Хүчирхэг хойд гүрний нөлөөг монголчууд бид сүүлчийн 300 жил амссан улс. Түүнээс сүүлчийн 100-аад жил маш дотно хамтарч ажиллаж ирсэн. Тиймээс манай нийгэм, эдийн засгийн салбарт түүний үр, нөлөө харагдаж байдаг. Энэ үед төр нийгмийн зүтгэлтнүүдээ бараг ихэнхийг ОХУ-д бэлтгэдэг үе байв.
Залуу насандаа, цэргийн байгуулагад ажиллаж байх үедээ, шинээр албан тушаалд томилогдчихоод Улс төрийн хэлтсийн сарын ажлын төлөвлөгөө батлуулахдаа Зөвлөлтийн мэргэжилтэнд танилцуулаагүйн төлөө арга хэмжээ авагдаж байв. Бүх л зүйлээ зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдээр хянуулж хөдөлдөг тийм л цаг үед амьдарч байжээ. Одоо бид ОХУ-ын бодлогыг ойлгох хүртэл дахиад 10-иод жил хэрэгтэй байх оо. Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдтэй удирдлагаар ажиллаж, бас ОХУ-д сурч байсан болохоор миний үеийнхэн Оросоос танил ихтэй.
Нэг. БИ ОРОСОД ОЛОН НАЙЗ НАРТАЙ. Олон удаа ОХУ-ын АБЗ-ын зөвлөлдөх уулзалтын ажлын хэсгийг ахалж оролцож явлаа. ОХУ-ын Дипломат төлөөлөгчдийн газартай байнгын холбоотой ажиллаж байв. ОХУ-ын ГХЯ-ны Ази тивийн нэгдүгээр департаментын захирлын үүрэг гүйцэтгэгч К.В.Внуков, Төрийн Думыг Гадаад харилцааны хорооны дарга К.И. Косачев, ОХУ-ын Аюулгүй байдлын албаны олон улсын хамтын ажиллагааны газрын орлогч захирал В.И. Ульянов, ОХУ-ын Стратеги судлалын хүрээлэнгийн захирал Е.М. Кожовкинтай уулзаж явлаа. ОХУ-ын “Прездент” зочид буудалд хийсэн олон удаагийн ажлын уулзалтыг мартахын аргагүй.
ОХУ-ын Аюулгүй байдлын Зөвлөлийн Нарийн бичгийн дарга В.Б.Рушайло, И.С.Иванов, ОХУ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга үүрэг гүйцэтгэгч В.А.Соболев, ОХУ-ын Аюулгүй байдлын Зөвлөлийн Нарийн бичгийн даргын орлогч Н.Н. Спасский хүлээн авч олон улсын болон бүс нутгийн байдлын харилцан сонирхсон асуудлуудаар санал солилцон, хоёр улсын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн хооронд хамтран ажиллах протокол байгуулах ажлыг зохион байгуулж байлаа.
Хоёр. ОХУ-ЫН ТУВА бол монгол туургатны нэг хэсэг, үндэсний шашинаа бөө мөргөл гэж тунхагласан Улс юм. Онгон сайхан байгальтай түүндээ тулгуурлан аялал жуулчлалыг хөгжүүлдэг, аялал жуулчлалаа бөө мөргөлтэй холбож өгдөг.
Монгол Улсаас Тува Улсад суугаа Ерөнхий консулийн газарт Тувагийн бөөгийн төлөөлөлтэй албан ёсны уулзалтууд хийдэг. Тэд сайн тусалдаг.
Тувад Монголчуудын эртний танил Эрзин, Самагалтай, Кызыл, Туран, Арадан, Танзынбей хот, тосгонтой танилцсан.
Бид эртний танил бөөгийн “Дух медведев”, “Дүнгэр” төвөөр заавал ордог. Енесей мөрөний эрэг дээр, дараа нь Цэцэрлэг уулын орчим овоонд хамтарсан бөөлөлт хийдэг. . Үзэсгэлэнт сайхан нутаг, газрын хөрсөндөө бүхий баялагийг шингээсэн энэ нутгийн ард түмний түүх бол хэзээ нэг цагт монголтой холбоотой байсан арвин судар билээ.
Гурав. Их Саяаны нурууг даваад ХАКАСИЙН УЛСАД орно. Монгол уламжлалаа баталсан төв замын дагуу монгол гэр жуулчны газар, зоогийн газар байна. Их замын хажууд монголын чанартай хувцас, гутлын барааны дэлгүүр байдаг.
Ихэнх судлаач нар 8-р зууны үед Енисейн Хиргисүүд олонх нь баруун урагш нүүдэллэж одоогийн Хиргис болж, зарим нь үлдэж Хакасын өвөг дээдэс болжээ гэж үздэг. Тэд Монголчуудтай адил овоо босгодог, хөөмийлддэг, бөө бий.
Сибирийн замд бид сонирхолтой олон зүйлтэй таарсан. Красноярскийн хязгаар, сибирийн төв замын дагуух Нижнеуденск хот, Тулун, Эрхүү, Улаан Үд хоттой танилцсан. СИБИР БОЛ бөөгийг тайлагдаагүй их өвийг багтаасан сав нутаг билээ. Тэнгэр бидэнд 3 сая га талбайг хамарсан сибирийн их түймэр, усны түвшин 11,5 метр дээшилсэн их үертэй тааруулж мэдрүүлсэн билээ.
