ФОТО
ВИДЕОХэзээ нэг цагт хүн төрлөхтөн монголын нутаг дахь эртний өвөг дээдсийн бүтээлийг үзэх гэж маш олноор зорих үе ирнэ. Дэлхийд алдартай зургын үзэсгэлэнгүүдээс монголын галарей нь “ориг” гэдгээрээ ялгаран харагдана. Мэдээж хэрэг, дэлхий нийт хөврөх энэ нутагт зам харилцаа, дэд бүтэц, аялал жуулчлалын сүлжээ өргөжин тэлэх нь дамжиггүй. Тэд ирээд нэн эртний зураачдын бүтээлийг хонон, өнжин үзэж бишрэн гайхах болно.
Бугат сумын нутаг дэвсгэрт байгаа Улаан толгой багийн Салхинт дахь чулуун зэвсгийн үеийн хадны зураг, Буга багийн Тошинтын ам, Мешелийн өвөлжөөний орчимд байрлалтай “Күйген Хора”-ны хадны зураг, Хатуу багийн Халзан булгийн хадны зураг, Эрээн харгантын түрэг бичээс бүхий хөшөө чулуу, Баянголын аман дахь хүн чулуунууд зэрэг нь ховор олдворуудтай болно. Мөн Тавалтайн рашааны зүүн талд байрладаг 200 орчим хиргисүүрүүд машин замын хоёр талааар 1 км гаруй үргэлжилдэг юм.
Хатуу багийн Эрээн харгана гэдэг газар Түрэг бичээстэй хөшөө чулуу нь байгалийн ховор олдвор, түрэгийн үеийн онцгой түүхэн олдвор юм. Хатуу багийн Оргуу гэдэг газар нэг дор байрлалтай хашлагатай 4 чулуун хөшөө, Халзан булаг хэмээх газарт байдаг хадны зураг, Тайван булаг гэдэг газарт хүн чулуу, зэрэгцээ байрлалтай 5 чулуу хөшөө, ойролцоох хиргисүүрүүд байдаг.
Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын нутагт орших Арал толгой, Шивээт хайрханы хадны зураг, Улаанхус сумын нутагт орших Цагаан салаа-Бага Ойгорын хадны зурагт Дэлхийн өвийн багана, самбар байрлуулсан байдаг.
НТӨ 1800-1200 жил, хүрэл зэвсгийн дунд үе, Баян-Өлгий аймгийн Цагаан салаа, Бага Ойгорын морин тэрэг, неолитын үеийн “Төрж буй эмэгтэй” хадны зураг нэн ховор бүтээл юм.
Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутагт Алтай Таван Богдын зүүн сугаас эх авч урсах Цагаан Салаа, Бага Ойгорын голын хөндийд ажиллаж 15 км орчим талбайд тархсан, арван мянга гаруй хадны зургийн галарей бий.
Цагаан Салаа, Бага Ойгорын хадны зургийн хамгийн эртнийх нь палеолитын үед хамаарах арслан заан, үхрийн толгой зэргийг дүрсэлсэн цөөн тооны зураг байдаг. Харин түүний дараа үед тухайлбал, неолитын үед хамаарах үхэр, адуу, зэргийн зургууд нэлээд байх авч тэдгээрийг неолит болон энеолитын үеийн чухам алинд нь хамаарахыг тогтооход хүндрэлтэйг судлаачид тэмдэгдэж байв.
Зургийн үндсэн хэсэг болох арваад мянган зохиомж нь хүрэл ба төмөр зэвсгийн түрүү үед хамаарах юм. Харин дундад зууны үед хамаарах цөөн тооны зураг бас байна. Ихэнх зургийг цохиж цоолборлох аргаар хийсэн бөгөөд цөөн тооны зургийг хурц үзүүртэй багажаар зуржээ.
Эдгээр хадны зурагт буга, янгир, аргаль, чоно, ирвэс, баавгай, бодон гахай, үхэр, адуу, тэмээ зэрэг олон амьтдыг мөн морь, үхэр, тэмээ унасан хүн, морин тэрэг, ан гөрөө хийж буй анчид, байлдаж тулалдаж буй дайчин эрс зэрэг олон сэдэв зохиомжтой. Цагаан Салаагийн хаднаас урт хошуугаа унжуулан зогсож буй арслан зааны дүрслэл олсон нь палеолитын үеийн урлагийн дурсгалын тархцын хүрээг тэлж, улам баяжуулсан хэрэг болсон юм.
Дэлхийн түүхийг харуулсан энэ их бүтээлийг үзэж явахдаа “ямар их азаар бид нар эзэн болж төрөө вэ” бид нар хэмээн дуу алдахад хүрнэ. Эдгээр бүтээлүүд бол дэлхий нийтээр сонирхон үзэх галарей яах аргагүй мөн билээ.
