Уншиж байна...

Их Монгол Улсын гадаад харилцааны ёс дэглэм тийм нарийн боловсронгуй болохыг, Чингис хааны ухаалаг бөгөөд аядуу тайван зан төрх, түүний гадаад бодлогын холч мэргэн болохыг Шах Мухаммедын элч нүдээр үзэж тэдний бодол санаанд урьд өмнө хэзээ ч төрж байгаагүй онцгой сэтгэгдэл төржээ. Чингис хаан харийн элч төлөөлөгчдийн хүндлэн дайлж, тусгай хангамж хамгаалалтанд хүндэтгэлтэйгээр байлгаж байгаад нутагт нь тусгай хамгаалалттайгаар буцаажээ.

Чингис хаан Отрар хотод өөрийнх нь худалдаачид тийнхүү зэрлэгээр алагдсан Рашид-ад-Дины өгүүлснээр цаашид хэрхэвч тайван сууж чадахгүй болсон байна.

Тэрхүү эмгэнэлт хэргийг сонсоод Чингис хаан гурван өдөр, гурван шөнө гашуудал үйлдэн мөнх тэнгэрт цацал цацан Бурхан Халдунд гарч залбиран мөргөж өшөө хонзон авахад туслахыг дээд тэнгэрээс гуйсан гэж Рашид-ад-Дин бичсэн байна.

3. Рашид-ад-Дин. Сборник летописей. 1 боть 2 дэвтэр

Хятад Дундад Азийг байлдан эзлэх нь Чингисийн гадагш хийх дайны холын стратеги байсан нь мэдээж бизээ.

Чингис хаан солонгос улсад цөөн тооны морьт цэрэг оруулж, солонгостой харилцах харилцаа тогтоожээ. Гэхдээ Чингис хаан солонгосыг тайван замаар эрхэндээ оруулах бодлого баримталжээ.

2<<Монгол солонгосын эртний түүхэн харилцаа>> УБ., 1998, 14-р тал.

Туулай жил буюу 1219 оны хавар Чингис хаан Их хуралдай хуралдуулж Хорезмыг дайлах асуудлыг гол болгон хэлэлцүүлжээ. Их хуралдайгаас дайны бэлтгэл хангагдсан, их цэргийн явах чиглэл зам зөв тогтоогдсон, дайн хийх төлөвлөгөө сайн боловсрогдсон, их цэргийг Чингис хаан биеэр удирдах нь зүйтэй гэдэг шийдвэр гаргажээ. Их Хааныг хамгаалах торгон цэрэг, дагалдан явах сайд, жанжин нарыг тогтоож, арын алба, цоохор цэргийн асуудлыг тус тус хэлэлцэн шийдвэрлэжээ. Хатдаас мэргэн бодлогот Хулан хатнаа авч бас хөгжимчин, бүжигчин 20 үзэсгэлэнт охид дагуулжээ. Мөн Есүй хатны санаа оруулснаар Их хааны орыг залгамжлах хөвгүүн Өгэдэй мөн гэдгийг бичгээр бичиж үлдээжээ. Тэрхүү Их хуралдайгаар бас Алтан улсыг дайлсан дайны дүн, цаашид үргэлжлэн байлдах ажлыг Мухулайд хариуцуулсан тухай, тангудын эзэн Бурханыг дахин дайлах, улсын хил хязгаарын хамгаалалт, Ойн иргэн болон Хорь түмэдийн нутагт дэг урам сахиулах, ард олныг амар тайван амьдруулж улсын эдийн засгийг түргэн өөд татах, эзлэгдсэн харь улсын ард иргэдээс алба гувчуур татах зэрэг олон асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэж мөн эх улсаа хааны ордны хамт хариуцан сахиж үлдэх хүнийг томилж үүрэг даалгавар өгчээ.

Чингис хаан мордохын өмнө гурван хоног уул усанд мөргөх, овоо тахих бөө бөөлүүлэх, өдөр судар үзүүлэх, хатад, үр ач нартаа захиас захих зэрэг ёслол гүйцэтгээд холын аян дайнд мөнх тэнгэрийн хүчинд итгэн морджээ.

1219 оны зун цаг эхэлж байхад Чингисийн удирдсан их цэрэг Эрчис мөрөн хүрч хороолон буугаад зуны цагийг тэнд өнгөрүүлж цэрэг морио амраан, бүх цэргээ бөөгнөрүүлэн сургуулилж, цэргийн анги, салбарын зохион байгуулалт, арын албаны хангамж зэргийг шалган цэгцлэжээ. Бас Сэцэдийн зөвлөлийн нууц хурал хийж Хорезмыг ялж байлдах, ямар замаар явах, хэдэн чиглэлээр дайтах зэрэг байлдааны тактикийг хэлэлцэн тогтжээ.

1221 онд Монголчууд Хорезмыг бүрэн эзлэн авч ингэснээр Дундад Ази руу хийсэн монголчуудын аян дайн үндсэндээ шувтарлаа. Чингис хаан 1221-1222 онд Хорасан. Афганистан, Энэтхэгт аялан байлдав.

