Бид сүүлийн үед үнэн худал нь мэдэгдэхгүй маш олон мэдээллийн эх үүсвэрээс бөө мөргөлийн талаар ойлголтыг авч байгаа. Талд тараасан цагаан хар чулуу мэт маш олон онгисон мэдлэгийг өөрсдийнхөөрөө толгойндоо боловсруулан авч байна. Зарим нь тэнгэр мөргөлт удган зайрангаасаа ч өндөр мэдээлэл мэдлэгтэй болсон харагдах. Энэ нь ч буруу биш зөв. Хүн та юуг шүтэж бишрэх гээд байгаагаа, хэнд итгэж найдах гээд буйгаа мэддэг байх хэрэгтэй юм. Сүсэглэх шүтэх нь үүнээс эхэлж болохуй дор мөр нь эхэлж байгаа хэрэг.

Харанхуй шүтлэг бол тэнэглэл болон мухар сүсэг болоод амьтанд адлагдаж бусдад дарангуйлагдаж дуусдаг шүү дээ. Социализм нийгэм бууран унаж ардчилал гараад бид бөө гэх мөргөл шүтлэгээ байдгийг санан сэрээсэн ч монголын баруун хойд хэсэг зүүн өмнөд нутгаар ба хөвсгөл, дорнодоор байдаг гэсэн ойлголттой байв. Нэг хэрэгтэй Хөвсгөлийн бөө хүнтэй хэрэлдвэл хараадаг гэнэлээ гэсэн ам дамжин яригддаг байсан үе саяхан билээ. Яг л халаасны хулгайчыг илчилвэл нүдийг нь зүсдэг гэнэлээ гэдэг шиг. Юм мэдэхгүй ялган салгах мэдрэмж мэдлэггүй байна гэдэг ийм л харанхуй бүрхэг байх нь байна шүүдээ.
Цаг сайхан болж, зөв буруу ч гэлээ олон хүн угтай онгодтой гэдгээ мэдэж дуулж сонсож нөгөө айхтар Хөвсгөлийн бөө шигээ харааж ерөөгөөд л хүн амьтан айлгаж ичээгээд явах тухай хөөрцөглөж байсан үе бас бий. Хараал хийнэ гэдэг эрдэм чадал хэтийдсэн болон энэ амьдарлаа ер нь чөтгөр эрлэгт өгсөн хүний л ажил юмуу даа. Хараал хийсэн хүн удмаараа уруудаад дуусах жамтай гэсэн ч яриа бий.
За эргээд гол сэдэврүүгээ өнгийе. Энэ цаг үед хүн бүхний шүд, толгойны өвчин болсон нэг зүйл бол сайн бөө хаанаас олох вэ? сайн багш хаанаас олох вэ? гэсэн гол хоёр асуулт бидний дунд хөвөрч байдаг. Тэнгэр мөргөлт хүмүүсийн хувьд би зөвлөгөө өгч чадах эсэхдээ эргэлзэж буйгаа нуух юу билээ. Сайн муу бөөг бид биш та бүхэн өөрсдөө дүгнэх хэрэгтэй. Үзэх харах чадвараар нь бус таньд хийсэн үйл нь хүрч байгаа эсэх нь хэмжүүр нь биз. Энэ бол тусдаа асуудал. Харин улаач болох гээд мунгинаад будилж төөрөөд явж байгаа хүний хувьд бүх зүйл хэцүү хатуу байдагт ам нэг байна байх. Зөв буруу шийдвэр гаргаснаас хамаарч ирээдүй хойч удам урагтаа юу үлдээж хоцрох нь харагдана.
Багш гэх хүмүүнийг сонгоход хэдэн зүйлийг анхаарч үзвэл зүгээр санагдана.
1. Онгодын буулт (улаач танд хүрч байна уу)
2. Багшийн үзэл бодол зан ааш нь ямар байгаа эсэх.
3. Багш хүний эрдэм чадал мэдрэгдэж байгаа эсэх (онгод буулгахгүйгээр бөөлөх, хэц дэлдэх, хуурч татах, гэх мэтээр )
4. Ёс зүй ба тухайн бөөгийн гал болон багшийн ёс зүй нь юу баримтлаад юуны төлөө байгааг бодитоор ойлгох юм.
Багшилж буй хүнд онгодыг тань залж залаалж өгсөний үйлд улаач хүн та бог бод малын өргөл өгөх зэрэг нь байх зүйл. Үүнийг нь заавал өгөх учиртай. Учир нь өгөө авааг тэнцүүлдэг дэнчин өгөх ёс бөөд буй. Тиймээс та түүнд өргөл өгч өөрийн үйлийг түүнд үүрүүлж буй гэсэн ойлголт юм. Шавь болж байгаа гэж энэ цаг үед ярих байх.
Багшаар замчлуулж буй улаач нар хамгийн чухал нэг зүйл дээр алддаг. Багшийн онгод хүсвэл өөрийн чинь онгодуудыг хааж боодог гэх зэргийн ойлголт. Тийм зүйл огт байхгүй. Онгодууд тамгатай үрээ хайн хэдэн зуун жил болсон байдаг. Онгодын насны тухай яриагүй шүү. Хэдэн мянган настай нь ч байдаг. Зарим онгод улаач үрээ хайгаад цөхрөнгөө барсан байх нь ч бий. Олж чаддаггүй хэрэг.
