Уншиж байна...

Монгол оронд оршиж байсан түрэг, монгол угсааны олон аймгийн дунд будда, христос, мани шашин багагүй дэлгэрч байсан нь монгол ба эдгээр шашны эх орнуудын хооронд шашин соёлын харилцаа эрт үеэс байсны гэрч болно.
Анд бололцоход эртнээс уламжилсан нарийн хэв ёсыг баримталдаг байжээ. Анд бололцох хоёр этгээд нь газар болзон уулзаж, бие биедээ бэлэг барилцан, эрхий хурууны цусыг амсалцан андгай тангараг өргөдөг байжээ. Тангараг нь хоёр этгээдийн хоорондын нэг ёсны ам гэрээ байжээ. Тангараг өргөхдөө хоёр этгээд хүч хавсран дайсантай тэмцэх, бие биедээ үнэнч шударга байх, харилцан эрх мэдэл тэгш байх, завсрын хэрүүл маргааныг нүүр учран хэлэлцэж, учрыг нь олж байх зэрэг зүйлийг хэлэлцэн тохиролцдог журамтай байжээ.


Монгол аймгуудын харилцааны түүхэнд элч нар их чухал үүрэг гүйцэтгэж байсныг мөн тэмдэглэвэл зохино.
Нэгдсэн улс байгуулагдсаны дүнд монгол орон дэлхийн олон улс оронтой харилцах болж, улмаар монголын их гүрэн бий болсны дараагаар гадаад харилцаа нь урьдаас илүү өргөжин хөгжжээ.
Монгол улсын дипломатын үйл ажиллагаа нь харь орнуудад тусгай тамга тэмдэг бүхий гэрэгэтэй /мөн пайз ч гэдэг/ элч нарыг довтолгох буюу гадны элч нарыг хүлээн авах, гадаад орнуудтай бичиг захидлаар харилцах буюу элдэв төрлийн гэрээ хэлэлцээр эвсэл холбоо байгуулах, бусад улс орныг улс төр, цэргийн талаар туршин тагнах зэргээр гадаад бодлогыг гүйцэтгэн хөтлөх элдэв арга ажиллагаа тогтворжин төрөлжиж байсан байна.
Үүгээр үл барам, их гүрний үеэр монголын гадаад хэргийн зохион байгуулалт, арга ажиллагаа, дипломатын өвөрмөц арга барил, ёс дэглэм, хэв заншил ч үүсэн бий болж байжээ. Гадаадтай харилцах дээд эрхийг хаан өөрөө барьж байсан учир бүх дипломат харилцааны хэргийг гагцхүү хааны нэрийн өмнөөс гүйцэтгэн явуулдаг байжээ. Хааны дэргэд гадаад харилцааны албан хэргийг хөтөлдөг тусгай битэгч /бичээч/ нар ажиллаж, харь орнуудад явуулах бичиг захидлыг уул орных нь хэл бичгээр зохион үйлдэж, төгсгөлд нь уйгаржин бичгийн сайд “үзэг ину” гэж уйгаржин үсгээр гарын үсэг зурж3 хааны их тамгыг дарж гүйцэтгэдэг заншилтай байжээ. Гадаад харилцааны гол чухал асуудал дайн найрамдлын асуудлыг хаан өөрийн төрөл садан ба том язгууртан ноёдын хуралдайгаар хэлэлцүүлэн шийдвэрлэдэг байсан нь монголын эртний овог аймгуудын цэргийн ардчиллын үлдэц улбаа мөн байжээ. 3 Пэн Дая, Сюй Тин.”Краткая сведения о чёрных татарах”. Проблемы востоковедения, 1960 № 5 стр.142. W.Cieaves. “Chanceiiery Practice the Mongols in the Thirteenth and Fourteenth Centuries” HJAS.Vol.14 1 3-4
