ФОТО
ВИДЕО
ЧИНАГИЙН ГАЛСАН
/1944.12.26 78н./
--------------------------------
Өнөөдөр жүжигчин Жаред Лето, Кит Харингтон, Хятадын удирдагч асан Мао Зедун, тооны машин зохиогч, математикч Чарльз Бэббиж, Оросын жүжигчин Михаил Боярский, зохиолч Чинагийн Галсан болон өөр олон гайхалтай хүмүүс мэндэлсэн. Тэднээс Чинагийн Галсанг онцлов.
Өнөөдөр 78 нас хүрч байгаа Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч Чинагийн Галсангийн тухай мэдээллээс хүргэе.
1. Галсан 1944 оны 12-р сарын 26-нд Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл суманд малчин ард Чинагийн 4 /9 хүүхдээс эсэн мэнд үлдсэн/ хүүхдийн отгон нь болон мэндэлж, ахлах сургуулиа төгсөөд МУИС-ын Монгол хэл, уран зохиолын ангид, дараа нь Германы Хүмболтын их сургуулийг төгссөн. МУИС-д герман хэлний багш болон сонин сэтгүүлийн газарт сурвалжлагч, утга зохиолын ажилтан хийдэг болсон ч 1976 онд “улс төрийн шалтгаанаар” багшлах эрхээ хасуулж, уран бүтээлдээ гол анхаарлаа хандуулан ажилладаг болсон.
2. 1960-аад оноос шүлэг бичиж эхэлсэн Чинагийн Галсан Монголоос уран бүтээлээрээ Өрнөтэй шууд харьцаж, өөрийн гэсэн уншигчидтай болсон Монголын цөөн зохиолчдын нэг. Түүний бүтээлүүдээс дурьдвал: Монгол хэлээр “Эр хар сур”, “Аянгат цагийн тууж”, “Тэнгэрийн зүүд”, “Ноомой эрийн мөрөөр”, “Арван сарын тэнгэр дор”, “Алаг хорвоогийн гэрэл сүүдэр” зэрэг бүтээлүүд хэвлүүлсэн бол Англи хэл дээр 2004 оноос эхлэн 10-аад бүтээл, Герман хэл дээр 1981 оноос 20-иод бүтээл гаргасан. Жил бүр уран бүтээлээрээ Герман болон Европ даяар Монголын тал нутаг дахь Тува үндэстний тухай, Монголын тухай нийт 40 гаруй зохиолч бичиж, таниулж яваа. Зохиол бичихээс гадна Тувагийн цөөнхийн төлөө тэмцэгч хүн.
3. Чинагийн Галсангийн Тува нэр нь Журук-Уваа. Цэнгэл сумын сургуульд ортол Монгол нэртэй бол гэсэн тул эмээгээсээ Монгол нэр асуутал “Галдан” гэдэг нэр хэлсэн ч хүүхэд болохоор хичээлдээ очихдоо нөгөө нэрээ мартаад багш нь Монгол нэрийг нь асуухад сургуулийн манаач Галсан гуайтай өмнөхөн таарчихсан, санаанд ойрхон санагдсан тул “Галсан” хэмээх нэртэй болсон гэдэг. 1980-аад онд буюу 36 насандаа зүрх нь муудаж, амиа алдах шахсан ч сайн эмчилгээ хийлгэсэн. Бөөгийн шашинтай Тува хүн. Мод тарих дуртай, 1 сая мод тарих зорилготой. Сүүлийн 15 жил мод тарихдаа анх Германчууд мод их тарьдаг болохоор дуурайсан гэдэг. Бүх модоо үрээр тарьж, 1 сая гаруй мод тарьсан түүний зорилго нь 2 сая мод тарих. Галсан гуайн гэр бүл 3 хүү, 1 охинтой. Отгон хүү нь өдгөө мод тарих газар, үр тараах зэрэг модтой холбоотой бүх асуудлыг нь хариуцдаг.
4. 1992 онд А.Ф. Шамессогийн нэрэмжит шагналыг “Тува” туужаараа, 1995 онд шилдэг номд олгодог Пуххаймын шагналыг “Дуу өндөрлөх цагаар” номоороо, 2002 онд “ Аянгат цагийн тууж” номоороо МЗЭ-ийн шагнал, 2006 онд Соёлын гавьяат зүтгэлтэн цол авсан бол 1992 онд дэлхийн утга зохиолын санд хувь нэмрээ оруулсан гадаадын зохиолчид олгодог Аделберт фон Шамиссогийн шагнал, 1995 онд уран зохиолын шилдэг ном /Пуххаймын шагналыг Дуу амрах цагаар туужийн номоор/, 2001 онд Герман хэлт уран зохиолыг хөгжүүлэхэд дорвитой хувь нэмэр оруулсан учир Х. Додрерийн шагнал, 2002 онд Улс түмний хооронд соёл түгээх ажилд гаргасан өндөр амжилтыг үнэлэн олгосон ХБНГУ-ын Холбооны Гавъяаны загалмайн одон, 2003 онд Тувагийн урлаг, соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Баварын уншигчдын нэрэмжит шагнал, Шамиссогийн шагнал хүртсэн дэлхийн арав дахь, Ази тивийн анхны зохиолч болсон.
5. Эцэст нь сонирхуулахад: Анх хэл ус сайн мэдэхгүй Германд оччихоод сургуулиасаа хөөгдчих вий гэж айсандаа шөнө унтаж чадалгүй 4 цагт сэрж хэлээ давтсан гэдэг. Тэрнээс хойш өдөр бүр 4 цагт сэрдэг дадалтай болж, өдөрт 4 цаг л унтдаг. Мөн Австрийн нэг еврэй Вилхэлм Райх гэж нэг хүн бодож олсон агаар мандлаас цөмийн болон бусад хог хаягдлаас үүссэн “блокад” бөглөрөөг олон төмөр хоолойгоор сооруулан авч, салхи гаргаж өдөөдөг “ЗАД” төхөөрөмжийг өөрийн мөнгөөр хийлгэхэд нь зарим хүн Ч. Галсан солиорчихож хэмээн ярьж байсан удаа бий.
