Уншиж байна...

Бат хаан 20 орчим жил хаанчлахдаа Их Монгол улсын дотоод гадаад бодлогод их нөлөө үзүүлсэн төрийн томоохон зүтгэлтэн аж. Түүгээр ч барахгүй Бат монголчуудын нэрийг европ дахинаа гаргаж, орос улсыг нэгтгэсэн гэдгийг хэн ч үгүйсгэхгүй биз ээ.
Өгэдэй хааны байлдан дагуууллаар Умард Хятад нутгийг монголчууд бүрмөсөн эзэлж захиргаагаа тогтоов. Дундад Азид Цагаадайн улс, Орост Батын улс тус тус байгуулагдав. Эдгээр улсуудын улс төрийн гол төв нь Хархорум төвтэй Их Монгол улс мөн байлаа. Өгэдэй хааны биеэр дайлсан дайн богино хугацаанд амжилт олсон шалтгаан бол түүний зохион байгуулах их авьяастай шууд холбоотой байжээ.


Өгэдэй хаан амьд сэрүүн байхдаа Есүй хатнаас төрсөн Хашид их хайртай байсан бөгөөд тэрээр ном эрдэмтэй, монгол, хятад бичиг сайн сурсан авьяаслаг залуу байж. Өгэдэй хаан ч түүнийг ном эрдэмтэй хүн болгох гэж чармайлт гаргажээ. Гагцхүү хаан ширээ залгамжлуулах гэсэн эцгийн итгэлийг огоорч, архинд хэт шунаж жаргалдаа хэт ташаарч явсаар залуу зандан насандаа төрөл арилжжээ. Хашийн нас барсан нь Өгэдэйн ургийнхны дотор тохиолдсон хамгийн эмгэнэлт явдал болсон ажээ. Өөрөөр хэлбэл хаан ширээ яваандаа Тулуйн удамд шилжих нөхцөл бүрджээ.Бусад хүүхэд Хүдэн, Хүчү, Хацар, Хадантөмөр цөмөөр цэрэг захирч байлдаан хийж яваад нас баржээ.Харин Рашид-ад-Дины зохиолд бичсэнээр бол Туракина хатнаас гарсан Хүчүгийг хаан сууриа залгамжлуулахаар захиж байсан боловч эрт нас барсан гэжээ. Туракина хатан Чингисийн хайртай ач Годанд дургүй хүрч Хүчүгийг хаан ширээ залгамжлуулахаар бэлтгэж байсан байна.
Гэтэл Хүчү нэгэнт нас барсан тул Туракина хатан ач хүү Ширэмүнээр хаан ширээ залгамжлуулахыг бодсон боловч тэрээр нас балчир, эрийн цээнд хараахан хүрээгүй байжээ.
Өгэдэй хаан ийнхүү эцэг Чингисийн гэрээсийг бүрэн биелүүлж Их Монгол улсыг монгол гүрний улс төрийн төв баттай болгож түүний эдийн засгийг хөгжүүлж, хот суурин байгуулж, өртөө улаа хүрэлцэхүйц суурилуулж, бичиг соёлыг дээдлэн хөгжүүлэв <,Монголын нууц товчоо>> г бичуулж дуусгаад 1210 онд гардан хүлээж авав. Өгэдэй хаан суусан 13 жилд Их Монгол улс дэг журамтай, Хөгжилтэй, Хүчтэй нэгдэл нягтралтай, гадаад харилцаа ихэд өргөжсөн байна. Энэ бол Өгэдэй хааны түүхэн гавьяа мөн. Ер нь хүссэн хэн бүхэн хаан болж үл чадах бөгөөд хэрэв хаан байвал жинхэнэ хаан дүр төрхтэй хаан байх учиртай хэмээн Чингисийн айлдсан сургаалийг Өгэдэй хаан үнэнхүү хэрэгжүүлж чаджээ. Өгэдэй хаан угаас уур уцааргүй, налгар тайван, алсын хараатай, илүү дутуу үггүй, бусдын үгийг тоож сонсоод эрэгцүүлэн боддог, эрдэмтэн хүнийг дээдэлдэг, түүх намтар их мэддэг, үлгэр сонсох дуртай, ядуу доодсыг өрөвдөн хайралдаг, хувийн аминцар үзэл байхгүй, юмны арга эвийг аятайхан олдог, цэргийн хэргийн өндөр мэдлэгтэй, улсыг удирдах их увидастай хүн байжээ.
