ФОТО
ВИДЕО
Монгол бөөгийн гадаад харилцааг хөгжүүлэх чиглэлээр тодорхой бодлого чиглэлтэй ажилласан болно. Бид гадаад харилцаанд богино хугацаанд томоохон амжилтанд хүрж чадсан билээ. Гадаад хамтын ажиллагаа бол цаг хөрөнгө шаардсан, тасралтгүй байнгын харилцааг эрхэмлэж байдаг. Шат шатаар ахиж бэхжиж байж үр дүн нь харагддаг. Бид гадаад харилцаанд асуудлаар Дээд цэцийн хуралдаанаар 13 удаа хэлэлцжээ.
Гадаад харилцаа бидний тэргүүлэх чиглэл байлаа. Энэ нь бодит байдлаас үүдэлтэй юм. Ноён уулаас эхлэлтэй байгаль, дэлхийгээ хамгаалах тэмцэл нь Монгол Удсын Ерөнхийлөгч С.Элбэгдорж, бусад ноёдын эрх ашигт нөлөөлөх болсон тул дотооддоо байнгын “дарамтад” байх болсон, гадаад харилцааг өргөтгөх хэлбэрээр “хамгаалалт” бий болгох шаардлага тулгарсан юм.
Ноён уулийн нэгдсэн тахилгын дараа МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайханыг баривчилан хорьсон явдал бидэнд багагүй сургамж үлдээсэн билээ. Бид байдлыг үнэлж АНУ-ын элчин сайдын яамтай хамтран ажиллах хэлбэрээр дэлхийн шашны нэг хэсэг болж хамгаалалтад орох хувилбарыг сонгоход хүргэсэн юм. Олон улсын хамтын ажиллагаа нь дотоодоос халдах халдлагаас хамгаалах чухал алхам болсон билээ.
АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Керри “Олон улсын шашны эрх чөлөөний тайлан”-г 2015 оны 10-р сарын 14-ний өдөр мэдэгдлээ. Энэхүү тайланд “Монголын засгийн газраас явуулсан судалгаагаар судалгаанд оролцсон хүмүүсийн 6 хувь нь өөрсдийгөө бөө мөргөл шүтдэг гэж тодорхойлсон бөгөөд 8,6 хувь нь бөө мөргөлийг буддын шашинтай хамт шүтдэг гэж хариулжээ. Хэдийгээр Монголчууд урт хугацааны туршид бөө мөргөлийг бусад шашны хамт шүтэж ирсэн түүхтэй ч сүүлийн жилүүдэд бөө мөргөл шүтэх явдал ялангуяа хот суурин газарт нэмэгдсэн тухай эрдэмтэн судлаачид тэмдэглэж байна.” Гэжээ. Өөрөөр хэлбэл Монголчуудын 14,6 хувь нь Мөнх тэнгэрийн үзлээ шүтдэгийг Дэлхийн нийтэд албан ёсоор тунхаглаж, 200-аад оронд эх хэл дээр нь түгээж чадсан. Энэ бол МБНЭ-ийн байгуулсан гавьяа мөн.
Бид өнөөдөр дэлхийн 46 орны бөө нар, бөөгийн байгууллагатай холбоотой ажиллаж байна.
Мөнх тэнгэрийн үзэл, бөө мөргөл бол Хүннү гүрнээс өнөөг хүртэл Монгол үндэстнүүдийн шүтэж ирсэн гол шүтлэг билээ. Их Хүннү гүрний үед Монгол төр мөнх тэнгэрийн үзлийг төрийн гол шүтлэг болгосноос хойш 2225 жил 2016 онд болж, чухамхүү энэ ойн жил, АНУ-гаас Монгол улсад суугаа онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайд Женнифер Зиндал Галт жирийн улаачийн онгод тэнгэрийн өргөөнд зочилсон нь Мөнх тэнгэрийн үзэл, Монгол бөөг хүлээн зөвшөөрөхөд томоохон дэмжлэг болсон. Энэ бол Монгол бөөгийн түүхэнд онцгой чухал үйл явдал болсон билээ. Хамтын эрхэм зорилгоо ухамсарлаж нягтарч, цэгцэрч ажиллах юутай сайхан. Гурван жилийн хамтын ажиллагаа үүнийг харуулав.
Монгол дахь Иссус, Ватикан, Үнэн алдартны, Будда, Лалын Шашин, бөө шүтлэгийн байгууллагын тэргүүн нарын уулзалтад тогтмол болж, түүнд оролцож ирлээ. Бидний уулзалтууд Монгол улсад шашин шүтлэгийн асуудалд үнэтэй хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй.