Харин багшийн үүрэг олж уулзуулах. Багш хэрэв чадалтай үнэн зөв бөө мөн л бол таны онгодуудтай холбогдсон цагаас эхлэн үйлээ гүйцээж дуустал тэнгэрийн өмнө хариуцлага хүлээдэг. Өөрөөр хэлбэл улаачтайгаа холбуултлаа тайван байлгадаггүй. Учир нь та юу ч мэдэхгүй, мэдрэхгүй, холбогдож чаддаггүй учраас. Ийм учраас багшийг ээрч байгаа хэрэг. Улаанбаатарт босож буй ихэнхи бөө нар багшийнхаа хээрийн урц, овоо тайлга дээр угтайгаа холбуулдаг. Энэ бол магадгүй цаг үеэ дагаад шилжиж байж мэдэх юм. Бахардаж унатал гүйлгэх, хоол сойх, ах дүү нараараа гэр барьж хэд хонодог ч гэх сурвалж ч байдаг. Уг нь буриад талд тиймэрхүү үйл их байх бөгөөд халх бөө нар ерөнхийдөө зан уламжлалдаа шингээжээ.
Харин дархад уйгар тува ястанд ийм үйл байхгүй. Анхлан улаач болж байгаа үрээ аль ч гарал угсааны дээдсүүд өөрсдийнхөө нутаг орон тахилга тайлгатай газраа л хүлээж авдаг гэж үзэн өөрөөр хэлбэл өөрсдийнхөө гэрт л хүлээж авна гэдэг байна. Тэр удам угсааны хувьд нөгөөх газар нь чухал учраас тэр юм болов уу. Бүр нарийн хэлж өгдөг ийм уулын тэр аманд тийм өнгөтэй чулуу байгаа гэхчилэн хэлнэ. Огт үзэж хараагүй ч яваад очихоор нээрээ л тийм газар нь хүлээж байдаг. Түүнээс биш олон араваар нь ээж модонд аваачиж угтай нь холбоод байхгүй нь мэдээж юм. Бүр амьдарч буй хашааных нь арын ууланд, эсвэл хамгийн ойр мод устай газар юу билээ ч гэх шиг хачин хачин зүйлс ярьж байхыг сонсож л байлаа.
Тийм газар холбоод биед залрах ч үгүй. Харин энэ завшааныг алдалгүй завсрын юмнууд гүйгээд орчих тохиолдол олон байнаа. Ингээд удмын онгодууд гомдоод бүгд буруу хараад суучихна. Удам ургаа голоод суучихна. Харин хөөрхий хүү охин нөгөө буруу юмтайгаа нөхцөөд л явж өгнө дөө. Би үүнийг яагаад хэлээд байна вэ гэхлээр ихэнхи хүмүүс удам урагтайгаа бус буруу юмтайгаа нөхцөөд л явж өгнө дөө.
Би үүнийг яагаад хэлээд байна вэ гэхлээр ихэнхи хүмүүс удам урагтайгаа холбогдохдоо санхүүдээ зовж эхэлдэг. Гэтэл зөв юмтайгаа холбогдоход орчин үед илүү их зардал гарна. Улаанбаатарт байгаа хүн Улаанбаатартаа л босож болох юм байна гэдэг ойлголт. Зардлын хувьд юун таныг хулхидсан бөөд зориулсан 5, 6-н сая. Нутаг орондоо байгаа хүмүүст харьцангуй гайгүй. Гэтэл улаанбаатарт тодроод нутаг усаа зорино гэдэг бензин тос, хоол унднаас өгсүүлээд тоогоо алдаж эхэлнэ. Зөв зүйлтэйгээ холбогдсон улаачыг орон нутгийн болон дэвэн дэлхийн уул усны эзэд сорьж тандах, хүч нэмэхээр дуудаж эхэлдэг юмдаа. Хуучин цагт морио унаад майхнаа үүрээд л явдаг байсан нь тодорхой.
Одоо цагт бол хөдөлвөл мөнгө шүү дээ нуулгүй хэлэхэд. Асар их зүйлээ өөрөөсөө золиослон байж удам ургынхаа гажиг сэвийг засдаг хүнийг л тэнгэрийн тамгатай улаач гээд байгаа хэрэг. Ах дүү нараараа дэмждэг дэмнэдэг байвал их сайн. Зардал мөнгөө ч ядаж хамжина шүү дээ.
Энгийн хүн бол лай л байна гээд тэгж бусдын өмнөөс зовохгүй. Нэг хүн үзүүлж харуулаад 5000, 10000, 20000 өгөөд гарлаа. Эргээд та аль нэг нутгийн уул уснаас дуудлага авна тэгээл явна. Орж ирж байгаагаасаа илүү зардал гардаг. Үүний хариуд ирээдүй хойч тань л засах зүйл багатай сайхан явцгаах гэсэн нэгэн үзүүрт үзлээр бид явдаг. Цалин мөнгөө ч үүндээ зориулж явдаг юм.
Бөө болоод баяжих бодлоо орхих хэрэгтэй шүү. Баяжих хүсэл төрөөд байвал хөдөлмөрлө, туслах хүсэл төрөөд байвал бөөл. Гэлээ гэхдээ тэнгэрийн үйлэнд зорьж явахад цаанаасаа бүтдэг л юм. Гэхдээ овоож оцойтол таныг алт мөнгөнд бялхуулдаггүй юм шүү. Энд хүрэх хүртлээ, онгодууд тань хүч чадал суутал та одоо байгаагаасаа ч тартагтаа тулж байдагаа шавхаж магад шүү.
Энэ бол бүхэлдээ сорилт шалгалт, даваа гүвээ, гол мөрөн шүү гэж хэлмээр байна. Орж ирсэн хүн бүр зовлон ярина. Сайн сайхан явж байхдаа хэн ч бурханы талаар эсвэл бөөд очих талаар боддоггүй юм. Тиймээс та улаач болсон цагаасаа эхлэн энэ хорвоогын бүхий л зовлон зүдгүүртэй ноцолдож байгаад энэ насаа элээх нь үнэн юм.
МБНЭ-ийн ДЦХ-н гишүүн Б.Анхбаяр

Twitter