Хожуу үеийн Түрэг улсын их эзэн Билгэ хааны төрүүлсэн эх байх магадлалтай нэгэн монгол хатан саяхан онгодоор бууж ирсэнийг тодорсон дуудлагаар нь орууллаа. Манай тооллын 715 оны орчмын бодит хүн байх болтой санагдана. 

Тануухан хатны дуудлага

Гишүүнт модон гишгэлэгтэй
Гэсэр хаан гарвалтай
Гэгээн нарны эзэнтуу
Хаан хүний эх
Хатан заяаны эм
Хахуу хатуу хаврын
Хар салхи болж
Хон хэрээ хэлмэрчтэй
Хувилахын заяанд
Хурдан цагаан ухууну
Гүйдэл цагаан эргэлтэнд
Цавчлах нүдний хураманд
Удмаа гэж угтан эргэлээ
Үрээ гэж үндэслэн эргэлээ
Хушаатын хатан . . .
Түмээнүүтэйн гүйдэл
Хэргүүний(Хэрлэн) ундлага
Хоёр хон хэрээгээр
Хов хош хаяна
Өлзий цагаан тэнгэрт
Өлмий дөнгөж дүүллээ
Хамаг олун монголуун
Хатан эх ману
Огсум газару буулж
Эридүмүн ихүд (Эрдмийн ихэд)
Бүнтөө (бүжин) туулайн
Баруун бөөр хулуулав (хулгайлуулав)
Хивээ хуурын
Хэлийг сугалж
Явуунтуу боохойн
Явуун улыг хулууб
Ясуун санууж шамуун
Януу сажуу эргэв үү
Хагуу (гэтэл) шамуу
Намнуу гэв үү нүү (үгүй юу)
Муу санавал газруу
Гурван зүгтүү 33 нар муу
Гучин улаан альбадыг тухарнуу
Түшмэл хүбүү мэн үү булуу
Намуу таруун
Хаунуу шадуу матур
Алутун толуун (тамга) хэруулна
Ами олун цусудун
Хару хануу жавур талжуу
Хамуг олну идуун
Хару хигур (салхи) хисүл (хийсгэн)
Галзуун 90 боохул тавихал . . .

Хиану ястуу Боржунгуулун Талусан хатуулун Тануухун
(Хиан ястай Боржигон овогтой Талст гарвалтай Тануухан хатан эх)

Добу мэргэний бага хатан Алун гуа хатнаас төрсөн ганц хүү Бодончуу мэргэн өнөөгийн халх ястны боржигон овгийн өндөр өвөг болдог билээ. Бодончууг төрөх үед эцэг нь өөд болсон байжээ(Түүхийн зарим эх сурвалжид бутач хүү мэтээр бичсэн байдаг нь харийн улсын бодлоготойгоор зохион хийгдсэн байх учиртайг анхаарна уу!). Добу мэргэний их хатан Булган хатны Буха хатаги, Бухату салжиу, мөн Доба сахурыг хальснаас хойш түүний бага хатны хамт Добу мэргэнийд ирсэн Бэлгүтэ, Бэгүнү нарын нийт дөрвөн ахтай байсан байна. Доба сахурын их хатны 4 хүү эхийн хамт тэднийгээ орхин нүүж одсон түүхтэй.
Хиан, нирун, боржигон гэж задарсаар Боржигон омог нь түүхийн уртад 9 боржигон болжээ. Түүний нэг нь “талст боржигон” омог угсаа юм. Бөртэ хатны эцэг хонгирадын Дай сэцэн боловч эх нь “талст боржигон” омгийн хүн байжээ. Талст боржигоныхон эртнээс хар төмрийн сайн дархчуултай, Дархан тэнгэрийн тахилгатай улд байжээ. Их хаадын ивээлээр Мөнх хаан уулын тайхыг хийсээр иржээ.

Хиад омгийн түүх Хамагмонголын анхны их хаан Хабулаас эхэлдэг байна. Хиан ясны нэгэн салаа мөчир шууд залгамж болсон хиад овгийг олонх түүхчид, судлаачид хиан ястай холиод байх юм. Их хаадын алтан ураг, цагаан ястан Хиад боржигон овогт хиан ясны салаа мөчир бүхэн багтахгүй байдаг болохыг анхаарч үзээрэй.

Гал

Twitter