МБНЭ-ийн дэд Еранхийлөгч, Монгол бөөгийн дархан удган Д.Энхжаргал тэргүүтэй бүрэлдэхүүн БНСУ-д явагдсан ЮНЕСКО-ын олон улсын фестваль, арга хэмжээнд оролцсон билээ. Монгол бөөг богино хугацаанд дэлхийд таниулахад ЮНЕСКО-ийн арга хэмжээнд оролцсон явдал чухал түлхэц болсон юм. Уламжлалт монгол бөө нь өнөөдөр өөрийн шинж чанар зан үйл, биет болон биет бус соёлын өвийн нэг болхоо батлан харуулж чадсан. ЮНЕСКО-ийн зөвлөх, мэргэжилтнүүдтэй МБНЭ-ийн төлөөлөл хоёр удаа хамтарсан уулзалт хийлээ. Энэхүү дэлхийн байгууллага-ЮНЕСКО нь“бөө нарыг олон мянган жилийн өмнөөсөнөөг хүртэл түүхэн уламжлалыг тээж ирсэн-биет бус соёлын өвийг тээгч” гэж үнэлжээ.
Монгол туургатан бөө нарын төлөөлөгчид Монголын Дархад, Тува, Цаатан, Урианхай, Халх, Буриад, ОХУ-ын Буриад, Тува, БНХАУ-ын Өвөрмонголын төлөөлөгчдийг Монгол улсын их хурлын дэд дарга Л.Цог хүлээн авч уулзсан. Энэ бол төрийн төвшинд уулзсан анхны тохиолдол байв.
МБНЭ нь Дэлхийн бөөгийн сан, ОХУ, БНХАУ, АНУ, БНАСАУ-ын Элчин сайдын яамны Соёлын Атташе нартай уулзаж, хамтын ажиллагааны талаар саналаа танилцуулсан болно.
МБНЭ-ээс Монгол туургатан болох ОХУ-ын Тува, Буриад, Халимагт, БНХАУ-ын Өвөрмонгол, Шинжаны монгол, Хөх нуурын монголчуудын амьдралтай танилцаж, санал бодлоо солилцлоо.
МБНЭ-ийн удирдлагууд ОХУ-ын Тувагийн “Дүнгэр”, “Адыг зерен”, “Дух медведя”, Буриадын бөөгийн “Хаан Тэнгэр”,”Дээж” төвийн тэргүүн, Халимагийн тэнгэр үзэлтэн нартай уулзаж, үйл ажиллагаатай нь танилцаж, хамтран ажиллаж байна.
ОХУ-ын Тува Улсад анхлан МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан, Монгол бөөгийн их дархан удган Д.Батчулуун, Монгол бөөгийн тэргүүн дээд зайран Н.Баярсайхан, Монгол бөөгийн удган Ц.Чанцал нар албан ёсоор ажиллаж, бөөгийн “Дүнгэр”, Байвгайн онгод”,”Адыг зерен” төвөөр орж бөө нартай уулзаж, үйл ажиллагаатай нь танилцав.
Улаан-Үдийн “Тэнгэр” Буриадын бөө нарын чанарт оролцож, олон сайхан тэнгэр үзэлтнүүдтэй танилцаж, хамтарч ажиллах эхлэлүүд тавигдлаа. Буриадын бөөгийн “Тэнгэр” төвийн тэргүүн, ОХУ-ын Буриадын Ерөнхийлөгчийн шашины асуудал хариуцсан зөвлөх Б.Ж.Цырендоржаевтай уулзлаа.
Монголчуудтай холбоотой түүхэн газрууд Чингисийн ширээ, Бух ноёны онгод, Байгаль нуур, Ольхон болон Бөөгийн аралд очлоо.
Халимагт очиж, Монгол туургатангууд Буриад, Тува, Халимаг, Өвөрмонгол, Шинжаны монголчууд, Афганистаны моголчууд, Пакистаны Хазаруудтай уулзсан. Халимагийн тэнгэр үзэлтэнүүдтэй хамтарч ажиллаж байна. Халимагт очиж Ганц модны булаг, хэлмэгдэгчдийн хөшөөнд мөнх тэнгэртээ залбиран, Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү, Монгол бөөгийн удган Б.Биндэрьяа нар анхлан бөөлж, МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан байлцав. Мөн тэнд болсон Монгол туургатны Олон улсын фиствальд оролцов.
Бид анх удаа Өвөрмонголд монгол бөөгийн өргөөг шинээр байгуулж, нээлтэд нь оролцлоо. Монголын бөө нар БНХАУ-ын нийслэл Бээжин хотод аялж хөгжил дэвшил ололт амжилттай танилцав. Ордос дахь Чингис хааны цогцолборт хоёр удаа өргөн бүрэлдэхүүнтэй аялав. Бид онгодын тандалт хийж, тусгайлан залбирч хуур манжигаар бөөлсөн билээ. Мөн өвөрмонголын хошуудад ажиллаж, тэнгэр шүтлэнтэн нартай уулзалт ярилцлага хийлээ.
