Их Монголчуудын битүүний өдөр.
Үдшийн гялаан буюу анхны од гарах үед айл бүр битүүлгээ бэлдэнэ.
Энэ өдрийн битүү харанхуй, од зүйн ойлголтоор НАР, САР нэг цэг дээр огтлолцох тунэ харанхуй үе юм. Энэ тохиолыг битүүн гэдэг. Монгол орон даяараа битүүлгийн "TYPYY МАХАН ДЭЭЖ" хонины таван турууг бэлтгэхдээ: Толгой, тэвхэн ууц, шилт зээр, дал дөрвөн өндөр, хонхот, шагайт оролцуулах ба хангайд хонины махны оронд үхрийн шаант өвчүү тэргүүтнийг тавина.
Ууц нь зургаан хавирга, ууц сүүлийн хамт үргэлжилж байгаа хэсгийг нэрлэх бөгөөд ууцан дээр сээр, эсвэл хүзүү, дал, дөрвөн өндөр, хавирга, хонготой шагайт чөмөг дагуулан тавьдаг.
Торгууд ястнууд өдгөө ОХУ-ын Халимаг, БНХАУ-ын Шинжаан Уйгарын өөртөө засах орон, Ганьсу муж, манай улсын Ховд аймгийн Булган суманд бий. Торгууд ястныг Хэрэйдийн Ван ханы торгон цэргийн бүрэлдэхүүнээс анх үүсэлтэй хэмээн үздэг. Учир нь Торгуудын ноёдын ургийн бичиг Хэрэйдийн Ван хаанаас эхтэй байдаг аж.
Овооны тухай юу гэж боддог вэ? Бөөд чулуун овоо байгаагүй! харин урц модон асар, хээрийн онго гэх мэтээр модоор хийсэн цөөн тэмдэгт газар л байсан. Онгон дагшин байгалиа өөрөөр нь байлгаж шүтлэг өргөлөө өргөдөг байсан гэх яриагаар эхлэе.
Эрдэмтэн, археологич Ц. Доржсүрэнгийн 1959 онд “Монголын эртний нийслэл Хар хорин хот”-ын тухай бичиж Монголын Үндэсний төв архивт үлдээсэн баримтыг эх хувиар нь сонирхуулъя.
Монголчууд өнө эртнээс гэр бүлийг бат бөх байлгаж, үр хүүхдээ зөв түвшин өсгөвөл төр улс өөдрөг байна гэж үздэг билээ. Тийм учраас гэр бүл, ялангуяа эцэг эх, хүүхэд, цаашлаад хүмүүсийн хоорондын харилцааг онцгойлон үзэж, ёс заншил, шашны зан үйлээр зохицуулахын зэрэгцээ төрийн хуулийг бүх нийтээр журамлан мөрдүүлж ирсэн уламжлалтай.
Нас өндөр болж зөнөх шахуу болсон хөгшин банхар хөдөө ганц гэрээрээ амьдрах залуухан гэр бүлд хань болдог байлаа. Ан гөрөө хийж дийлэхгүй, заримдаа мал дагаж явна, хааяа нэг хуцахаас илүү чадалгүй шүдгүй болсон хөгшин банхар байж.Залуу эзэн бараг л өөртэй нь чацуу шахуу болохоор түүндээ их л дасаж хайрладаг байлаа.
Саяхан болтол Бяруутын бүрд гэж нэрлэж байж. Бяруугаа дагуулсан үнээ гэж... Нуурын савдаг нь хөх бяруу байдаг гэдэг.
Нуурын доод хэсэгт нэг жижигхээн нуур бий. Залуу хосууд тэр хоёр нуурыг холбосон хүзүүвчээр гарч болдоггүй гэсэн хууч байна.
Энэ нуураас доош булаг урсана. Тэр нь Ар Сэнхэрийн гол руу цутгана. Урссаар Бүрэг эрэг орчимд Хэрлэн мөрөнд цутгана. Их гүрний үед Сэнгүр гэгдэж байж. Тиймээс Сэнгүр горхины Хар зүрхний Хөх нуур гэх. Шашин дэлгэрэх цагаар Юүдэгийн гол нэртэй болж.
ФОТО
ВИДЕО