Их гүрний үед алс холын харь орнуудад зарагдан явдаг тусгай мэргэжсэн элч нарын эрх үүрэг үлэмж болжээ. Элчин харилцааг хөгжүүлэх хэрэгт нийт их гүрний хэмжээгээр байгуулсан өртөө их ач тустай болсон байна. “Ямар ч элчийг хэд хэчнээнээр хааш нь ч явууллаа гэсэн тэнд улаа унаа, унд хүнсийг саадгүй гарган өгч хэрэглүүлэх ёстой ажээ. Мөн түүнчлэн түүнд /хаанд/ ямарч орноос элч зарлага ирлээ гэсэн тэдэнд унаа хөсөг, хоол ундыг гарган өгөх ёстой” гэж тэр цагт Монголд элчээр ирж байсан Плано Карпини бичсэн байна.1
Элч нарыг харьд зарахдаа онцгой эрх үүргий нь баталсан алт, мөнгө, хүрэл болон модон гэрэгээг тэдний хэргэм тушаалыг харгалзан олгодог байжээ. Алтан гэрэгэ нь “өргөөшөө алга, уртаашаа хагас тохойн чинээ”2 гэрэгэтэй элч бол “юу дуртайгаа тушааж болох ба тушаасан бүхний нь ямар ч саадгүй даруйхан биелүүлнэ.3 Алтан гэрэгэтэй монгол элч нарыг “Сэр-иг па” /алтан гэрэгэтэн/ гэж нэрлэн монголын хааны онгон эрх ямба бүхий бие төлөөлөгч болохыг тодорхойлон зааж тэдэнд аль болохоор их бэлэг сэлтийг барьж хүндэтгэн тал засаж байхын чухлыг онцлон заасан мэдээ баримт түвэд сурвалж бичгүүдэд мөн байдаг.4 Монголын элч нарын гэрэгэ бол эртний Грекийн элч нарын замд авч явдаг “дипломат” гэдэг хоёр давхарласан модон самбартай утгаараа төсөөтэй зүйл байжээ. Монгол элч нар харьд зарагдан дотоод улс төр, цэргийн байдлыг тагнан турших даалгавартай байжээ. Жишээ нь: Мөнх хаан Франкийн ванд алтан гэрэгэтэй элч томилон явуулахдаа очих “орон зам, боом болон зэр зэвгий нь сайтар тагнатугай” гэж зарлиг буулгаж байжээ.6 1 Плано Карпини. 15-р тал. 2 Гильом Рубрук. 145-р тал. 3 Гильом Рубрук.145-р тал. 4 Сажа дун раб. 72а-74б-р тал. 6 Гильом Рубрук.145-р тал.
Гадны элч нарыг хаан хүлээж авах ёс дэглэм их сүр дүрэмтэй байсан нь “Далай хаан” хаан хэмээн өргөмжлөгдөж байсан монгол хаадын сүр хүчийг илэрхийлэх зорилготой байжээ. Хаанд бараалхахын өмнө хааны өргөөний бараа бологч нараас урьдчилан элч нартай уулзаж ямар зорилготой яваагий нь сайн асууж мэдэж явдаг байсан. Мөн өргөөнд орохын өмнө элч нарыг нэгжин үзэж, хоёр галын хоорондуур оруулан “ариутгаж” өргөөний эсгий үүдний зүүн талаар босгонд хөл хүргэхгүй орохыг урьдаас сануулан хэлж хаанд бараалхуулдаг заншилтай байжээ. Элч нар хаанд бараалхахдаа зүүн хөлөөрөө сөгдөж мэндлэх ёстой байжээ. Монгол хаад “гадаадын ямар ч элстэй шууд өөрөө ярилцдаггүй, гурав дахь этгээдээр дамжуулан ярилцдаг” ёстой байжээ. Гэхдээ элч нар нь хаантай бусад хэнээс ч илүү юу дуртайгаа чөлөөтэй ярилцах давуу эрхтэй байсан гэнэ.1
Монгол улс шинээр гарч ирсэн нь монгол ба хөрш орнуудын харилцааны шинж төрхийг өөрчлөн хувиргасан төдийгүй, мөн нийт Төв Азийн улс хоорондын харилцаанд томхон өөрчлөлт оруулжээ. 1 Гильом Рубрук. 145-р тал.