Бид БНАСАУ-д зочилж, Монгол төрийнхөө даалгавраар түүхэнд тэмдэглэгдэж үлдсэнМонгол хатны бунханд гурван жил дараалан очиж, бөөлөлт хийсэн. МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан, Монгол бөөгийн их дархан удган Д.Батчулуун, Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү, П.Батжаргал, Монгол бөөгийн тэргүүн удган Янжинлхам, Монгол бөөгийн удган Наранцэцэг нар бөөгийн зан үйлээр оролцож анхлан түүхэнд мөрөө үлдээлээ.
Өмнөд солонгосын бөөгийн бүлгүүдийн монголд хийсэн аялал, бөөлөлтийн үйл ажиллагаанд туслалаа. Энхтайван найрамдал хамтын ажиллагаа нь бидний үйл ажиллагаанд илэрлээ олж байна.
МБНЭ нь БНХАУ-ын Өвөрмонгол, хятад, уйгар, ОХУ-ын Тува, Халимаг, Буриад,Чита, Москва, Эрхүү, АНУ, ХБНГУ, Голланд, Герман, Итал, Бразил, Ирланд, Румын, БНАСАУ, БНСУ, Франц, Япон, Турк, Дани, Унгар, Ганконг, Тажикстан, Финдланд, Эстон, Казакстан улсын бөө, судлаач нартай уулзалт хийлээ.
Дэлхийн бөөгийн сантай холбогдон бөөд докторын хуурөмч цол олгож байсныг таслан зогсоосон.
Манай бөө нарын урилгаар гадаадын олон бөө, жуулчид ирж байна. Шаардлагатай гэж үзвэл МБНЭ-ийн удирдлагатай уулзуулж хэвших, ялангуяа томоохон бөөгийн байгууллагатай хамтарч ажиллахад МБНЭ ихээхэн анхаарах болно.
Бидний ажлын хамтын зорилгын төлөө урагшлах явцад Манай улаач нарын өөрийгөө эхэнд тавьдаг, атгаг санаа, алба, амин хувиа ялгадаггүй, хувиа бодсон, нийгэмшиж чадаагүй, багаараа ажиллаж чаддаггүй, ховоор ажлаа явуулдаг, нийтийн зорилгыг хувийн эрхшээлээр ашиглах гэсэн оролдлог цаг ямагт тулгарч байв. Хамтын ажиллагааны үр дүнг зарим хүмүүс хувийн зорилгоор бие даан ашигласан явдал гарлаа. Гадаад хамтын ажиллагаа нь хатуу хяналт, удирдамжийн дагуу явагдах ёстой. Ийм итгэлийг хүлээж ажилласан зайран Д.Дарьчулуун бие тоож, сагсуурав.
Хүмүүсийн дотоод мөн чанарыг таньж чадаагүйгээс хамтын ажиллагаандаа алдаа гаргалаа. Хувийн тоглолт бол бидний хувьд байнга тохиолдож байдаг зүйл, бөө хүний хувьд өөрийгөө байнга хөгжүүлж, нийгэмшиж, багаар хамтарч ажиллаж сураагүйн, бас амин хувиа бодсон арчаагүй зангийн илэрхийлэл юм. Тэгэхдээ том зорилгын төлөө ажиллаж байгаа бидэнд замын явцад хүмүүсийн мөн чанарыг таньж замын ашиг хонжоо хайсан “бэртэгчингүүд”-ээс салсан нь гол үр дүн байлаа. Ийм үр дүнг ганц амиа бодсон хувь хүний алдаа харилцааг үгүй хийж болдгийг хариуцлагагүй улаачын үйлдлээс тодорхой харагдаж байна. Цаашид ийм зүйлийг давтуулан гаргуулахгүй байхад гадаад харилцаанд анхаарах болно. Гадаад хамтын ажиллагаа нь зөвхөн хэдэн хүний асуудал биш бөгөөд бидний хамтын зүтгэл нэн чухал.
МБНЭ-д гишүүдээс хүсэлт тавьж гадаадын хүмүүсийг урьдаг. Гэвч түүнтэй хэрхэн хамтарч ажиллаж байгаа нь тодорхойгүй байх тохиолдол гарч байна.МБНЭ-ийн гишүүдгадаад арга хэмжээнд оролцохдоо Монголынхоо нэр төрийг ямагт эрхэмлэн дээдлэх шаардлагатай. Гадаадын гааль дээр бөөгийн хуяг дуулга, эд хэрэгслээ хураалгах тохиолдол цөөнгүй гарлаа.
