ФОТО
ВИДЕОИх зам биднийг хөтөлсөөр Завханы Сонгино сум орж ирлээ. Тус сум нийтийн их цэвэрлэгээг сард хоёр удаа зохион байгуулдаг бөгөөд сумынхаа хогийн нэгдсэн цэгийг ландшафтын аргаар дарж булах ажлыг жилд гурван удаа улирлын чанартай зохион байгуулдаг аж.
Тус сум 1,5 мянган хүн амтай, 447 өрхтэй. Засмал замаар Улаанбаатар хоттой бүрэн холбогдсон. Увс, Улаанбаатарыг холбосон хатуу хучилттай зам дайран өнгөрдөг болохоор хөгжил дэвшил хурдацтай байна. Учир нь иргэн бүр жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэхийг хүсэж, нийтийн үйлчилгээний газруудын тоо нэмэгдэж байна. Мөн зах зээл дээрх бараа бүтээгдэхүүн хямд, чанартай, сонголт ихтэй болж байгаа. Суманд тохилог буудал, шатахуун түгээх газрууд гэхэд сонголт их бий. Малчид маань малын гаралтай сүү цагаан идээгээ савлаж борлуулдаг болсон байна.
Сумын ойролцоо байрлах хүн чулуун хөшөө бол монголын соёлын үнэтэй өвийн нэг билээ. Сонгино сумын нутагт байдаг Баруун голын Хаан, Хатан хүн чулуун хөшөө, том хиргэсүүр нь түүхийн ховор өвд хамаарна.
Төв замыг дагаж явсаар Түдэвтэй сумын дэргэдүүр өнгөрлөө. Энэ зуны хувьд Ковидын өвчлөл гарсан тул хөл хориотой байлаа. Түдэвтэй сум 2,8 мян.км.кв газар нутагтай. Улиастайгаас 200 kм. Засаг захиргааны Баянцагаан, Цорго, Ойгон, Аргалант гэсэн 4 багтай. Алаг адуун, Барга, Баатад, Булган, Дархчууд, Долоон, Урианхан, Хиргис, Хороо, Хөх нохойнхон, Цоохор, Сартуул, Шар булган овгийн 2 мянга гаруй хүн ард оршин суудаг. Төв ба хойд хэсгийг Ойгон нуур, Цорго, Баянцагааны хөндий эзэлдэг. Эх газраас эрс тэс уур амьсгалтай. Улаагчин, Цорго, Жарантай зэрэг голууд, Ойгон, Баянцагаан, Хөдөө зэрэг нууруудтай.
Монгол орныхоо тусгаар тогтнол эрх чөлөөний төлөө цогтой тэмцэгч Хотгойдын ард түмний үндэсний баатар Шадар Ван Чингүүнжавын ард түмнээ гэсэн тэмцлийн дараа Хотгойдын ард түмнийг Эрдэнэдүүрэгч вангийн, Цогтой вангийн, Мэргэн түшээ гүний, Далай гүний, Ахай бэйсийн гэсэн Таван хошуунд задалсны нэг Цогтой вангийн хошуунд одоогийн Нөмрөг сумын нутаг харьяалагдаж байв. 1931 онд Нөмрөг сум гэж 7 багтай 1800 гаруй хүн амтай 500 гаруй хувийн аж ахуйтайгаар зохион байгуулагдсан юм.
Нөмрөг уулын хошуу нь одоогийн Завхан аймгийн Нөмрөг сум бүхэлдээ, Түдэвтэй сумын Ойгон, Сант баг, Яруу сумын Өргөн, Тэлмэн сумын Нуур, Өгөөмөр багууд, мөн Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын баруун хэсгийг хамарсан өргөн уудам нутагтай, уугуул иргэд нь дан Хотгойдууд байв.
Зуны цаг болоход аав минь ан эрхлэн явж, ээж минь олон хүүхдээ авч, Тэлмэн нуурын хойд эргийг бараадан, төрсөн ах болох мал баазын дарга Самданхүү хэмээх буурал толгойтой нутаг усандаа нэр алдартай хүний хаяаг түшин зуншдаг байж билээ. Тэр нуурын эрэгт амрав.
Тосонцэнгэл сум монголын хүн ам ихтэй томоохон суманд хамаарна. 9 мянга гаруй орчим оршин суугчтай, дунд сургууль, сум дундын эмнэлэгтэй. Тус нутагт орших Тосон, Цэнгэл уулуудын нэрээр ийн нэрлэх саналыг нутгийн иргэн гаргасан нь дэмжигдэж Тосонцэнгэл сум гэгдэх болсон. Модны нөөцийг нь түшиглэн байгуулсан мод боловсруулах үйлдвэрийг тойрон томоохон суурин бий болсон байна. Байрлалаа олж, саяхан байгуулагдсан бололтой худалдааны төвөөс хүнсний хангалтаа хийгээд цааш хөдөллөө.
Алдарт Солонготын даваагаа өгсөж явахдаа шүтдэг хайрхан, модондоо мөргөн залбирч шүшгэллээ. Даваа уруудан давхисаар Тэрхийн цагаан нуурт ирж буудлан хоноглов.
