Сүүлийн үед Монголд бөө, удган хоёр шиг их зүйл алга болжээ. Өмнө нь бөө гэхээр Хөвсгөл аймагт цөөхөн тооны бөө, удган байдаг гэхээс өөр мэдээлэлгүй байсан. Гэтэл бараг худлаа ярьсан хүнд айл бүрт нэг бөө, удган төрдөг болж.
Тиймээс хүмүүст мэдээлэл өгөх үүднээс болон сэрэмжлүүлэх зорилгоор бодит амьдралд тохиолдсон зүйлийг дор сийрүүлэв. Саяхан Дархан-Уул аймагт 18 настай хүү хамаатныхаа айлд хонох гэж очоод бурхан болчихсон аж. Эцэг, эх нь сандраад хууль хяналтын байгууллага энэ тэрээр явсан хэдий ч биед нь ямар нэгэн гадны нөлөөлөл ороогүй гэдэг нь батлагджээ. Тэд буян номынх нь ажлыг дуусгаад, нэгэн бөө дээр очиж үзүүлтэл “Танай хүү сахиусандаа хорлогджээ. Хэрвээ сахиусаа хүлээгээд авчихсан бол нэлээд гайгүй сайн бөө болох төөрөгтэй байж. Тиймээс танай хүү сахиусаа хүлээж аваагүй болохоор хорлогдсон байна” гэсэн зүйлийг хэлж гэнэ. Гэтэл хүүгийн бие одоогоос жилийн өмнө их өвдөх болсон байна.
Мөн зан аашинд нь нэлээд их өөрчлөлт орж, уурлаж, ундууцах нь элбэгшжээ. Аав, ээж хоёр нь шилжилтийнхээ насан дээр яваа гээд төдийлөн анзаараагүй гэдгээ ойр дотныхондоо хуучилсан байна. Түүнчлэн ямар ч хүнд очоод үзүүлсэн тэнгэрийн цээрлэл, сахиус нь түүний амийг нэхсэн байна гэх зэрэг учир начир нь үл олдох зүйлийг хэлжээ. Гэтэл тэдний удамд бөө, удган бүү хэл лам хүн ч байхгүй гэнэ лээ. Энэ бүх зүйл болсны дараа нутгийн гэх лам дээр очоод учир байдлаа хэлээд үзүүлтэл насны хэмжил болжээ. Угаасаа богино настай байсан байна. Бөө болох байсан гэсэн төөрөг зураг огт байхгүй байна гэжээ. Одоогоос 20-иод жилийн өмнө Улаанбаатар хотын “Дэнжийн 1000” захын ойролцоох нэгэн айлын охины нүд гэнэт сохорсон байна. Тэднийх хоёр хүү, ганц охинтай аж. Охин багаас сэргэлэн цовоо, сурлагаараа сургуульдаа дээгүүрт ордог байж. Гэтэл охин нь үе, үе татаж унадаг болоод, 3-4 жил болж байгаа аж. Тэдний хамаатны дундаас төрсөн нэг бөө “Охин чинь удган юм байна. Түүний сахиус нь эмээ ээж байна. Тиймээс түүнд сахиус нь ирэх гээд үе, үе татаж унадаг болжээ. Одоо сахиусаа авчихвал бие нь зүгээр болно. Тиймээс сахиус, онгод, хувцас, хэрэглэлээ авахад зургаан сая төгрөг болох юм байна. Надад охиноо шавь оруул. Сахиус онгодоо хүлээж авсны дараагаар түшээг нь сонгоно” гэсэн байна.
Охины эцэг, эх хэлснийх нь дагуу охиноо удган болох гээд хэлсэн бүх зүйлийг нь биелүүлсэн байна. Гэтэл охин нь юун удган болж сахиус энэ тэр авч, татаж унах нь зүгээр болох манатай нүд нь юм харахаа болижээ. Тэгээд эцэг, эх хамаатны бөөгөөсөө охин маань татаж унах нь зүгээр болох нь бүү хэл нүд нь ерөнцийг харж чадахааргүй болчихлоо шүү дээ хэмээн учирлахад “Та нарын сүсэг бишрэл их муу байжээ. Охин чинь удган болохгүй гэж бодож явдаг байсан байна. Тиймээс сахиус нь түүнийг ийнхүү шийтгэжээ” гэжээ. Арга барсан эцэг, эх эмнэлгээр явсан боловч охин чинь хэзээ ч хараагүй орохгүй гэсэн үгнээс өөр юм дуулаагүй байна. Тиймээс аливаа зүйл тоглоом биш гэдгийг хүн бүрт сануулах гэсэн үүднээс бичиж байгаа юм шүү. Учир нь монголчууд өвдлөө, муухай зүүд зүүдэллээ, манай тэр унаж тусаад байна, бөө болох гэж байгаа байх гэж бодох бүртээ мухар сүсэгтээ хөтлөгдөөд хэн дээр ч хамаагүй очдог. Тэгэхээр хүнээ таниагүй мухар сүсэг дээрх шиг байдалд хүнийг хүргэдэг юм байна шүү.
Б.Яруу