Дэлхийн тавцанд Монгол бөөгийн нэр төрийг хамгаалах чадвартай бөө нар олон байна. Гэвч өнөөдөр бид олон улсын анхаарлын төвд байгаа хэрнээ дотооддоо ямар хэмжээнд бодлогоо уялдуулан зохицуулж байгаа билээ гэдэгт анхаарах цаг болжээ.
Америк, Европ, Ази тивд зохион байгуулагдаж байгаа олон улсын арга хэмжээнүүдэд бид хэрхэн оролцож байна вэ? Хэн Монголын бөөг төлөөлж, хэрхэн нэр хүндийг авч явна гэдэгт анхаарлаа хандуулж үзлээ. Монголын бөөг өнөөдөр мэдээллийн ертөнцөд сошиал ажиллуулдаг, түүгээрээ дамжуулж олон улсын бөө нар судлаачдын анхааралд өртсөн тийм хүмүүс голлон авч явж байна. Бид ийм ажлыг хийж яваа бөө нарт талархах ёстой боловч нөгөө талдаа хувийнхаа нэр хүндийг дээшлүүлэхэд хэт анхаарч байгаад, дэндүү хувийн тоглолт хийж байгаад шүүмжлэлтэй хандаж байна. Цаашдаа Монгол бөөгөө уламжлан авч яваа, Монгол бөөгийн хар хайрцагны бодлогыг хатуу баримталж явдаг, мөнх тэнгэрийн төлөө би гэж бус бид нар гэж ярьж, хийж чаддаг хүмүүс төлөөлх шаардлагатай байна.
Монголын бөөгийн судалгаанд эрдэмтдийн үүрэг нэн чухал юм. Мөн БНХАУ, ОХУ, Япон, Өмнөд Солонгос гээд олон оронд бөө судлалаар шинжлэх ухааны эрдмийн зэрэг авсан судлаачид бий болжээ. Харин Монголд бол өөр байна. Манай эрдэмтэд шинжлэх ухааны аль нэг салбарт эрдмийн ажил хийдэг боловч бөө судлалыг түүний нэг хавсарга болгосон хүмүүс байна. Тэд голдуу бөөгийн нэр дээр явагддаг олон улсын арга хэмжээнд бөө судлаач нэртэй оролцдог атлаа бөөгийн хөгжлийн төлөө юу ч хийгээгүй гэхэд болохоор байна.
Олон улсын арга хэмжээнд манай бөө нар танил тал, холбоо сүлбээсний хэлбэрээр санамсаргүй сонголтоор сонгогдон оролцох хэлбэр давамгайлж байна. Тэгээд түүнийгээ хувьчлан авч явах хэлбэрээр өмчилж байна. Харин өнөөгийн байдлаар бөө судлаачдын түвшинд бөөгөөр дагнасан бүтээл туурвигч Ш. Сүхбатаас өөр хүн алга байна. Харин Монгол бөөгийн ёс зүйн боловсруулах явцад судлаач Зайран Б. Батсайхан, Тэргүүн Зайран Д. Одонхүү нарын оруулсан бүтээл ихээхэн үнэ цэнэтэй байна. Монгол бөөгийн ёс зүйг ОХУ, Өвөрмонголд орчуулан түгээх шаардлагатай байна.
Монгол бөөгийн хөгжилд хэн нь бөө судлаач, хэн нь бөө шинжээч, хэн нь бөө сурталчилагч, хэн нь бөөгийн бүтээлийг орчуулагч гэдгийг нь тодорхой болгох шаардлагатай. Олон улсын арга хэмжээнд тохиолдлын шинжтэй эрдэмтэн явуулахыг болиулах хэрэгтэй юм. Цаашид бөө судлаач эрдэмтэн бий болгоход анхаарах шаардлагтай нь харагдлаа. Оросын алдарт бөө судлаач Банзаровын бүтээлийг өөрийн бүтээл мэт гадаадад хэвлүүлсэн монголын иргэн хүн байна.
Жил бүр 6 дугаар сарын 22-д Хүй Долоон худагт Монголын бөөгийн байгууллага, улаач нарын сурталчилдаг өдөрлөг болгон хэвшүүлэх зорилго тавьж байна.
Монгол бөө бол дэлхийн шашны хөгжилд өөрийн байр сууриа олсон нэг хэсэг болж чадлаа. Энэ бол өнгөрсөн жилүүдэд бидний хийсэн бүтээсний үнэлэмж төдийгүй, бөө шүтлэгийг дэлхийн нийтэд тунхаглаж, биднийг хүлээн зөвшөөрсний илэрхийлэл болно. Улс төрийн ээлжит сонгуулийн өмнө Монголын тэнгэр шүтлэгтэнгүүд ийм амжилтад хүрсэн нь Монголдоо биднийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөх алхам хийгдлээ гэж үзсэн.
