгол хэлнээ орчуулагдсан тухай судалгаа хийсэн. Цэндийн Дамдинсүрэн гуайн “Монголын уран зохиолын дээж Зуун билэг оршвой” зохиолд Долоон өвгөний судар бий. Энэ судар Хятадаас гаралтай.

Хархорин, Эрдэнэзуу хийдийн орчмоос олж илрүүлсэн хөшөөдөөс Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор Монгол бичигт нэг хөшөөг Монгол Улсын хосгүй үнэт өв, хоёр хөшөөг үнэт өвийн бүртгэлд оруулан тусгай хамгаалалтад аваад байна.

Хятадаас монгол хэлнээ хөрвүүлсэн. Эсвэл уйгур хэлнээс монгол хэл рүү орчуулсан. Би энэ судрыг од тэнгэрийн тахилга шүтлэгтэй холбоотой гэж бодож, судалж эхэлсэн хэрэг юм. Дараа нь “Монголын Эзэнт гүрэн, Юань улсын үеийн зарлиг бичгүүд” сэдвээр Осакагийн их сургуульд доктор цол хамгаалсан. Чингис хааны үеэс эхлээд Хубилай хаан зэрэг Юань улсын хаадуудын буулгасан зарлигууд бий. Тэдгээрийн олонхийг уйгуржин монгол бичиг, дөрвөлжин үсэг, Хятад орчуулгаар чулуун хөшөөнд сийлбэрлэсэн байдаг. Мөн цаасан дээрх бичмэл ч бий. Түүний хэв маяг буюу суурь мэдээлэл авах шинжилгээ хийсэн. Би сургуулиа төгсөөд Японы Осака хотод байдаг улсын Угсаатны зүйн музейд гурван жил ажилласан. Дараа нь Киото хотод Отани их сургуульд багшлах болсон.
-Одоо та судалгаагаа юун дээр төвлөрүүлж байна вэ?
-Монгол Японы хамтарсан “Бичээс” төслийн багт судлаачаар ажиллаж байна. Монгол Улсын нутаг дахь янз бүрийн хэл бичгээр буй хөшөө, хадны бичээснүүдийг олж илрүүлэх, судлах зорилго тавин ажиллаж эхэлснээс хойш 2014 онд 20 жилийн ойтойгоо золгосон. Өнгөрсөн хугацаанд манай судалгааны баг Хархорум хотын туурь, Эрдэнэзуу хийдийн орчмоос монгол, хятад, араб, перс хэлээр бичсэн чулуун хөшөө, хөшөөний хугархай олныг олж судалсан. XIII-XIV зууны үед янз бүрийн үйл явдалд зориулан олон хэлээр хөшөөд босгосоор байсныг олдворуудаас мэдэж болно.

-Тэдгээр хөшөөдөд тухайлбал юун тухай бичиж тэмдэглэсэн байх юм?
-Араб бичигтэй нэгэн хөшөөнд “Хархорумд лалын сүм байгуулсан тухай, мөн тэр цагт Монголд газрыг түрээсээр эзэмшүүлж, эдэлбэрлүүлж байсан тухай өгүүлсэн. Бас нэгэн Монгол бичигт хөшөөнд Хархорум орчимд ган зуд болоход Тэмүгэ нэрт ноён өглөг өгч, буян үйлдсэнийг тэмдэглэн үлдээсэн байх жишээтэй. Хархорин, Эрдэнэзуу хийдийн орчмоос олж илрүүлсэн хөшөөдөөс Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор Монгол бичигт нэг хөшөөг Монгол Улсын хосгүй үнэт өв, хоёр хөшөөг үнэт өвийн бүртгэлд оруулан тусгай хамгаалалтад аваад байна.
ЮАНЬ УЛСЫН ҮЕД БӨӨ, БУДДА, ХРИСТОС, МУСУЛЬМАН ШАШИН ЗЭРЭГЦЭН ОРШИЖ БАЙСАН
-Хадны бичээсүүд, түүх соёлын өв дурсгалууд нар салхинд элэгдэхээс гадна шунахай тонуулчдын халдлагад өртөж байгаа тухай нэлээд мэдээлдэг. Энэ талаар сүүлийн үед багагүй анхаарах болсноор байдал сайжирсан болов уу?
-Түүх соёлын дурсгалуудыг нар, салхи, бороо, цаснаас хамгийн түрүүнд хамгаалах ёстой. “Бичээс” төсөл хэрэгжүүлж эхэлсэн 20 жилийн дотор энэ тал дээр анхаарал тавих болсон нь бидэнд бага ч гэсэн мэдэгдэж байна.
-Хадны бичээсүүдийг түүх дурсгалын өв соёл болох талаас нь Та юу гэж тайлбарлах вэ?
-Хархорум хот Монголын эзэнт гүрний үеийн нийслэл байсан. Дараа нь Хубилай хааны үед нийслэлийг одоогийн Бээжин буюу Дай Дү хотод шилжүүлсэн. Хархорум бол XIV зууны Юань улсын үед Монголын соёлын нэг төв нь байсан. Тэнд араб үсэг хэрэглэж байсны гэрч болж, Хархорумаас 1341 оны Перс хэлний бичээс олдсон. Өөрөөр хэлбэл, Юань улсын үед Хархорумд лалын шашинтан ирж, лалын шашны сүм хийд байгуулж байсан тухай дурсгал байна. Тухайн үеийн нутгийн түшмэлүүдийн дэмжлэгтэйгээр мусульман шашны сүм хийдийг барьсан тухай баримт байна.