Нэг гэм нь архи балгах дуртай, энэ талаар эцэг Чингис, ах Цагаадай нараасаа удаа дараа хатуу үг сонсож явсан удаатай. Гэхдээ архи уулаа гээд төрийн хэрэг цалгардуулсан явдал огт байсангүй. Өөрийгөө ,,махнаас өөр хоолгүй, малаас өөр хайргүй,, гэж үздэг байжээ. Үүнээс ургуулж бодохул , Өгэдэй маханд дуртай монгол эр байж. Мал, малчин хоёрыг хайрладаг монгол хаан байжээ.Малгүй бол монгол байхгүй, малыг хайрлагтун,малыг зовоож алж болохгүй гэж олон дахин сурган хэлдэг байсан нь тийм л гүн утга учиртай байсан аж. Их хаан мөртлөө энгийн даруу, хэн ч байсан хүлээн авч уулздаг, уулзсан учирсантайгаа тэгш харьцдаг бас тэгээд өрөвчхөн сэтгэлтэй хүн байжээ. Нэгэн удаа ядуу хүнийг өрөвдөөд хатныхаа эрдэнийн шигтгээт алтан ээмгийг мултлан өгч байсан гэдэг. Бас ядуу ардын хийсэн гар урлалын зүйлийг өндөр үнээр авах захирамж гаргаж байсан зэрэг жишээ баримт түүх сударт тэмдэглэгдэж хоцорчээ.
Өгэдэй хаан их гүрнийг удирдахдаа эцэг Чингисийн үзэл санаа, захиа гэрээсийг хатуу баримтлан хаан суусан өдрөөсөө Чингис эцгийнхээ зүдэрч байгуулсан улыг бүү зовооё, хөлий нь хөсөр гарыг нь газар тавиулж жаргаая хэмээн тангараглаад үйл ажиллагааныхаа гарааг эхэлсэн билээ.Мөн тэрээр эцэг Чингис хааны гаргасан бүх зарлигийн нэр агуулга өөрчлөгдөхгүй хуучин хэвээрээ байх болно гэж зарлиг болгож байжээ. Өгэдэй хаан суусны дараа ард олноо амруулан жаргааж ард иргэддээ төвөг тээргүй дэг журам тогтооно гэж андгайлж байв. Түүнийг андгайлан хэлсэн энэ үг яг л биелэгдсэн билээ.Тэрчлэн Өгэдэй хаан зуун хонь тутмаас нэгэн хонь гаргаж улсын доторх үгээгүй ядуучуудад тусламж болгон өгтүгэй хэмээн зарлиг гаргаж ядуу ард түмний амьдрал ахуйг харж, тэтгэн дэмжиж байжээ.
Өгэдэй хаан нэг удаа хятад хүн мусульман хүнийг доромжилсон жүжиг тоглохыг үзээд тэр жүжгийг үргэлжлүүлэн тоглохыг зогсоож хэлсэн нь: Мусульманчуудын хамгийн ядуу аюул гэхэд л хэдэн хятад зарцтай юм. Гэтэл ямарч баян хятад айлд нэг ч мусульман зарц үгүй. Эцэг Чингис хааны тогтоосон хуулинд нэг мусульман хүн албал дөчин хэлхээ шижир алтаар төлөх. Нэг хятад хүн албал нэг илжигээр төлнө гэж заасан нь ийм л учиртай юм гэжээ. Өгэдэй хаан өөрөө бөө мөргөлийг голдуу итгэн шүтдэг байсан мөртлөө бас бурхны шашин болон бусад шашныг хүндлэн тэгш үздэг байжээ. Ялангуяа лалын шашинтан хүмүүстэй эвгүй харьцаж хэзээ ч болохгүй гэж сургадаг байжээ. Энэ бол их хааны нэгэн өвөрмөцц шинж байсан биз. Өгэдэй хаан 1241 оны 12-р сарын 9-нд олон хүн дагуулан их ав хомрого зохиож 10-ны өдөр ордондоо бүх хатад, хөвүүд, ноёд, түшмэд, эрдэмтэн мэргэд, жанжинуудаа ирүүлж хэлсэн нь: Эцгийнхээ их сууринд сууж хаан эцгээс хойш үйлдсэн хэрэг минь: Нэгдүгээрт, Зүрчид иргэнд аялж зүрчид иргэнийг мохоов би. Хоёрдугаарт, бидний хооронд элч хурдан уавуулж харилцах ба элдэв хэргийг зөөлгөх өртөө замыг тавиулав Гуравдугаарт, усгүй газар худаг малтуулж гаргуулаад улс иргэдийг ус өвсөнд хүргүүлэв. Дөрөвдүгээрт, зүг зүгийн суурин иргэдэд