ФОТО
ВИДЕО
19. Байрамын даваа, Үүрэг нуур, Улаан даваанд
Хур ихтэй зуны ус, шавартай зам биднийг угтлаа. Үе үе аадар бороо шаагаж, цахилгаан цахилж, замын холд нүдний чилээсийг гаргана. Бид уруудсаар Ачит нуур хүрч хоёр аймгийн хилд хүрлээ. Түүнээс цааш удалгүй Хотгорын нүүрсний уурхайд хүрэв. Уурхайгаас хөдлөөд л Байрамын даваа өгсөнө. Тээр жил Байрамын давааны овоог гадны хүмүүс ирээд ухаад аваад явсны дараа ҮАБЗ-д нутгийн иргэд гомдол гаргаж билээ. Ухаж байхад орон нутаг, иргэдээс хэн ч анхаарал тавьсангүй. Олон жилийн хур түүхтэй овоог хажуу тийш нь зөөвөрлөж, доорх зүйлийг аваад явсан хэрэг л дээ. Нутагтаа эзэн байж чаддагүйн сонгодог жишээ юм уу даа.
Байрамын давааны оройд хүрэх алдад булаг ундарч зам эвдэрсэн байв. Тэр бэрхшээл үүгээр явах машины явалтыг зогсоосон ажээ. Яагаад ч юм бэрхшээлийг бид бага хугацаанд туулаад өнгөрөв. Байрамын давааг даваад биднийг Увсын төлөөлөл угтсан билээ. Тэд биднийг дагуулж Үүрэг нуурын хөвөөнд аваачиж, нуурын давалгааны чимээг сонсон нэг шөнийг өнгөрүүлж билээ. Өглөө нь нутгийнханы дайллага болов.
Тэндээс бид алдарт Улаан даваанд ирлээ. Олон арван удаа давсан энэ даваанд бид өргөл юугаа дээдэлж, залбиран мөргөлөө. Давааг уруудан давхисаар Увсын төв засмал замд орлоо. Төдий их явалгүй гүүр эвдэрсэнтэй таарав. Тэнд том оврын машинууд ачихыг нь ачиж, чирэхийг нь чирж усан саадыг гаргаж байв. Бид цуваагаа тэр чигт нь оруулж, жижиг машинаа өөрсдөө чирж гаргалаа.
Аймаг хүрэх зам бартаа ихтэй, бас хөгжөөнтэй, адал явдалтай байж таарлаа. Одоо бид Увс аймгийн төв Улаангом хотод орж ирлээ.
20. Увс ба Хяргас нуурт
Улаангом нь Увс аймгийн төв юм. Бид аймгийн төвд цааш явах бэлтгэлээ хангаад аймгийн төвөөр дурсгалын зураг авахуулав. Энд шинээр суурьшиж байгаа улччтай уулзаж, танилцаад аяны замд гарсан билээ.Увс нуурын хотгорын баруун урд захад, Хархираа уулын бэлд оршдог. Мөн ОХУ-ын хилийн ойролцоо оршдог. Улаангом нь Монгол улсын хамгийн нам цэгүүдийн нэг болох д.т.д 939 м өндөрт оршино. Чандмань ба Улиасны Хэв гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг. ОХУ-ын Тува улсын консул Улаангомд, Увс аймгийн төлөөлөгч Тувагийн нийслэл Кызыл хотод байдаг.
Улаангом гэдэг нэрийн тухайд гэвэл тус хотын дэргэдэх Чандмань уулыг "Чандмань улаан", " Улаан уул" гэж нэрлэсээр ирсэн бөгөөд уг уул үнэхээр улаавтар өнгийн чулуунаас тогтсон тэр орчимдоо улаан өнгийн хайрган хөрстэй юм. Yүнээс үзэхэд тус хотын улаан гэдэг нэр нь энэ уулын өнгөтэй холбоотой нь эргэлзээгүй. Ойрад аялгуунд өндөр уулын бэл, нам дор, тал газрыг "гом" гэж нэрлэдэг юм. Мөн Гом гэдэг нь шороо гэсэн утгатай үг гэж тайлбарласан нь ч бий.
Бид Увс нуурыг чиглэсэн боловч маш их бороотой устай байсан тул замаас буцаж, Хяргас нуурыг зорьсон. Хяргас нуурын ус нь үнэргүй, шорвог амттай, өнгө, булингардалт нь цаг, агаар, улирлын онцлогоос шалтгаалж өөрчлөгдөнө. Нуурын усны тунгалагжих үе нь гол төлөв өвлийн улиралд тохиолдож байхад зун, намрын улиралд булингардалт ихсэж шар өнгөтэй болно. Зун, намрын ширүүн салхины улмаас давалгаа үүсч ёроолын лаг наанги хөндөгдөж, цутгал голуудын урсацаар ирэх хөвмөл элс, шороо ихсэх зэргээс шалтгаалан усны тунгалагшилт багасдаг. Нуурын эрэгт бид дурсгалын зураг авахуулсан билээ. Монголын хэд хэдэн гол нууруудын эрэгт нэгэн явалтаар говийнхан очсон нь ховор тохиолдол билээ.