Монгол эзэнт гүрний үед бөөгийн шашнаас гадна буддын шашин, Хятадын бумбын шашин, христос, мусульман шашин бүгд чөлөөтэй байсан нь батлагдсан. Тэрийг Монголын төр зөвшөөрч байж. Тийм учраас энэ маш чухал. XVII зууны үед соёмбо үсгийг дахин зохиосон. Харин XIV зууны үед араб үсэг, Перс хэлээр хөшөөнд бичиж байсан. Бичээс төслийн илрүүлэн олж, судалж байгаа монгол, дөрвөлжин, араб, перс, нанхиад, түрэг, уйгур, согд зэрэг олонхи хэлний хөшөөд нь, бичээснүүд нь зөвхөн Монгол төдийгүй Төв Азийн ард түмнүүдийн түүх, соёл, тухайн үеийн Ази, Европ хоёр тивийн улс төр, эдийн засаг, шашны харилцааг судлахад шинэ мэдээ өгөхүйц үнэ цэнэтэй эх сурвалж болж байгааг судлаачид хэлдэг.

-Та Монголд анх хэзээ ирж байв?
-1981 онд анх жуулчнаар, дараа нь 1987 онд орчуулагчийн ажлаар БНМАУ-ын үед ирсэн. Харин судалгааны ажлаар 1994 оноос хойш ирэх болсон. Гэхдээ удаан амьдраагүй, Монголд суралцаагүй.
-Энэ удаа Та ямар ажлаар ирэв?
Монгол-Японы хамтарсан “Хан Хэнтий” төслийн Японы талыг ахалж байна. 2017 оноос эхлэн гурван жил үргэлжлэх энэ төслийг бид БОАЖЯ-ны харьяа Хан Хэнтийн тусгай хамгаалалтын газар, ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнтэй хамтран хэрэгжүүлж байгаа. Бурхан Халдун хайрхныг 2015 оны зун ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн соёлын өвд бүртгэсэн. Гэвч Дархан цаазтай газар гэж хязгаарлан аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр дорвитой ажил хийгээгүй юм билээ.

Төслийн хүрээнд энэ хайрхныг хойшид хэрхэн судлах, аялал жуулчлалыг яаж хөгжүүлэх талаар судалж байна. Тусгай хамгаалалттай газарт хүмүүсийг хамаагүй оруулж болохгүй. Тиймээс хаана нь жуулчны бааз байгуулах вэ? гэх мэтээр төлөвлөх хэрэгтэй. Энэ удаа Бурхан Халдун хайрхан болон түүнийг хүрээлсэн тахилгат уулууд гэж ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн. Түүн дотор Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутагт байгаа Балдан Бэрээвэн хийд, Батширээт сумын нутагт орших Рашаан хад, Биндэрийн овоонууд бүгд түүхийн учир холбоостой. ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд бүртгэхдээ тэдгээрийг хассан байна. Тэгэхээр түүхэн дурсгалт энэ газруудыг дахин сайн судлаад соёлын өвд бүртгүүлэх чиглэлээр ажиллаж байна.

