Монгол бөөд Халх язгуурын бөө нарын эзлэх хувь үнэмлэхүй өндөр байдаг. Тэдний тоо үзүүлэлт хэдэн мянгаар тоологддог. Халх бөөгийн уламжлал төв халхад Бурханы шашины дэлэгрэлттэй хамт нилээд хугацаанд тасалдсан байдаг.
Маш цөөн тооны халх бөө уламжлалаа авч үлдэх хүнд сорилтыг 200 гаруй жилийг туулж, шашингүй үзлийн сүүлийн 70 жилд тасрахад хүрсэн байдал харагддаг.
Өнөө цагийн ихэнх халх бөө буриад бөөгөөс эх авсан уламжлалтай байна. Тэгээд ч нэг дор хэдэн зуугаар бөө босгох зан үйлийг дэлэгрүүлсэн. Одоо цагийн халх бөөд буриад бөөгийн олон чанар нэвт шингэсэн харагддаг.
Бөө мөргөлийн гол үйлчин нь өвөг дээдэстэй харьцах, тэнгэр сахиустай харьцах, уул усны эзэд буюу лус савдагтай харьцах гэсэн гурван өөр түвшний үйлийг үйлдэгсэд болох бөө юм. Бөө хүнийг зөвхөн өвөг дээдэс нь онго болсон бол сонгож шийднэ. Онгодын дээр “Дээд тэнгэр” гэж буй.
МБНЭ-д багтдаг Өмнөговийн залуу улаач нар өөрийн уламжлалт бөө мөргөлийг авч явахын тулд их эрэл хайгуул хийж байгаа билээ.
Бөө болох хүний уг гарвалыг тодорхойлох, онгодтой нь учруулж золгуулахаас эхлээд хуяг хударга /дээл хувцас/-ыг заах, онго тэнгэрийнх нь дуудлага, суудлагыг олж биед нь суулгах хүртлэх бүх үйлийг гүйцэтгэгч бөөг “Замч” гэж нэрлэх ажгуу.
Иймд замч заавал энийг энгэх, тэрийг тэгэх ёстой, тахилаа заавал тэгэж өрөх хэрэгтэй гэж бултыг нэг бүрчлэн сургах ёсгүй. Хэдийгээр нэг заяачийн олон шавь байлаа ч онго тэнгэрийнх нь зан үйл, ёс заншил, дэг жаяг харилцан адилгүй байдаг байна. Гэх олон зүйлээр ихээхэн ялгаатай байна.
Их газрын чулууны нэгдсэн тахилгын Галын тахилга өвөрмөц болж чадсан. Их галын отгыг тойруулж наран цацрал мэт холбон долоон гал бэлджээ. Түүний өмнө талд лусын зан үйл хийхээр бэлдсэн харагдана. Энэ удаагийн Галын тахилгыг Монгол бөөгийн зайран Гэнэнхүү толгойлон бөөлж эхэлсэн. Бөөлөлт эхлэж онгодоо татаж буулгасны дараа тэргүүлж бөөлж байгаа улаач нараа удирдан дараалан отго омгийн галаа бадруулж эхэлсэн.
Галын тахилгаа нар зөв тоойрон бадрааж онгодоо буулгалаа. Зайран Түвшинжаргал, Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Мөнх-Очир, Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Тамжид, Монгол бөөгийн тэргүүн удган Байгальтөгс нар дараалан тэргүүлж бөөллөө.
Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Б.Энхбаатар онгодоо буулгаж, галдаа идээний дээжээ өргөх зан үйлийг удирдсан. МБНЭ-ийн удирдлага галд шүүс өргөж, дараа нь оролцсон олон зорьж авчирсан идээгээ галдаа өргөлөө.
Галын тахилгад цугларсан олон ая дуугаа өргөн онгод юугаа баясан цэнгүүллээ.