ахлагч, тамгачийг тавьж улс иргэний хөл хөсөр гар газар тавиулж амар түвшин болгов. Хаан эцгээс хойш ийм дөрвөн үйлийг нэмэв би. Бас хаан эцгийнхээ сууринд сууж олон улс иргэнийг тээж захирах их үүргийг хүлээсэн бөгөөтөл бор дарсанд дийлэгдсэн минь нэгдүгээр буруу минь болов. Хоёрдугаарт, ёсгүй эм хүний үгэнд орж Отчигин авгын харьяат нарын дотроос охид авчруулж, улсын эзэн хаан байтлаа ёсгүй муу ажлаас үйлэнд хазайсан минь бас нэг буруу болов. Гуравдугаарт, Доголоху-г далдаас хардсан нэгэн буруу бас бий Ямар буруу вэ гэвээс хаан эцгийн минь харах нүдний өмнө хамгаас түрүүн хатгалдаж явсан Доголоху-г муу үгэнд автаж хороожээ. Одоо миний өмнө хэн тэгэж тэргүүлэн давшиж өгөх вэ? Хаан эцгийн өмнө зүтгэсэн журамт хүнийг үл ухааран өшөөлдсөнийгөө өөрөө буруушаана би. Дөрөвдүгээрт, тэнгэр газраас заяат төрсөн гөрөөсийг ах дүүгийн оруузай хэмээн харамлаж одоо хэрэм нүдүүлж хориг саад болгосны учир ах дүүгээс гомдох үг сонсов би Энэ бас нэг буруу болов. Хаан эцгээсээ хойш дөрвөн үйлс нэмэв би. бас дөрвөн үйлс буруу үйлдэв хэмээжээ. Өгэдэй хаан бол амьдралынхаа турш монгол түмний нэгдлийн төлөө, хааанчлалынхаа турш монголын эзэнт улсыг бататган бэхжүүлэх, Их Монгол улсын төр, аж ахуйг өөд татахын төлөө амь бие хайрлахгүй зүтгэсээр ийнхүү насан өөд болжээ. Түүхээс заяагдсан ийм л эзэн хаан буюу монгол төрийн тэргүүн байх учиртай ажгуу.
Нөгөөтэйгүүр Өгэдэй хаанчлалынха сүүлчийн үед бор дарсанд хэт орж, төрийн хэргээс зарим талаар хөндийрөх байдал гарч байснаас 6-р хатан Туракина төрийн эрхийг барилцаж байжээ. Туракина бол мэргид аймгийн ноён Тогтоа бэхийн хөвүүн Ходын хатан байжээ. Мэргидийг дагуулан авсны дараа Чингис хаан түүнийг Өгэдэйд өгсөн ажээ.
Туракина төрөлхийн эрмэг зантай, чадварлаг хүн учир бусад хатны дотроос Өгэдэйд ихээхэн эрхэмлэгдэж, улмаар төрийн хэргийг шүүрэн авсан байжээ. Туракина лалын худалдаачин нарыг дотночлон, тэдэнд зүйл бүрээр тусалж байжээ. Ялангуяа, лалын худалдаачин Абдурхман, хатан Туракинад онцлон дотночлогдож, 1240 онд эзлэгдсэн орнуудын олон мужаас гааль гувчуур хурааж авах түшмэл болсон жээ. Тэр Туракина хатантай хуйвалдаж хааны тамгыг хоосон цаасан дээр олноор даруулж, сүүлд хааны нэрээр зарлиг зохион бичиж, ард олноос албан татварыг өдий төдий хувь нэмэгдүүлэн хурааж авдаг байжээ. Өгэдэйн хаан болсон эхний жилүүдэд суурьшсан ард түмнээс хураах гааль гувчуурын үнэ 140 түмэн лан мөнгө байсныг Абдурхан 220 түмэн лан хүртэл нэмэгдүүлжээ. Ер нь Өгэдэйн үед лалын ба хятадын худалдаачид ард олноос авах албыг өөрийн хөрөнгөөр урьдчилан төлж улсын санд оруулаад, сүүлд ард олноос албан татварыг тогтоосон дүрэм хэмжээнээс хэтрүүлэн дур зоригоор хурааж ашиглах нь нэгэнт зуршил болсон байжээ. Ийнхүү монголын байлдан дагуулагчид, Дундад Азийн том худалдаачдын хооронд нэг ёсны эвсэл холбоо байгуулагдан эзлэгдсэн орны ард түмнийг хамтаар захирч байжээ.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/