“Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төрсөн сармагчин лугаа адил” хэмээн эртний мэргэд элэглэн хэлсэн буй. Хүмүүс энэ сургаалыг буруугаар ойлгож “ойд төөрсөн” гэж бичээд байдаг. Угтаа бол тийм биш юм. Сармагчин ойд төөрөхгүй, адгуус амьтан уугуул орчиндоо төөрнө гэж үгүй. Байгаль дэлхийдээ байгаа адгуус амьтан бол тэр хэвээрээ, харин нийгэмжсэн хүн гэгч тэднээс өөр байх ёстой гэсэн санаа энэ сургаалд буй. Хүн бас л байгалийн амьтан боловч хүний нийгэмд амьдардаг учраас нийгэмжиж, боловсорч, хүмүүжих ёстой гэсэн санаа. Тэгж боловсорч, хүмүүжихүйн нэг чиглэл бол эх түүх, уг угсаагаа сайтар мэддэг байх явдал мөн. Энэ үйлсэд музей чухаг ач тустай байдаг ажээ.
Чингис хааны ертөнцийг үзэх үзлээс та бүхэнтэй хуваалцаж ярья. Яагаад гэвэл өнөөгийн бидний ертөнцийг үзэх
үзлийн эхлэл нь чухам түүнд байгаа юм аа. Эзэн богд Чингис хаан маань ямар үзэл бодолтой, юу сэтгэж, юу бүтээсэн хүн юм бэ? Та бүхэн Чингисийг ямар үзэл бодолтой хүн байсан гэж боддог вэ? Тэгэхээр Чингисийг хөдсөн дээл өмссөн, сэлэм далайсан, морь унасан зэрлэг бүдүүлэг овгийн баатар гэж гадаадынхан төсөөлөн бичиж, дотоодынхон нь ч энэ төсөөллийг нь хуваалцаж иржээ.
Түүхч, зохиолч Б.Номинчимэд: “Омог босоо ХАВТ ХАСАР” өгүүллийн хэсгээс...
...Их хаан ахынхаа алдар цууны цуурайн дор дарагдан буйгаас биш Хавт Хасар бол Монголын эзэнт их гүрнийг бүтээн босгоход яндашгүй их гавьяа байгуулсан Монгол төрийн түүхэн том зүтгэлтэн.
Өнөө Хавт Хасарын удам нь дээдэстээ зориулан гурван ч том тахилга үйлдэх бөгөөд манай түүхийн ямар ч ихэс хаадад тийм гурвалсан тахилга үгүй аж.
Хасарын үр хойчсийн үүх түүх ч мөн арвин баялаг, намтар дүүрэн агаад тэд үе үеийн монгол туургатны түүхэнд үнэлж баршгүй их үүрэг үүрч, ул мөрөө үлдээсэн билээ. Тухайлбал, Их Юань улсын Их вангийн удам залгамжийг эхлүүлсэн Бабушын түүх нэн сонирхолтой. Тэр Хавт Хасарын дөрөвдүгээр үеийн ач байжээ. Мөн Дэлбэг хааныг зүй бусаар тэнгэр болоход Их хаан орыг арав гаруй жил залгасан Адай хаан буюу Асагалдай нь Хасарын наймдугаар үеийн ач болно. Тулааны талбарт баатар, түмний хэрэгт төрийн түшээ, хайр дурлал, сэтгэл зүрхний ертөнцөд жинхэнэ нөмөр нөөлөгтэй эр хүн болох Өнөболд вангийн түүх бол тэр аяараа хайр, харуусал, тэмцлийн дууль. Тэр бол Хасарын арванхоёрдугаар үеийн ач Хорчины баатар Шүүстэйн хүү билээ.
“Шинэ чулуун зэвсгийн үед, одоогоос 4500 жилийн өмнө Өвөрмонголын зүүн хэсэгт оршин амьдарч байсан балар эртний өвөг дээдэсчүүдийн ...хээтэй вааран сав олдсон
Homo sapiens хэмээх ухаант хүмүүн нь үүссэн цагаасаа хойш эргэн тойрныхоо юмс, үзэгдлийг дүрсээр илэрхийлж, үл ойлгогдох учир битүүлэг үзэгдлийг тэмдгээр дүрсэлж, учир утгыг тийнхүү дүрсээр тайлах гэж оролдож байжээ гэлтэй. Энэ нь хадны зургаас тод харагдана. Хадны зураг дотроос эрдэмтдийн овог аймгийн тамга гэж нэрлэж байгаа дүрс бүр тодорхой жишээ болно. Тамгануудын утга ихэд балархайшиж, дээр үеийн хүмүүс эдгээрээр юу бэлгэдэж байж вэ гэдгийг өдгөө бид зөвхөн таах гэж оролдож байна. Эдгээрээс ихээхэн нууцлаг нь хас, түүний бэлгэдэл юм.
