ФОТО
ВИДЕОХархорум (Хархүрэм) буюу Каракорум хот нь Чингис хааны зарлигаар 1220 онд Их Монгол улсын нийслэл хотыг Аураг ордноос тус хотод шилжүүлэх зарлиг гарч, Өгэдэй хааны үеэс албан ёсны нийслэл юм.
XIII зууны үед байгуулагдсан бөгөөд уг хот нь Мин улсаас явуулсан довтолгооны үр дүнд сүйдсэн. Тэнд хот суурин анх байгуулагдсан нь VIII зууны (Уйгур улс) үед холбогддог. Чингис хааны үед Хар Хорум нь цэрэг зэвсгийн агуулах суурин шинжтэй байжээ. 1232 онд Хархорумын гол хэрмийг байгуулжээ. 1235 онд хаант төрийн сүр хүч, хөгжил цэцэглэлтийн илэрхийлэл болгон Түмэн Амгалант ордныг байгуулснаар Хархорум хот улам ч өнгө жавхаатай болжээ. Ийнхүү Өгэдэй хаан Хархорумын бүтээн байгуулалтын ажлыг зохион байгуулснаар Монголын эзэнт гүрний нийслэлийн өнгө төрхийг илэрхийлэхүйц хот болсон байна. Хархорум хотыг байгуулахад Монголчуудын зэрэгцээ “Франц, Англи, Орос, Унгар, Төвд, Балба, Перс, Хятад, Солонгос зэрэг орны шилдэг уран барилгачдыг дайчлан ажиллуулжээ. Хархоринд бид удсангүй, ажлын цаг дуусахаас өмнө Цайдамын хөндийг зорилоо.
Архангай аймгийн Хашаат сумын Цайдам бригадын нутагт Өгий нуураас баруун урагш 36 км, Хархориноос хойш 47 км зайд Хөгшин Орхон голын зүүн эрэг, Цайдам нуурын баруун өмнө оршдог, Билгэ хааны цогцолборт очлоо. Эл дурсгал нь Хөшөө цайдмын дурсгал, Орхоны хөндийн дурсгал, Культегины бичээс, Билгэ хааны дурсгал гэх мэтээр нэрлэгдэн 100 гаруй жилийн турш судлагдсаар ирсэн. Хамгийн сүүлд Монгол-Туркын хамтарсан малталт, цогцолбор байгуулах, энэ хүртэл засмал замыг Туркын буцалтгүй тусламжаар тавих ажлын яриа хэлэлцээрт оролцож явсан үеээ дурсан бодоход сайхан байдаг. Одоо сайхан музей сүндэлэн босжээ.
Цааш хөдөлж наран жаргахаас өмнө Уйгур улсын нийслэл Хар балгас буюу эртний уйгур хэлээр Орду Балык хотын ор үлдэц эдүгээгийн манай улсын Архангай аймгийн Хотонт сумын нутагт Орхон, Жирмэнтэй хоёр голын бэлчирт очлоо. Жаргах нарны гэрэлд Хар балгас бараан харагдана.
Судалгаанаас үзэхэд Хар балгас нь 25 км2 талбай эзэлсэн асар том хот байсан нь мэдэгддэг. Хотын талбай нь худалдаа, гар урлалын хэсэг, хааны орд харш, сүм дуган зэрэг хэсгүүдээс бүрдэж байв. Хааны орд нь тусгайлж барьсан бат цайзат хэрэмтэй, хойт урд хоёр талдаа тус бүр хоёр том хаалгатай байсан бөгөөд цэрэг дайны зорилгоор цайзын ханыг тойруулан олон цонж цамхаг барьсан байжээ. Хэрмийн дээгүүр цамхагийн оромтой, гурван талаасаа шуудуугаар хүрээлэгджээ.
Эртний түүхт хотын туурь, энэ хотын эргэн тойрон орших Хүннүгийн их хаадын булш дэлхийн аялал, жуулчлагчдыг татах цаг ойрхон санагддаг. Гол бүтээн байгуулалт болсон дэд бүтэц, зам нь бэлэн болчихсон. Одоо үзүүлэх юм, үйлчилгээний салбарууд хүлээгдэж байгаа юм.