БУРХАН ХАЛДУН ХАЙРХАНЫГ ФҮЖИ УУЛЫН ЖИШГЭЭР ХӨГЖҮҮЛНЭ
-Фүжи уул Японд очсон жуулчдын зорьж очдог газар, аялал жуулчлалын гол бүтээгдэхүүнүүдийн нэг шүү дээ. Түүн шиг Бурхан Халдун хайрхныг аялал жуулчлалын эргэлтэд оруулахад юуг анхаармаар санагддаг вэ?
-Фүжи уул бас ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн, тахилгат хайрхан. Бид энэ хоёр хайрхныг харьцуулан судална. Монголын талаас албаны хүмүүс Фүжи уулыг аялал жуулчлалд зориулан хөгжүүлсэн байдлыг очиж үзэж, харилцан судлах юм. Бурхан халдунд хийх эхний гурван жилийн судалгааны үр дүнгээр тахилгат хайрхныг яаж тахиж шүтэж байсан тухай түүхийн мэдээллийг цуглуулна.

-Монголын нууц товчоонд Тэмүжин Гурван Мэргидээс зугтаж амь гарсны дараа:
“Гагцхан амиа хайрлан
Ганц морьт болж
Хандгайн жимийг дагаж
Халхасан гэр гэрлэж
Халдун дээр гарлаа, би
Халдан бурханаа
Харцын төдий амиа
Халхлуулав, би.
Айхын ихээр айлаа, би
Бурхан халдуныг
Өглөө бүр мялаасугай!
Өдөр бүр өчсүгэй !
Ургийн ураг минь
Ухан мэдтүгэй! хэмээн наран өөд хандаж, бүсээ хүзүүндээ эрихлэж, малгайгаа гартаа сэгилдэргэлж, гараа өвчүүндээ дарж, наран зүн есөнтөө сөгдөж, сацал сацаж, өчил өгөв” гэж өгүүлсэн байдаг. Гурван мэргид Тэмүжинг хайж, Бурхан халдуныг гурвантаа тойроод ч эрэн хайгаад олоогүй. Үүнийг шашин шүтлэгтэй холбож үзэх үү?


Европын христос шашны лам нар Монголд ирээд Гүег хаантай уулзаад, Гүег хааны захидлыг Ромын пап ламд хүргэсэн. Тэр захидал одоо Ватиканы нууц архивт байгаа.

-Тэгнэ, бөөгийн шашин. Тэр үед бурхны шашин хараахан нэвтрээгүй байсан. Харин одоо бол уул хайрхны тахилгатай холбоотой сангийн судруудын олонх нь түвд эхтэй. Жишээлбэл, Бурхан Халдуны талаар IV Ванчин богдын зохиосон сангийн судар байна. Бас Зава Дамдин гуайн түвд хэлээр зохиосон Бурхан Халдуны тахилгын судар байдаг.
Ер нь бурхан шашин, Монголын бөөгийн шашин уул усны тахилгатай ямар нэг сэжмээр холбоотой. Би түвдээр муухан уншина. Энэ төсөлд Гандан хийдийн лам нар оролцож, шашин шүтлэгийн талаас нь тайлбарладаг. Тийм суурь мэдээг сайн цуглуулж бүртгэх ёстой. Зохиолч Ж.Саруулбуян гуай энэ төсөлд ажиллаж байгаа. Тэр хүн Чингис хааны хоригийг сахиж байсан Урианхай ястны хойчис гэж өөрийгөө хэлж байсан.
МОНГОЛД ТАЛ НУТГИЙН ТОРГОНЫ ЗАМ БАЙНА ГЭЖ ҮЗДЭГ

-Таныг Эрдэнэзуу хийдэд судалгааны ажил хийсэн гэж дуулсан. Чухам ямар судалгаа хийсэн бэ?
-Монгол Японы хамтарсан “Эрдэнэзуу” төслийн хүрээнд Эрдэнэзуугийн хийдэд 2009 оноос зургаан жилийн хугацаанд энэ хийдийг цогц байдлаар судлах ажил эхэлсэн. Шашин, түүх, археологийн өвийг сэргээн засварлах, сүм хийдийн архитектурын талаар суурь мэдлэг олгох судалгаа хийлээ. Эрдэнэзуу хийд 1587 онд анх байгуулагдсан гэж үздэг. Эрдэнэзууд урт нь 500 метр, өргөн нь 450 метрийн хэмжээтэй хэрэм бүхий 108 суваргатай байгууламж бий.

