Нэгэнд зорьсон хэргээ бүтээсэн тул эргээд нутгийн зүг хөдөллөө. Их хааны тууриас урагш 3 км орчим яваад харуулын толгойг ашиглан хийсэн их хааны ордоны тухай музейгээр байдаг. Энэ нутагт байгуулсан нэгэн музейг дурьдахгүй байхын аргагүй юм. Энэ бол Хувилайн хааны зуны ордны үлдэцийг цуглуулж хийсэн өвөрмөц үзвэрүүд билээ. Шар цэцгэнд умбах уудам тал, Шар тал, шандын голын өмнө талд уулыг нүхлэн байгуулсан нь энэ музейг нэг онцлог тал болов уу.
Хааны ордны туурьнаас олдсон хүн чулуу, ордны хана дээврийн барилгын үлдэгдэл, хэрэглэж байсан эд зүйлсээс энэ үзвэрийн газрыг байгуулжээ. Аялал жуулчлал, бүтээн байгуулалт гэдэг энэ бөлгөө.
Уужим тасалгаа, Шар талыг харж суух амралтын суудал, тэр үед босгосон хааны зуны өргөөг харж суухад нэн тааламжтай. Эдгээр газруудыг тойроод олон жуулчлалын баазууд байгуулсан байна. Энэ бол төрийн бодлогын зохицуулалтаар байгуулсан аялал жуулчлалын байгууламжууд юм.
Биднийг буцах замд нутгийн улс санал тавьсан нь ган тайлж бороо хур оруулах хүсэлт байлаа. Нэгэнт үндсэн зорилго биелэгдсэн тул хүсэлтийг хүлээн авч малчны гэрийн зүг зорилоо. Хэдий алс хол нутаг боловч төв замаас салж, малчны суурь луу малчны өрх хооронд тавьсан бетонон замаар явсаар эхний айлд ирлээ.
Тэд монголын эртний уламжлалт шүтлэг бөө мөргөлөө эрхэмлэдэг ажээ. Тэдний хүсэлтээр залбирал үйлдээд цааш зорьсон айлруугаа хөдөлсөн. Малчдын нутгийн заагийг эмжиж тавьсан торон хашааг эмжсэн бетонон замаар явсаар урьсан айлдаа очлоо.
Залуу хосуудын амьдрах орчин гэж бидэндээ үлгэр жишээ болох ажгуу. Өөрийн хувийн эзэмшилд байх газарт өндөрлөг жижигхэн уул оршино. Машинаар уулын дээр очиход тэрхүү газарт бүх эзэмшил газарт хяналт тавьдаг камер байршуулжээ. Урд зүгт уудам тал, 70-аад км-т орших хот харагдана.
Өндөрлөгийн оройд хайрхандаа өргөх идээгээ бэлтгэж, их зайрангийн хуяг, хэнгэрийг байрлуулав. Ойрын хоёр жил ган болсон болохоор эргэн тойрны газар өвсгүй, “улаан” хөрс үзэгдэнэ. Энэ жилийн хувьд 7-р сар гарсан боловч хур бороо ороогүй байгаа ажээ.
Их зайран тамлага дуудлагаа эхэлж онгод юугаа дуудан хуяглан бослоо. Бүрэнхий харанхуй нөмөрч хэнгэрэгийн дуун орчинд түгнэ. Нутгийн төлөөлөл үнэн сэтгэлээс шүшэглэн залбирна. Их зайран онгодоо үдэж, бөөлөлт өндөрлөх мөчид зайрантай золгон мэндэлж, онгодын айлдварыг яаран асуулаа. Монгол Улсын их зайран нутагт нь ирж бөөлсөн байдаг, цаана үлдэх монгол бөөгийн нэр, төр сэтгэл түгшээнэ. Бороо орно гэж зайран товчхон хариулав. Одоо бороо орохыг хүлээх сэтгэл догдолсон мөчүүд эхэллээ.
Элдэвийн бодон хэвтэж байсан би, гүн нойрсчээ. Өглөө бороо шааган орж, ган тайлах мөчид сэрлээ. Миний сэтгэл ч орж буй бороотой адил нэвт норж, сэтгэлд баясал, хөөр бялхав. Их зайран үүрэгээ биелүүллээ.
Арав. ЗАЛУУС ХӨДӨӨ ХОТЫГ ХОСЛОН АМЬДАРЧ БАЙНА.
Миний очсон залуу гэр бүлийн өрхийн тэргүүнийг Баатар гэдэг. Эхнэр Нараа хоёр гэр бүл болоод цөөнгүй жил болж төрсөн хүү нь энэ жил наймдугаар ангид орж буй. Баатарынхыг өнөө цагийн залуу гэр бүлийн сонгодог илэрхийлэл гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл өнөө цагийн өвөрмонгол залуусын хөдөө, хотыг хослон амьдарч буйн тод жишээг бидэнд өгүүлнэ.
Баатарын хөдөө гэр, мал аж ахуй нь одоогийн амьдарч буй хотоос 200 орчим км оршдог. Гэхдээ өнөөгийн шинжлэх ухаан техникийн хөгжил тэднийг өөрийн мал аж ахуйг өдөр дутмын хяналт дор эрхлэх боломжийг олгодог.
