Иелийн их сургуулийн профессор Жорж Шаллерын бичсэн “Into wild Mongolia” номыг “The Nature” сэтгүүлд онцолжээ. Биологийн шинжлэх ухааны түүхэнд тэрбээр “анхдагч” гэдгээрээ алдартай.

Шаллер Төв Африкийн уулын гориллуудыг сэргээн нутагшуулах судалгааны ажлыг хийж, Пакистанд цоохор ирвэсийн гэрэл зургийг анх удаа авчээ. Мөн Хятадын аварга пандааг судлах зөвшөөрөл авсан барууны анхны судлаач билээ. Түүний хамгийн сүүлийн судалгааны бүтээл бол “Into wild Mongolia” ном юм. Энэхүү ном нь коммунистуудын эрхшээлд 70 жил байж, хиймэл дагуул болон баруунаас тусгаарлагдсан улсад анхлан судалгаа хийсэн АНУ-ын алдартай эрдэмтний бүтээл гэдгээрээ онцлогтой. Шаллер 1989-2018 онд Монгол болон олон улсын биологичидтой хамтарч бүс нутгийн ховор зүйлийн амьтдыг судалжээ. Ингэхдээ цоохор ирвэс, мазаалай, цагаан зээрийг голлон судалсан байна. Мөн тэрбээр газар нутаг, Буддын шашин шүтлэг, коммунизмын доорх ширүүн цаг үе, арван гуравдугаар зууны түүхэн хүн Чингис хааны тухай монголчуудын үзэл бодлыг нэгтгэн тайлбарлажээ.
Шаллерыг Монголд 1989 онд анх ирэхэд улс орон бүхэлдээ ЗХУ-аас хараат байв. Тэрбээр орон нутгийн дэлгүүрийн хоосон тавиуруудыг хараад гайхсан гэдэг. Энэ тухайгаа “Судалгааны багийнхан хэдэн долоо хоногийн турш хонины мах, гурилтай хоол идэж яг л нүүдэлчин малчдын адил амьдарч байлаа. Хааяа зочломтгой малчин айлд очиж, сүүтэй цай ууж, боорцог, ааруул иднэ. Бид цоохор ирвэсийг тусгай сумаар буудаж унтуулаад радио хүзүүвч зүүсэн юм. Цоохор ирвэсийн судалгаа хийж байхад говийн баавгайг ажиглах боломж тохиосон. Би 20 жил Монголд биологийн судалгаа хийсэн. Миний хүү Эрик манай экспедицэд нэгдсэн. Тэрбээр Монголын тухай мэдээлэлтэй судлаач бөгөөд цоохор ирвэсээр дагнасан судалгаа хийж байгаа. Эрик 20 жилийн өмнө миний хүзүүвчилсэн ирвэсүүдийн амьдралын хэв маягийг судалж, сонирхолтой нийтлэл бичсэн” гэжээ. Шаллер АНУ, Орос, Европын биологичидтой хамтран Монголд судалгаа хийдэг байв. Одоо Монголын залуу судлаачидтай хамтран ажиллах болжээ.


Тэрбээр “Дорнод Монголын тал өргөн уудам ч биологийн төрөл зүйл нь аюулыг сөрөн арай гэж оршин тогтнож байна. Энэ бол миний хамгийн хайртай нутаг. Их талын эзэд болох зээрийн сүрэг мөхлийн ирмэгт байна. Монголын Засгийн газар дорнод нутгаа яаралтай хамгаалах хэрэгтэй. Тусгай хамгаалалтад авсан нутагт газрын тосны өрөмдлөг, олборлолт, төмөр зам барилгын ажлыг зөвшөөрдөг улс Монголоос өөр байхгүй.
Энэ мэт зүй бус менежмент нь дэлхийд ховор ан амьтдын тоо толгой цөөрөхөд шууд нөлөөлсөн. Эцэст нь хэлэхэд өнөөгийн монголчуудад эртний их хаадынх нь зарлиг, дуу хоолой үгүйлэгдэж байна” гэж номдоо бичжээ.

Х.Эрдэнэзаяа

Twitter