Түүний дор Монголын эзэнт гүрний үед баригдсан Монголын их хаадуудын ордон байх магадлал өндөр байна. Энэ бол Монгол Германы хамтарсан судлаачдын олж нээсэн ажил юм. Гэхдээ шашны газар учир хамаагүй малтлага хийж, хөндөж болохгүй. Тэнд судалгааг хийсэн Японы археологич профессор Н. Шира Иши Уйгурын үе буюу VIII-IX зууны ваар, тоосго гарч байна гэсэн. Нөгөө талаар Монголын нэрт хувилгаан, Гавш Зава Дамдин 1930-аад онд “Монголын Бурхан шашны түүх” номыг түвд хэлээр бичсэн. Тэр хүн түвдээр маш олон ном бичсэн.

Тэр номондоо Эрдэнэзуу хийд анх Уйгурын үед байгуулагдсан гэж бичсэн байна. Бид тийм баримт олдоогүй гээд итгэхгүй байсан. Шууд батлах баримт олдоогүй ч Эрдэнэзуугийн урдуурх газар VIII-IX зуун буюу Уйгурын үед зарим нэг байгууламж байсан гэх магадлал маш өндөр. Орхоны хөндийн тэр хэсэг Уйгурын үеэс одоогийн Хархорин Эрдэнэзуу байгаа газар бол Монголын түүхийн бүх цагийг үзээд ирсэн дурсгалт газар мөн гэсэн дүгнэлт хийж болохоор байгаа юм.

-Та нар судлаачид учир түүхийн жаахан ч гэсэн ул мөрийг үзээд түүнээс маш сонирхолтой дүгнэлтүүдийг хийж чадаж байна. Харин жирийн жуулчин Эрдэнэзуу хийдэд очоод сэтгэл дундуур буцсан тухай нэг бус удаа сонсож байлаа?
-Тийм тал байж магадгүй. Бид нар зургаан жилийн хугацааг будаж, жаахан сэргээж засварласан. Жуулчдад тодорхой мэдээлэл өгөх ёстой. Жишээлбэл, Эрдэнэзуу хийдийн орчмоос илрүүлсэн хөшөөдөөс нэгийг Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор Монгол бичигт хөшөөг Монголын хосгүй үнэт, хоёр дахь хөшөөг үнэт өвийн бүртгэлд оруулан тусгай хамгаалалтад аваад байна.

 

Хархорумын 1341 оны Перс хэлний бичээс бүхий хөшөө байдаг. Эрдэнэзуу бурхан шашны хийд атал лалын шашны агуулгатай хөшөө байгаа юм. Уг хөшөөнд нь соёмбо байдаг. Монголын эзэнт гүрний үед лалын шашны сүм хийдийг барьсан дурсгал байна гэж хэн ч яриагүй байсныг бид судалсныхаа дараа Монгол хадмал орчуулгыг тавиад, Японы буцалтгүй тусламжаар байгуулсан Хархорум музейд шилжүүлж оруулсан. Бид бас өөр нэг төслөөр музейн үзмэрүүдийг iPad дээр тайлбарлан таниулсан апликэйшн хамтран хийж байгаа. Судалгааныхаа үр дүнг олон нийтэд сурталчлан таниулах чиглэлээр энэ мэт ажлуудыг хийж байна.


Тал нутгийн Торгоны замаар арилжаа наймаа хийж байсан гэх баримт олдоогүй ч Азийн зүүн, баруун хэсгийг холбосон уулзвар газар, зам тээвэр, арилжаа наймааны гол зам байжээ.