1221 онд Хорезмын Шах Мухаммедын хүү Желал-ад-Дин монголчуудаас эх нутгаа чөлөөлөхийн тул Афганистаны нутагт их цэрэг цуглуулж дайтах бэлтгэл хийжээ.

1222 оны эцсээс 1224 он гэхэд Чингис хаан Орос,Европыг эзлэн байлдаж буй жанжнуудынхаа ялалтыг чих тавин сонсож, буцаан дуудсан Зэв, Сүбээдэйгээ хүлээж, Дундад Азийн үзэсгэлэнт бэлчээр нутгаар агт морьдоо амрааж Хорезмын нутагт таран байлдсан бүх цэргээ дуудан бөөгнөрүүлж, нэгэн удаа Их хуралдай хурж, Хорезмыг байлдан эзэлсэн тухай, Монголдоо буцах тухай болон эзэлсэн нутгийн захиргааны журмыг хэлэлцжээ.

1220 оны 10 дугаар сард Чингисийн даалгавараар Отчигин ноён Чан Чунийг хоёр дахиа урьжээ. Иймээс Чан Чунь бомбо арга буюу илтгэлт 10 гаруй шавь нараа дагуулан Монгол орныг дамжин явахаар шийдэж 1221 оны 2 дугаар сарын 8-нд Чжунду хотоос гарч Үнэгэн даваагаар давж Монгол нутгаар урт аялал хийжээ.

Ингээд бомбо лам Отчигин ноёны өмнөд ордноос гарч Хөлөн нуурыг дайрч Хэрлэн голыг даган явсаар Туул, Орхон, Сэлэнгэ зэрэг голыг дамжин явахдаа монголын байгалийн үзэсгэлэн, уул ус модыг бишрэн гайхаж монголын малчин айл өрхийн амьдрал, худалдаа арилжаа, гар урлал зэргийг сонирхон тэмдэглэл хөтөлсөөр байж. Нэгэн газар монгол охид, хөвгүүд дуулан бүжиглэж байсанг сонирхсон байдаг. Ингээд тэр жилийн 6 дугаар сарын 28-нд Идэрийн голд хүрэлцэн очжээ. Өөрөөр хэлбэл цэвэр ус агаар, үзэсгэлэнт байгалтай монголын гурван голын сав газрыг хятадын бомбо лам ирж буй хаврын сайхан цагаар явж өнгөрөөжээ.

Тэндээс Хангайн үзэсгэлэнт нурууг эгцлэн давж, Алтайн өвөрт ирж Чингайн балгасанд 7-р сарын 5-нд хүрсэн байдаг. Чингай тэнд тариа ногоо тарьж ургуулсан байдлыг нүдээр үзэж ихэд гайхан, бас Чингай ноёнтой ярилцсан байдлаас Монголын эзэн хаан Чингисийн урилга бол урилга, үг бол үг, тэр хуулийг хэн ч үл зөрчих байдлыг олж мэджээ.

Чан Чунь бомбо арав шахам шавь нартайгаа Алтайн Улаан даваагаар давж Булган голыг уруудан Зүүнгарын элс манханыг өнгөрөн 8-р сарын 27-нд Тэнгэр уулын ард хүрчээ. Чан Чунь бомбо Тэнгэр уулаас цааш явсаар мөн оны 11-р сарын 18-нд Хорезмын шинэ нийслэл Самарканд хотод хүрэлцэн очжээ. Тэр өвлийг Самаркандад өнгөрүүлжээ.

Чан чунь Самаркандаас 1222 оны 3 дугаар сарын 16-нд мордож 4 дүгээр сарын 5-ны өдөр Чингис хааны байсан явуулын ордонд хүрэлцэн очиж Чингис хаанд бараалхжээ.

Харин Чан Чунь бомбо нэг удаагийн уулзалтаар ан агнах ажилд биеэр бүү оролц. Мориноос унах аюул тулгарч болох юм байна. Хаан биеэ хамгаалж явагтун гэж захисан байдаг. Чан Чунь бомбыг хоёр жил шахам Дундад Азид байлгаж, эцэст нь түүний хүсэлтээр нутагт нь хамгаалуулан буцаажээ.

Ингээд тэндээс хөдөлж 1225 оны 2-р сарын сүүлчээр Туулын хөвөөнд буй орондоо Чингис хаан 64 нас сүүдэр зооглон морилон ирсэн түүхтэй ажээ.

Чингис хааны ерөнхийлөн удирдсан монгол цэргийн Дундад Ази, өрнө зүгт хийсэн таван жилийн (1219-1224) аян дайн ялалтаар дуусч, монголын цэрэг Дундад Ази, Афганистан, Пакистан, Умард Энэтхэг, Ирак, Иран, Азебажайн, Гүрж, Армен, Өмнөд оросын тал нутгийг үндсэндээ байлдан дагуулав. Ингэж Их Монгол Улсаар төвлөсөн монгол гүрэн үүсч хятадаас гадна Дундад Ази, Иран, Орост хэд хэдэн бие даасан шинжтай хаант улс тогтох үүд хаалга нээгдэв.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 43

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/