Дөрөв. БУРИАДЫН АЙМАГ бүрт бөөгийн төлөөлөл угтаж авч байсан. Биднийг буриад олны шүтдэг Тэмэлик хүрхэрээ, Бүрэнхаан хайрханы ноён оргилыг харах өндөрлөг, түмэн олонд алдаршсан Саяаны Аршаан, Чингисийн ширээ, Зааны толгой, Жамухын гэр, Боксон, Улаан нуга, Орлык, Сенсин, Обтайн, Цайллагын усан хүрхрээ зэрэг өргөлийн газраар аялах завшаан тохиосон.
Буриадын автономит тойргийн Усть-Ордынск бол байгалын энергийн төв гэдгээрээ нийтэд алдартай. Кырен, Сорок, Хомутова, Оёк, Баяндай, Косая степ, Еланцы тосгоноор орлоо.
Нэлээд өндөр давааг давж уруудсаар Ольхонлуу орох хаалга гэж нэрлэгдсэн усан гарам дээр ирлээ. Хөлөг онгоцоор усыг гатлаад Ольхан арал дээр бууж Хужирт тосгон очно. Ольхоны хадан уулыг Бөөгийн арал гэнэ. Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү хуяглан бөөлж хүндэтгэл үзүүлсэн.
Бидний оросод ирэхэд тосч авч, явахад үддэг Андрей, Оюна хоёртоо баярлаж байна. Ийм анд нөхөд, хүмүүсийн туслалцаатайгаар аялал, ажил төрөл амжилтанд хүрдэг.
Тав. Улаан-Үдэд Бөөгийн анхны сүм баригдаж нээлтэд МБНЭ-ийн төлөөлөл оролцсон билээ. ОХУ-ЫН “ХААН ТЭНГЭР” бөөгийн байгууллагын тэргүүн, Буриад Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөлийн бөөгийн асуудал эрхэлсэн гишүүн, зайран, сэтгэл зүйн ШУ-ны дэд доктор Цэрэндоржаев Баяр Жамбаловичтай байнга уулздаг.
Бид 2 удаа буриадын бөөгийн нэгдсэн чанарт оролцсон, тун өвөрмөц зан үйлийг илэрхийлнэ. Сибирийн түймэр ундраахаар цугларсан олон бөө нартай эв санаа нэгтэй байж, дэмжиж Байгаль далайн Ольхун аралд болсон бөөгийн нэгдсэн тахилгад МБНЭ-ийн төлөөлөл нар оролцсон билээ. Нэгдсэн тахилга бол эх дэлхийнхээ байгалийг хамгаалах нэгдсэн их үйлсийн нэг тод илрэл, жишээ болж байна.
Зургаа. Бид Халимагт цөөнгүй очсон. ОХУ-ын Халимагийн БНУ-д анх удаа Олон Улсын Соёл Урлаг, Этнографийн "Ойрад-Түмэн" наадамд оролцлоо.
Шинжлэх ухаан, практикийн бага хурал "Үндэсний номын сан”-д салбар хуралдаанууд болсон бөгөөд МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан “Монголын соёлын өвийг хамгаалахад тулгамдаж буй асуудлууд” сэдвээр илтгэл тавьсан.
ОХУ-ын Төрийн ДУМ-ын депутат Мукабенова Маринатай уулзаж, дурсгалын зураг авахуулав. Бидний уулзсан хамгийн хүндтэй хүн бол Цагаанзам байсан. Түүнд мөнх тэнгэрийн төлөө “Алтан шонхор” медаль гардуулсан билээ.
Монгол бөө, тэр дундаа Ойрад бөөгийн төлөөлөл Халимагийн тэнгэрт бүрэн хуяглан бөөлөх хувь тохиов. Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү эртнээс уламжлан ирсэн бөөгийн дэг жаягаар ойрадчуудын амьдрах уудам талд бөөлсөн нь онцлох тэмдэглэлт явдал байлаа.
Долоо. ОХУ-ын Буриадын нийслэл Улаан-Үд хотод байх хугацаандаа Бөөгийн “Дээж” байгууллагын удирдлагатай уулзав. Уулзалтад Бөөгийн “Дээж” төвийн удирдагч Балдахинова В.Б, Ерөнхий зайран Ангабаев.Б.С, нарийн бичгийн дарга Сергеева.В.Б, Хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга Кукшинова.Д.В нар оролцлоо. Бөөгийн “Дээж” төвийн удирдагч Балдахинова В.Б бол Монголын анхны баллетийн бүжгийн жүжигчин, удган Сумьяагийн багш юм.
Монгол бөөгийн үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог, Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Зоригто, тулмаш Мишигма нарыг дурдахгүйгээр өнгөрч болохгүй. Тэд Бурхан халдун, Хөх уулын тахилгад толгойлж бөөлсөн буриад улаач юм.
Найм. Бид байнгын харилцаатай байж, хамтарсан уулзалт хийдэг. Буриадын соёл, шашины асуудал хариуцсан төлөөлөгч Монголд зочилж, Халх голын ялалтын баярын арга хэмжээнд ирж оролцсон.
Улаан-Үдэд очиж уулзаж ярилцаж, хамтын ажиллагааны талаар байнга санал солилцсон.