-Та шашны дурсгалт өвүүдийг судалдаг юм байна. Хэр шүтлэгтэй вэ?
-Ямар нэг шашин шүтлэггүй. Ер нь олонх япон хүн тодорхой шашин шүтдэггүй. Хурим найр хийхдээ христос шашны зан үйлийг дагадаг. Цагаан сар бол Японы хааны шашин. Оршуулга болоход бурхан шашны ёсыг дагах жишээтэй. Миний аав, ээж христос шашинтан. Тийм учраас багадаа Христийн шашны хийдэд очдог байлаа. Гэхдээ би том болоод ямар ч шашинд ороогүй. Би бурхан шашны сургуульд ажилладаг. Тийм болохоор заримдаа шашны ёслол дээр тарни уншдаг. (инээв)

-Анх Торгоны зам Таны нүдийг нээж, сонирхлыг татжээ. Харин одоо Хятад улс Ази Европыг холбосон шинэ Торгоны замыг нээх тухай ярьж байна?
-Энд Хятадын улс төрийн бодлого байгаа учир нэг их дүгнэж ярих хэрэггүй байх аа. Гэхдээ Монгол Улсад тал нутгийн торгоны зам байна гэж үздэг. Тэр нь юу гэвэл Чингис хаан Төв Азийг дайлахаар мордохдоо одоогийн Хэнтий, Төв, Завхан, Говь-Алтайгаас Алтайн нурууг даваад Төв Ази руу нэвтэрсэн.

Тал нутгийн Торгоны замаар арилжаа наймаа хийж байсан гэх баримт олдоогүй ч Азийн зүүн, баруун хэсгийг холбосон уулзвар газар, зам тээвэр, арилжаа наймааны гол зам байжээ. Чингис хааны үед гаргасан Тал нутгийн торгоны замаар ХХ зууны эхэн үед Японы судалгааны “Отани” нэртэй анги явсан. 1908 онд Бээжингээс гараад Их хүрээ оролгүй Эрдэнэзуугаар дайрч Улиастай, Ховдоор дамжин Төв Азид нэвтэрсэн. Тэр замыг тал нутгийн Торгоны зам гэж үзэж болно.

-Тал нутгийн Торгон замаас үлдсэн ямар нэг ул мөр одоо байна уу?
-Отани багийнхан дунджаар 100 км замд нэг өртөө буюу буудал, үйлчилгээ байсан гэж тэмдэглэлдээ бичсэн байдаг. Тийм учраас тал нутгийн Торгоны замд анхаарал тавих, судлах шаардлага бий. Чингис хаан Төв Ази руу явсны дараа Хятадын Чанчун бомбо гэж бомбын шашны нэг лам тэр замаар явсан. Одоогийн Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын нутгаар явж байхдаа Чингис хааны шадар сайд Чинхай гэдэг хүн Чанчун бомбыг угтаж авсан. Чинхай балгас гэж Чингис хааны цэргийн түшиц газар байж. Тэр чухам хаана байдгийг одоо хүртэл сайн мэдэхгүй, янз бүрээр ярьж байсан.

“Бичээс” төслөөр бид нар хайгуул хийгээд Шарга сумын нутаг Шарга голын өмнөх эрэг дэх Халзан Ширэг гэдэг газар байгаа балгас мөн гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Бид өнгөрсөн жил судалгаа малтлага хийхэд бурхны хөл гарч ирсэн. Энэ тухай гуравдугаар сарын 27-нд хэвлэлийн бага хурал хийгээд нийтэд мэдээлнэ. Эндээс Тал нутгийн Торгоны зам нь бурхан шашны төлөөлөгчид ирж, буцдаг байсан зам мөн гэсэн бас нэг шинэ дүгнэлтэд хүрч байна. Бид он цагийн шинжилгээ хийж байгаа. Чингис хааны амьдарч байсан үеийн он цагтай таарвал бас сонин. Манж Чин улсын үед тэнд Манжийн цэргүүд сууж байсан учир магадгүй тэр он цаг гарч мэдэх юм.

-Он цагийн шинжилгээний дүн нь хэзээ гарах бол?
-Удахгүй гарна. Японд шинжилгээ хийж байна.