Юуны өмнө тэд гар утаснаас өдөр дутмын үйл ажиллагааг удирдах боломжтой юм. Хэдий аж ахуйг удирдах технологи өндөр хөгжсөн ч хүний хүчин зүйл чухал рольтой. Тиймээс тэд малчин хөлсөлж ажиллуулдаг. Малчиныхаа өдөр дутам, цаг дутамын ажиллагааг алс хол нутгаас бүрэн хчнаж ажилладаг ажээ. Энэ боломж залуу гэр бүлийг хотод амьдарч, үр хүүхэддээ боловсрол эзэмшүүлэх, худалдаа наймаа эрхлэх, бие даасан өөр үйл ажиллагаа ядуулах боломжийг олгож байна.
Энэ залуугийн амьдрал, үйл ажиллагаа орчин цагийн залуусын хот, хөдөөгийн амьдралыг хосолсон төрхийг харуулсан залуу гэр бүлийн сонгомол төрхийг илэрхийлж байна. Баатар амьдарч буй хотоддоо өөрийн хувийн байртай. Түүнээс гадна худалдаа наймаа хийдэг өөрийн дэлгүүртэй юм.
Бид Баатарын амьдардаг хотоос хот хоорондын 4-н урсгалтай замаар 130 орчим км яваад хошууны төвд хүрсэн. Тэндээ цаас айл хоорондын бетонон замаар 90 орчим км яваад өөрийн эзэмшлийн талбайд хүрнэ. Тэднийг мал аж ахуйг эрхэлэхэд үндсэн нөхцөл нь цахилгаан эрчим хүч ажээ.
Баатарынх эдлэн газрын төвдөө амьдарах орон сууцаа байгуулжээ. Хотоос ялгах юмгүй сайхан амьдарч байна. Байраа залгаад малчиныхаа амьдрах байр оршино. Байрны эргэн тойрон хашаа байгуулж мод суулгасан харагдана. Байртайгаа залгаа техникийн байр байгуулжээ. Тэрхүү байранд хөдөө хэрэгтэй ямар л багаж байна бүгдийг бүрдүүлжээ. Аж ахуйн холбоотой ямар ч асуудал үүссэн өөрсдийн хүч боломжоор шийдэхээр бүх зүйлс бүрэн цуглуулсан байна.
Газар шороо, бүтээн байгуулалтыг гол хүндийг нугалдаг, олон талаар хувирган ашиглах дугуйт трактортай. Түүний хажууд өвс, малын тэжээлээ зөөдөг ачааны машин зогсоно. Өдөр дутмын ашиглагддаг цахилгаанаар ажилладаг жижигтэн ачааны тэрэг байна. Мөн малын өвс, тэжээл, хэвэг зэргийг хольж багсармал тэжээл гаргадаг машин байна. Баатар өөрөө жип машинтай, эхнэр нь жижиг хөнгөн тэрэгтэй. Эдгээр техник нийлээд багахан авто баазыг сануулна.
Гэр, малын цогцолборын дунд худаг өрөмдүүлжээ. Энэхүү худаг бүх зүйл гар утаснаас удирдаж малаа услах ажээ. Баатарын үндсэн мал нь үхэр юм. Түүнээс гадна хонь, ямаатай. Бас шувууны аж ахуй хавсарган эрхэлдэг. Шувууны аж ахуй нь өдөр дутмын хэрэглээний өндөгөө бүрэн хангадаг.
Мал аж ахуйн хашаагаар орж үзэв. Үндсэн хэсэг нь малын хашаанаас бүрдэнэ. Тэнд үхэрийн тэжээлийг заасан хугацаанд хангаж, услана. Тэднийх нийтдээ 400 орчим үхэртэй. Үнээ тугалын тусдаа байртай. Өвсний нөөцийн савтай.
Мал аж ахуйгаа өнөө цагийн өндөр технологоор хангасан нь малчин хүний хүнд хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн байна.
Хамгийн өндөр цэгээс авахуулаад бэлчээрийн эргэн тойронд камерийн бүрэн хяналттай. Хяналтын камерууддаа нарны эрчим хүчээр цэнэглэгддэг байна. Манай монгол залуус ч гэсэн эрчимжсэн мал аж ахуйг хот газраас эрхлэх бүрэн боломжтойг энэхүү залуу гэр бүлийн мал ахуйг эрхэлж буй үйл ажиллагаанаас харж болно.
Малын бэлчээргүй учир зөвхөн тэжээлээр хангах хэлбэрээр мал аж ахуйгаа эрхэлнэ. Ийнхүү өнөө цагийн малчин залуус хот хөдөөгийн сонгомол мал аж ахуйг эрхлэх боломжийг олгож байна.
Улс, засгийн газар энд мал аж ахуйн биржийг зөв зохион байгуулах үүрэг хүлээдэг. Ингэснээр махны үнийг хэт хөөрөгддөг махны ченжүүдийн үйл ажиллагаанд хяналт тогтоож чадаж байна. Тодорхой цэгүүдэд мал нядлах газруудыг байгуулж, тэнд татвар, малын эрүүл мэнд, бусад үйлчилгээ, тээвэр, цагдаа гээд олон асуудлыг нэг цэгийн үйлчилгээгээр шийдэх боломж бүрдэж байна.
Эндээс харж байхад монголын нүүдлийн мал аж ахуйг эрхлэх хэтийн төлөв харагдаж байна. Томтоохон газар нутагтай нүүдлийн мал ажахуйн хувьд хавар,зун, намрын цагт нүүдлийн буюу бэлчээр дагасан, харин өвлийн улиралд суурин хэлбэрийн мал аж ахуй хосолсон монгол малчин илүү зохистой хөгжих хандлага харагдаж байна. Мал маллахад алс холын гэдэг ойлголт байхгүй болох нээ. Ийм боломжийг шинжлэх ухаан техникийн эрин зуун бидэнд олгож байна.
