Хасаг нутаг бол миний очиж үзэх сонирхол татсан нэг нутаг билээ. Түүхийн олон сэжмээр монголтой холбогддог болоод тэрүү хасаг нутгийг зорихдоо нисэх онгоцонд уншихаар нэвтэрхий толь бичиг авч гарсан түүнийгээ уншиж явлаа. Аялах газраа мэдэж байж зочлох учиртай. Эсбүгээс гайхамшигтай зүйлийн дэргэдүүр мэдэлгүй өнгөрчихвөл сүүлд нь харамсах хэрэг гарна. Цаг бага учраас цөөхөн газраар орох байх л даа.
Хасаг оронд шинэ чулуун зэвсгийн үед хүн амьдарч байсан ул мөр байдаг. Тал хээр зонхилсон энэ газар эртнээс малчин нүүдэлчний өлгий байв. Эрт үед скиф, сака зэрэг иран угсаатан суурьшиж байв. Алматы орчмоос «Алтан хүн» хэмээгдсэн сака хүний алтан хувцас олдсон. 6-р зуунаас түрэг угсаатан тус нутагт зонхилсон. Өмнөд нутгаар усунь, дорнод нутгаар хүннү, өрнөд нутгаар угор хүмүүс оршин байв. 556 оноос Түрэг улсын мэдэлд орсон. Чүй, Талас гол, Сырдарья мөрний эргийн балгадаар Торгоны зам дайрч худалдаа хөгжив. Каспи хавиар Хазар улс (650-969), Долоон уснаар Харлуг улс (756-940) тогтжээ.
Арабын байлдан дагууллаар ислам шашин, араб үсэг дэлгэрсэн. X зуунаас Мавераннахр газарт Хар ханы улс, Арал, Каспи хавиар огуз түрэг байв. XI зуунд кипчак аймгууд тал нутагт түрэв.
Их Монгол улс Дундад Азийг байлдан дагуулж, 1223 онд Зэв, Сүбээдэйн цэрэг кыпчактай тулалдаж байв. 1237 оноос Зүчийн улсын Бат ханы мэдэлд Хасагийн тал нутаг, харин Цагаадайн улсын харьяанд Мавераннахр оржээ. 1391 онд Төмөр хаан ялагдсанаар Дундад Азид суусан цөөн ноёрхогч монгол бүрэн түрэгжив.
Зүчийн улсын доор кыпчак хэл соёл дэлгэрч хасаг үндэстэн бүрэлджээ. онд 1458 онд Абулхайр хан, Жанибек, Керей нар нэгдсэнээр Хасагийн хант улс (1465-1847) тогтов. 1635 оноос ойрад монгол, Зүүнгар улсынхан довтолсоор 1718 онд хасагууд их жуз (өмнөд нутагт), дунд жуз (дорнод), бага жуз (өрнөд) болон гурав хэсэг ялгарчээ. 1730 оноос хойш Абулхайр, Аблай зэрэг түүхэн хан тодорч байв.
Орос улс Хасаг орон руу худалдаачин, колоничлогч казак цэргийг явуулж байв. Урал голын эрэгт Яик шивээг 1613 онд босгосноос ахиулсаар 1731 онд хасагийн бага жузийг мэдэлдээ авсанаас хойш 1818 он гэхэд олон аймаг Оросын ивээлд орсон байлаа.
1846 онд хасагийн сүүлчийн Кенесары хан оростой байлдаад дийлээгүй. Оросууд Оренбург, Алматы зэрэг олон суурин үүсгэжээ. Орост тэр үед хасагуудыг «киргиз-кайсак» (хиргис хасаг), хиргисийг «кара-киргиз» (хар хиргис) гэж нэрийдэж байлаа. Оросын иргэний дайны үед «Алаш орд» (1917 -1920) автономит улс түр тогтносон байдаг.
ЗХУ-ын доор 1920 онд «Хиргис» нэртэй үүссэн автономит улс 1925 онд «Хасаг» (казах) хэмээн нэрээ сольж, 1936 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн 15 улсын нэг Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Хасаг Улс (ЗСБНХасУ) болсон нь 1991 он хүртэл хэвээр байв. Урьд цагт Казахстаныг иран, түрэг, монгол угсаатан эзэрхэж явсан. Хасагийн хант улс 15-р зуунд үүсэв. 18-р зуунд Оросын ивээлд орж ЗХУ-ын мэдэлд хиргисийн автономит БНУ гэж байгаад 1936 онд уугуул нэрээрээ шинэчлэн зохион байгуулагдаж «Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Хасаг Улс» болон өнөөгийн хил хязгаар тогтжээ. 1991 онд ЗХУ бутран БНХасУ тусгаар тогтнож 1992 онд НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүн болжээ. Түрэг төрлийн бөгөөд үндсэн ард түмний хасаг хэл болон хуучин байсан орос гэсэн хоёр хэлийг албан ёсоор хэрэглэдэг.
1927 онд Алма-Ата нийслэл болсон. Бүх нийт бичиг үсэг мэддэг болж, 1940 оноос хасаг хэлийг кирил үсгээр бичдэг болсон.
Онгоц алгуурхан газардав. Алма-Атагийн нисэх буудал хөл тавьж байгаа нь анх удаа учраас бас ч үгүй сэтгэл хөдөлж байлаа.
Алматы бол хуучин нийслэл бөгөөд тус улсын хамгийн том хот юм. Алматы хотын архитектурын дүр төрх нь Зөвлөлт болон орчин үеийн хэв маягийн гайхалтай хослол ажээ. Намайг хасагт сурч байгаа монгол оюутнууд угтаж авав. Энд тэндгүй алаглах цэцгэнд умбах их хотын төв гудамжаар давхиж Алматы хоттой анхлан танилцав. Хотын гол сонирхол татахуйц газрууд нь Панфиловын цэцэрлэгт хүрээлэн, Ногоон зах, Медиогийн мөсөн гулгуур, олон үндэстний саун байлаа. Цаг байвал олон зууны өмнөх элэнц өвөг дээдсийнхээ нэгэн адил амьдрал ахуй, өрхөө удирдаж байсан Хүннү нарын угсаатны тосгон руу зорчихсон гэж бодож явлаа.
