Уншиж байна...

Манай ард түмний олон мянган жилийн турш бүтээсэн соёлын үнэт өвийн нэгд ардын уламжлалт тоглоом наадам зүй ёсоор орно. Монголчуудын хүн төрөлхтний түүхэнд оруулсан оюун ухааны том хувь нэмрийн нэг нь монгол наадгай юм. Монгол ардын тоглоом наадгай нь олон төрөлтэй бөгөөд үүнээс цухас дурьдвал:

Уран нугаралт 17-р зууны үед "Саран хөхөө" театрт анх удаа тайзнаа тавигдаж байсан гэдэг түүхэн баримт байдаг. Үүнээс өмнө хаад ноёдын өргөөнд эсвэл найр наадам баяр цэнгүүн дээр охид бүсгүйчүүд үегүй юм шиг уян хөдөлгөөн, уран гоолиг байдлыг харуулан хөгжмийн эгшиг дээр нугарч, бүжиглэж үзүүлдэг байсан ба монголын уран нугаралтын үүсэл хөгжлийг гурван хэсэгт хуваан авч үздэг.

“ЧАМА” гэдэг нь ( шидэт) буюу ( гайхамшигт ) гэсэн утгатай “ БАЛ” гэдэг нь ( үелээ) буюу (далан) гэсэн утгатай хоёр үгнээс бүтсэн Чамабалын хүрд буюу ( шидэт далангийн хүрд) гэж нэрлэгдсэн олон зуун наадам байдаг нь монгол ардын наадмын нэгэн төрөл юм. Энэ төрлийн наадмаас ам дөрвөлжин хашаа хэлбэртэйг “УТКҮ” , дугуй хүрээнүүдээс бүтсэн хэлбэртэйг нь “ ХҮННҮ” гэж ялгадаг байна. 

Зохиолч эрдэмтэн, бичгийн их хүмүүн Бямбын Ринчен абугай алдарт “Монгол хэл” шүлэгтээ:
Чихний чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл,
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ.
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясч,
Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу би!... хэмээн эх хэлээ магтан дуулсан байдаг.
Энэхүү шүлэг бол монгол хүн бүр цээжлэн уншиж, бахархан санаж байх, нандин бүтээл. Монгол хэл бол өөр бусад хэл рүү хөрвүүлэхэд утгыг нь бүрэн төгс илэрхийлж барамгүй гайхамшигтай хэл гэдэг.

Их монгол улсын төрийн бодлого, үйл ажиллагаа, сүр хүчний нэг илрэл нь төрийн цэрэг, зэр зэвсгийн сүр хүчтэй нягт хобоотой.
Хүн төрөлхтний нэгэн адил монголын эртний зэр зэвсгийн нэг нь чулуу байсан нь цаг хугацаанд нум сум, илд бамбай, хуяг дуулга, буу сэлэм болон хөгжиж ирсэн. Хүннүчүүдийн булшнаас 407-410 оны үеийн алтан нум сум олдсон нь одоонийн Мажар (Унгар) улсын нутгийг эзээлж байсан Хүннүгийн Аттилла хааны үед төрийн дээд эрх барих тушаалтанд олгодог ямба ёслолын бэлэгдлийн тэмдэг байжээ.

Монгол дархчуул зэр зэвсгийн хэв хэлбэртэй, чимэглэх хээ угалз, амьтны дүрийг уран нарийн зохицуулдаг байжээ. Гол төлөв амьтан дүрслэх, түүний намба төрх, сүр хүчийг гаргахыг зорьдог төдийгүй сүүлдээ хас, түмэн нас хээ, өлзий, сүлжээ зэрэг бэлэгдлийн хээ чимгээр чимэглэж иржээ. Монголд ирсэн европ жуулчин “Монголын эрэгтэйчүүд сур харвахаас өөр юм үл мэднэ. Тэд ан хийж байга харван сургуулилдаг , том багагүй цөм сурамгаа харвадаг, хуралдай хийж зугаацан цэнгэхдээ амсгөл нь сүр хүчтэй ” гэж тэмдэглэсэн байдаг.
Монголчууд зэр зэвсэг эд хэрэглэлийн урлаг өөх хоорондоо нягт нягт хобоотой уялдан уламжлагдаж иржээ.
Мэдээ оруулсан: Л. Номинчулуу

ХАРУУСАЛ
Хүй дарсан чулуугаа
Харийн гараар хөндүүлчихээд
Хэний өмнө нутагтай гэж
Хэлэх юм бэ бид

Булаг үүнийг та юу гэж боддог вээ. Олон хүмүүд нутгийн засаг захиргаад ариун Булгийн усаа ундаргыг нь хамгаалах гэж хашдаг болтой юмаа. Би л болсон хойно бас л шүүмж үг хэлэхнээ өршөө өршөө. Гэвч үнэн учигтай учир хэлэхээс аргагүй нээ. Булгийн эхэнд хашаа барьсан хэдэнтээ булаг одоо урсгал татраагүй урсаж бна үүнийг хийсэн хүмүүд ухаж нэг тунгааж мунхаг миний хэлснийг зөвөөр ойлгож үйлээ хийгээсэй. Булаг гэдэг бол ариун рашаан байсаар ирсэн. Булгийн уснаас хүртэхэд толгой хага ташиж биен дэх элдэв муухан бүхнийг цочроож устгадаг ариун рашаан билээ. Бид булаг шандаа хамгаалах нэрийдлээр булгийн ундраганы эхийг хашдаг үйлийг сүүлийн хэдэн жил хийсээр ирсээн. Гэвч ундарч бсан ундрага тасарч зүгээр хэдэн чулуу хашсан хонхор л үлддэг болжээ. Энэ яагаад ингэж бгаав гэхээр булаг шанд ундардаг эхэнд хөлийн мөрөө ч бараг үлдээдэггүй өвгөдийн минь тэнгэр ухаан гээгдсэнийх. Булгийн ундарга эхэнд газрын нь сэндийлж чулууг нь хөдөлгөж хашаа хайс барьснаас болж ундарганы хөрс гэмтэж ундаргаа татдаг билээ. Урьд цагт хүн малгүй ундаалж ундрага бургилсаар ирсэн 90 ээд оноос хойш хайс хийсээр олон булгийг ширгээж бна. Булаг татрахаар нь мод тарьж ундарга гаргах гэж бгаа гэсэн яриа ч гарах юм. Ер нь булгийн ундарганы орчмын чулууг ч хөдөлгөж болохгүй хог буртаг оруулж болдгүй. Тиймээс энэ үг минь байгаль хамгаалах шат шатны хүмүүдэд хүрээсэй. 

 

• Алтайн Урианхай
Баруун Монголын нэгэн гол ястан нь Алтайн урианхайчууд болно. Эдний өвөг дээдэс нь Монгол нутгийн умард болон хойд захын ой хөвчөөр эрт дээр үеэс амьжиран сууж байсан ойн гөрөөчин аймаг юм.
• Барга
Дорнод монголд суудаг нэг ястан нь Барга юм. Барга нарын эртний өвөг дээдэс нь ХIII зуунаас урьд Байгал далайн тэндэх Баргажин төхөм гэдэг газар нутаглаж байсан баргуд хэмээх хүчирхэг аймаг болно.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/