ХЯТАДЫН СУРВАЛЖ БИЧГҮҮДЭД МОНГОЛЫН ТАЛААР ӨГҮҮЛСЭН МАШ ИХ МАТЕРИАЛ БИЙ

-“Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төхөөрсөн саравч адил” гэсэн үгийг би нэг түүхчээс сонсож байлаа. Та Монголын талаар сайн мэдэх хүний хувьд юу гэж дүгнэх вэ?
-Монгол хүмүүс түүх, соёлоо сайн мэдэх ёстой. Жишээлбэл, Монголын Эзэнт гүрний түүхийн холбогдолтой материалууд зөвхөн Монгол төдийгүй хятад, түвд, перс зэрэг гадаад хэл дээр маш их байгаа. Түүнийг сайн судлах ёстой. Түүхээ судлахгүй бол Чингис хаан ямар хүн байсан талаар сайн мэдэхгүй шүү дээ. Бид нар гадаад хүн учир тэдгээр материалыг гол эх сурвалж гэж үздэг. Чингис хааны амьдарч байсан үеийг өгүүлэх Монголын Нууц Товчооноос өөр монголоор бичсэн материал бараг байхгүй. Амаар уламжилж ирсэн Чингис хааны билэг сургаал бий.

Аман яриагаар дамжсан мэдээлэл цаг хугацааны уртад бодит үнэнээс гуйвсан байж болно. Хятад, Перс, Түвд сурвалж бичгүүдэд Чингис хааныг гадаад хүний нүдээр харсан материал байдаг. Монголд ирээд буцсан Хятадын элчийн замын тэмдэглэл, Европын христос шашны лам нар Монголд ирээд Гүег хаантай уулзаад, Гүег хааны захидлыг Ромын пап ламд хүргэсэн. Тэр захидал одоо Ватиканы нууц архивт байгаа. Гэхдээ сүүлийн үед Монголын эрдэмтэд түүхээ сайн судлах болсон. Тэд судалгааны бүтээлүүдээ хялбарчлан боловсруулж нийтийн хүртээл болгох ёстой гэж боддог. Ингэж хэлэх нь хаашаа юм, монголчууд хятад хүмүүст жаахан дургүй тал ажиглагддаг. Гэхдээ Хятадын сурвалж бичгүүдэд Монголын талаар өгүүлсэн материал маш их байдаг.

-Хятадын сурвалжуудад өгүүлсэн Монголын талаарх материалуудаас Таны хамгийн их сонирхсон зүйл юу байв?
-Юань улс Хятадыг эзлэх үеэс хятад хүмүүс Монголчуудын талаар маш нарийн бичиж байжээ. Муу талаас нь гэхээс илүү Монгол хүмүүс маш гайхалтай гэсэн байна. Жишээлбэл, Хятад улс бичиг үсэгтэй. Албан бичигт тамга дарж баталгаажуулдаг. Харин Өгөдэй хааны 1230-аад оны үед Хятадын элч нар Монголд очсон тухайд “Монголд бичиг үсэгтэй хүн бараг байхгүй, аман яриагаар харилцдаг. Монголчууд худал хэлэхгүй.


Хятадын нэгэн сурвалж бичигт “Монголд бичиг үсэгтэй хүн бараг байхгүй, аман яриагаар харилцдаг. Монголчууд худал хэлэхгүй. Хэрэв худал хэлсэн бол аман яриагаар дамжуулж засаг захиргааны тогтолцоог үүсгэж чадахгүй. Тийм учраас үсэг бичиггүй ч гэсэн монгол хүмүүс улс байгуулж чадна” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, Хятад бол чадахгүй гэсэн санаа.

Хэрэв худал хэлсэн бол аман яриагаар дамжуулж засаг захиргааны тогтолцоог үүсгэж чадахгүй шүү дээ. Тийм учраас үсэг бичиггүй ч гэсэн монгол хүмүүс улс байгуулж чадна” гэж байсан. Өөрөөр хэлбэл, хятад хүн бол чадахгүй гэсэн санаа гарч байгаа юм. Харь хүний нүдээр харсан тийм том дүгнэлт байсан шүү. Монголчууд түүх, археологийн олдворуудаа сайн судлах хэрэгтэй. Түүгээр түүх сэргэж, шинэ сонирхолтой мэдээлэл авч болно. Археологийн малтлагын талаар маш их зүйлийг хийж байгаа. Энэ их сайн хэрэг.
-Манай археологичид ховор олдворуудыг олж байна. Тэр олдворуудаа олон нийтийн хүртээл болгож танилцуулснаар нь судалгааны ажлын үр дүнг тооцно биз дээ?
-1980-1990-ээд оны үед ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнд очиход олдворуудаа нэг том чингэлэгт хадгалчихаад хүмүүст үзүүлдэггүй байсан. Харин 1990-ээд оноос хойш нийтэд үзүүлэх, мэдээлэх болсон. Социализмын үед түүх бол зөвхөн онол гэж үзээд бодит байдлыг анхаарахгүй явсан тал бий.