Мөнх хааны үед өмнөд Сүн улсын эсрэг ерөнхий довтолгооныг эхлүүлэхээр нэгэнт шийдсэн тул хятадад байлдаж байсан гол цэргийг захирч байсан Хубилай тойрон явж байлдах аян дайныг эхэлсэн нь Чингис хаан болон Зэв, Сүвээдэй зэрэг гарамгай жанждын гавьяат үйлстэй эн зэрэгцэх үйл явдал гэж түүхчид үздэг.Сүн гүрэн умар хил дагуудаа Шар мөрөн, Хан гол болон өндөр сүрлэг уулс, бат бөххэрэм, бэхлэлтээр хүрээлэгдэн хамгаалагдаж байв.Тэгээд ч нутгийн гүнд хэдэн ч цэрэг засаж, хилийн зүг хэдийд ч хөдөлгөх боломжтойн дээр, хилийнхээ цаана шинэ шинэ бэхлэлт хориглолтыг хэдэн зуун жилээр ч барьсаар байж чадах эдийн засаг, хүч хүчний шавхагдашүй нөөцтэй байлаа.
Тайваны Тайбэй хотын Үндэсний Музейн Ордны төв өргөөний Б1 танхимд Чингис Хааны мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулан дэлхийн хамгийн ховор үзмэр болох Чингис Хааны хөргийг олон түмэнд нээн үзүүлэх хүндэтгэлийн арга хэмжээ 2013 оны 1-р сарын 8-наас 3-р сарын 25-ныг хүртэл болсон бөгөөд Монголын албаны төлөөлөгчид, урлагийнхан оролцжээ.
Дөргэнэ бол найман аймгаас гаралтай бөгөөд Өгэдэй хааны зургадугаар хатан байв. Тэрбээр мэргэд аймгийн Тогтоа бэхийн ахмад хөвгүүний хатан байжээ. Чингис хаан 1204 онд мэргэд аймгийг байлдан дагуулах үед Дөргэнэг олзлон авч, Өгэдэйд хатан болгон өгчээ. Тэр хэдийгээр түүний анх буулгасан хатан биш байсан боловч яваандаа их хатан болж чадсан юм. Дөргэнэ Өгэдэй хааны хатан болоод Гүюг, Годан, Хүлгэн, Хүчү, Хадаан хэмээх таван хүү төрүүлсэн байна. "Төрөлхийн зоримог, шударга зантай, чадварлаг Дөргэнэ бусад хатдаас илүү хаан нөхрийнхөө хайр сэтгэлийг булааж чаджээ. Тиймээс Өгэдэйн хатдын дундаас нэн эрхэм нь Дөргэнэ болж чаджээ. Өгэдэй бор дарсанд улам бүр орох тэр цаг үеэс Дөргэнэ хатан төрийн хэрэгт анх оролцож эхэлжээ. 1206 онд тэрбээр Гүюгийг төрүүлжээ. Гүюг хожим нь Их Монгол Улсын 3 дугаар үеийн их хаанд өргөмжлөгдсөн нь түүний эх хатны хичээл зүтгэлтэй шууд холбоотой ажээ.
ОХУ-ын “Комсомольская правда” сонины өнөөдрийн дугаарт “Чингис хааны сонирхолтой таван нууц” нэртэй нийтлэл гаржээ.
Нийтлэлд “Одоогоос яг жилийн өмнө буюу өнгөрсөн 2012 оны 11 дүгээр сарын 14-нд Монголд “Үндэсний бахархлын өдөр”-ийг тэмдэглэн өнгөрүүлсэн. Энэ нь тохиолдлын хэрэг биш, учир нь энэ өдөр агуу их Чингис хааныг төрсөн гэж үздэг. Чингис хааны нэр түүхэнд мөнх үлдсэн. Бид дэлхийд хамгийн том гүрэн байгуулсан их хааны талаар хэдэн сонирхолтой баримтыг цуглуулсан юм.
ФОТО
ВИДЕО