Монгол их гүрний гадаад бодлого үндсэндээ Чингис хаан тэргүүтэй монгол хаад, ноёдын байлдан дагуулах ашиг сонирхолд бүрэн захирагдсан байжээ. Плано Карпиний бичсэнээр монголчууд нь “бүх газар орныг дагуулан захирах ёстой ба урьдаас захирагдаагүй нэг ч улс оронтой найрамдал тогтох ёсгүй”1 гэж засаг хуульд тусгайлан заажээ. 1 Плано Карпини. 43-44-р тал.
Чингис хаан дайны өмнөх дипломатын элдэв төрлийн бэлтгэл ажлыг их хийж, дайсан улсаа олон улсын талаар бүрэн ганцаардуулах бодлого явуулдаг байжээ.
Чингисийн тэр цагт явуулж байсан дипломатын бодлогод гарсан нэг бүтэлгүй хэрэг бол Хорезмын эсрэг Тангуд улстай цэргийн эвсэл байгуулах гэсэн оролдлого нь үр дүнгүй болсон явдал байжээ.
Ойрхи Дорнодын талаар явуулах Монголын дипломат бодлого ихээхэн идэвхижиж иржээ. Тэр бодлого нь Ойрхи Дорнодын орнуудыг Монголын эрхшээл нөлөөнд татан оруулахад үндсэндээ чиглэгдэж байжээ. Монгол хаад Ойрхи Дорнодын орнуудын талаар бодлого явуулахдаа эдгээр орны зөрчил, ялангуяа мамлюк, түрэг сельджукүүдээс Ойрхи Дорнод ба Кавказын орнуудыг харийн дайсны түрэмгийллээс авран хамгаалахыг амлаж эдгээр орны эрх баригчидтай эвлэлдэн, хүч чадлы нь Египет, Түрэг зэрэг өрсөлдөгч улсуудынхаа эсрэг ашиглах бодлогыг идэвхитэй явуулж байсан ажээ.Мөнх, Гетум хоёрын байгуулсан гэрээ долоон зүйлтэй болно.
Армений ван нь Мөнх хааныг христос шашинд орох, христос шашинтан ба монголчуудын хооронд мөнхийн нөхөрлөл тогтоох, монголчуудын эзэлсэн ба ирээдүйд эзлэх газар оронд христос шашины сүм хийд, лам нарыг алба гувчуураас чөлөөлж, христосын шарил байдаг Иерусалимыг саррицин нараас чөлөөлж, христос шашинтанд эргүүлэн өгөх, лалын шашины толгойлогч Багдадын халифын эсрэг дайтах, Армен ба түүний хөрш улсуудад Монгол цэргийн тусламжийг хэрэгтэй цагт нь олгож байх, саррицин нарын эзлэн авсан ба монголын эрхшээлд орсон газар нутгийг Арменд эргүүлэн өгөх ийм долоон зүйлийн үндсэн гэрээ байгуулах санал тавьжээ. Мөнх хаан тэр саналыг бүрэн зөвшөрсөн байна. Уул гэрээний агуулгаас үзэхэд Армений ван өөртөө нэлээд ашигтай гэрээ байгуулж чадсан нь илт байна. Гэвч тэр цагт Ойрхи Дорнодод Монголын явуулж байсан бодлогын үүднээс үзэхэд Мөнх хаан дипломатын хувьд төдий л алдаагүй ажээ. Учир нь Армен бол тэр үед газар, улс төр, эдийн засгийн хувь эзэлж байсан байр сууриараа Монгол ба Ойрхи Дорнод хоёрын хоорондох харилцааны зам дээр чухал дамжлага газар болж байсан тул монгол хаад нь арга мэхээр Арменийг эрхшээл нөлөөндөө багтааж хүч чадал, газар нутгий нь Ойрхи Дорнод дахь өөрийн гол өрсөлдөгч улсуудын эсрэг ашиглах зорилготой байжээ.
Монгол их гүрний эхний дөрвөн хааны үед явуулж байсан монголын гадаад харилцааны бүх үйл ажиллагаа жинхэнэ монгол нутгийг хамарч, монгол дахь нэгэн төвөөс чиглэгдэн гүйцэтгэгдэж байсан байна.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/