Сүүлийн үед их өөрчлөгдөж байна. Археологийн шинэ олдвор байвал түүхийн талаас тайлбарлаж эрдэм шинжилгээний бүтээл бичиж, сэргээн засварлаад музейд тавьж байна. Үндэсний музейн танилцуулгад сүүлийн үеийн олдворуудаа танилцуулсныг би сая олж үзлээ. Бас сүүлийн үеийн түүх, археологийн олдворын богино хугацааны үзэсгэлэн гаргасан байна. Энэ бол маш сайн хэрэг.

-Тэгэхээр түүх, археологийн чиглэлээр судлах зүйл асар их байна гэсэн үг үү?
-Бид нар “Бичээс” төслийн хүрээнд Монгол нутгаар 20 гаруй жил явж байна. Тэгэхдээ хоёр аймагт шинэ хятад ханз хадны бичиг байна гэж саяхан сонслоо. Өмнө нь огт тийм зүйл олдож сонсож байгаагүй.

-Монголчууд нүүдлийн соёл иргэншилтэй учир түүх соёлын маш их зүйлүүдийг өргөн удам газар нутагтаа хаяад явчихдаг. Хожим түүнийг нэхэн судалдаг. Харин япон улсын түүх яаж бичигддэг вэ?
-Япончууд тариачин гаралтай. Газар нутаг багатай, хүн ам олонтой. Тийм учир цаас, мод, хулсан дээр юм бичиж үлдээсэн түүхэн материал маш элбэг. Чийглэг газар боловч тусгай сан хөмрөг дотор зохих нөхцөлөөр хадгалуулах уламжлал эрт бий болсон учир цаас муудахгүй удаан хадгалагддаг. Японы үсэг Хятадаас гаралтай. Тэр бол V-VI зуунаас хойшхи хэрэг. Түүнээс өмнө Японд бичиг үсэг байгаагүй учир археологийн олдворуудаас мэдээлэл авч болно.

Хятадад соёлын хувьсгал гарсан, Монголд 1930-аад оны хэлмэгдүүлэлт, Японд бол дайн гарсан. Японд ч гэсэн дайны гамшгаар түүхийн сурвалж бичгүүд устаж үгүй болсон тал бий. Харин японд бол ер нь хуучны сурвалжууд гайгүй хадгалагдан ирсэн байдаг. Түүхийн эх сурвалжууд он цагийн дарааллаараа жишээлбэл, манай Отани их сургуулийн номын санд хадгалагдаж байна. Материал хангалттай байгаа учир түүгээр түүхийг сэргээж, нарийн судалгаа хийж байдаг.
Монголд амаар уламжилж ирсэн мэдээлэл маш их байдаг. Түүний дээр монгол хүн бичиг үсэг сурах болсон хоёр шалтгаан байжээ гэж би боддог. Нэгдүгээрт, Монгол хүмүүс хоорондоо харилцахад үсэг бичиг хэрэггүй байсан. Аман яриагаар харилцаж, мэдээлэл солилцож болно. Харин Монголын Эзэнт гүрэн Хятад, Төв Ази зэрэг монгол хэл мэдэхгүй улс үндэстнийг эзэлсэн. Тэр хүмүүст зориулж, тэдний үсэг бичгээр хаад ноёдын зарлигийг өгөх хэрэгтэй болсон учир монгол хэлээс гадна тухайн улсын хэл дээр хадмал орчуулгатай бичгүүдийг явуулах болсон байх. Хоёрдугаарт, Монголд бурхан шашин нэвтрэхэд бурхны номыг орчуулан тэмдэглэх шаардлага гарсан гэж боддог.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/