Уншиж байна...
             
 Монголчууд эртнээс байгаль дэлхий, мөнх хөх тэнгэрээ тахиж шvтэн ирсэн уламжлалтай ард тvмэн. Yvний нэг тод илрэл нь эртнээс улбаатай монголын бөөгийн шашин билээ. Энэ тухай бvх насаараа сонирхон судалж буй эрдэмтэн О.Пvрэв гуайтай уулзаж ярилцсан юм.
-Таныг би бөөтэй нутгийн хvн гэж сонссон юм байна. Танай удамд бөөхvн байсан юм уу?
-Манай эхнэр бид хоёр Хөвсгөл нутгийнх. Тиймээс бөөгийн тухай судлахад арай ойр дөхөм байсан гэхvv дээ. Гэхдээ манай талд бөө хvн байхгvй. Би чинь лам хvний хvvхэд шvv.
Харин манай хадам ээж бөө хvн байсан. Гэвч эрт бурхан болсон л доо. Гэхдээ хадам аав маань бөөгийн ёс, монгол бөөгийн дvрэм журмыг сайн мэддэг. Ингэж болохгvй, ийм учиртай, ингэх ёстой гээд их зvйл зааж сургаж байсан нь миний ажилд маш их тус дэм болж байсан.
-Та чухам яагаад бөөг сонирхон судлах болсон юм бэ?
-Би угаасаа тvvхч хvн. Намайг оюутан байх тэр vед чинь шашин шvтлэгийг хоргилдог хаагдмал vе байсан шvv дээ. Тэр vед намайг бөөтэй нутгийн хvн байна танай нутагт хэн хэн ард тvмнийг яаж мунхруулж байна гэдгийг мэдэж танд гэсэн vvргийг эвлэлийн vvрээс даалгадаг юм байна. Би нэг нөхрийн хамт эвлэлийн даалгавар өвөртлөөд нутагтаа очлоо. Тэгтэл ч Ханд гэдэг тэнгэрээс арц буулгадаг удган бөөлнө гэж байх юм. Бид хоёр ч сонирхоод очлоо. Хvмvvсийг яаж мунхрууулдаг болохыг илрvvлэх зорилготой шvv дээ. Нөгөө нөхөр маань гэрийн тооноор хэн арц шидэхийг харах гэж гадаа нуугдаад, би гэрийн доторхыг тандах гэж дотор суулаа. Ханд удган ч бөөлж байнаа. Гэтэл удаач vгvй хэнгэргээ дээш нь өргөөд тостол харсаар байтал арц хэнгэрэгт дvvрчихсэн. Арц авангуутаа хормой доороо хийх ёстой тэгэхгvй бол онгод нь аваад явчихдаг гэж байна. Аваад vзтэл шvvдрийн устайгаа нойтон арц. Бvр vндэстэйгээ улаан шавартайгаа шив шинэхэн арц байхыг хараад маш их гайхсан. Тэгж л анх бөөгийн гайхамшигт vзэгдлийг нvдээрээ vзээд итгэж биширсэн. Наяад километрын цаана байгаа тэр өндөр тайгаас хэн тэр арцыг аваад ирэв. Энэ бол маш гайхамшиг. Тэгж л эвлэлийн даалгавраар шvvмжлэх гэж очсон хvн маань шvтээд буцсан юм даа. Тэр цагаас хойш бөөгийн шашины тэр гайхамшигт увидас, учир начирыг олж, тайлах гэж бараг хагас зуун жил судалж байна даа.
 
 
 -Таны анх судалж байсан vеийн бөө, орчин vеийн бөө нар ямар ялгаатай байна вэ?
-Ялгаатай. Гол ялгаа нь зах зээлийн хуулинд л орчих шиг боллоо, Орчин vеийн бөө нар цаг vеээ дагаад мөнгө их ярьдаг болж дээ. Хөдөөнөөс бөө нар их олноороо хот руу нүүж ирэх болж. Энэ чинь мэдээж зах зээлээ дагаад орлого мөнгө л олох зорилготой шvv дээ. Yvнийхээ хажуугаар худлаа хvнээс мөнгө салгадаг бөө нар гарч л байна.
-Орчин үеийн бөө нар яаж мөнгө олдог гэж?
-Бурхны шашины ламнартай адил хvнийг vзэж харна, засал хийнэ, эмчилнэ,бөөлнө. Одоо ч харьцангуй хvмvvс бөөгийн шашинд ханддаг болж дээ. Манайд гэхэд Хөвсгөлөөс залуухан бөө хvний урилгаар ирчихсэн байгаа. Тэр холоос урилга зарлага болгоод авчирч байгааг бодоход манайхан бөөгийн шашиныг мэддэг, ойлгодог, итгэж биширдэг болчихсон байна. Бөө нар засал их сайн хийдэг. Засал хийж хүнд их тус болж байна.Yvүнийхээ хэрээр орлого олж амьдралаа залгуулж байгаа болохоор бас мөнгөний хойноос явлаа гэж буруутгах аргагvй юм.
-Засал ямар vнэтэй хийж байна?
-Тvvнийг нь ч би мэдэхгvй юм даа.
-Бөө удам дамждаг уу? Эсвэл хэн нэгэн хvнд илэрдэг юм уу?
-Монгол бөө голдуу удам дамжиж байна. Бас удам дамжихгүй ёс ч бий. Одоо удам дамждаг бөө нар ховор болжээ. Удам гэдэг чинь цусаар л дамжина гэсэн vг. Гэхдээ заавал бөөгийн хvvхэд бөө болох албагvй. Бөөгийн хvvхэд коммунист, лам ямар ч хvн болж болно.
-1990-ээд оноос хойш маш олон бөөгийн төв бий болсон? Энэ ямар зорилготой ямар vйл ажиллагаа явуулдаг юм бол?
-Төvvд бол дандаа мөнгө олох гэсэн бизнесийн зорилготой л гэж би хэлнэ. Голомт төв гэж хvмvvс их сайн мэдэх байх. Тvvнийг vvсгэгчийн нэг нь би шvv дээ. Би бөө бол орлого хөөцөлдөх ёсгүй гэж үзээд гарчихсан. Ерөөсөө хvмvvсийн сvсэг бишрэлийг далимдуулж аль ч шашин мөнгө олох нэг арга зам болж байгаад маш их харамсдаг. Шашинаар бизнес хийж болохгvй л болов уу. Бүр тариф тогтоочихсон байгааг ойлгодоггvй.
 -Бурхны шашинд нvгэл гэж ойлголт байдаг. Тэгвэл ингэж их мөнгө, бизнес хөөгөөд байгаа нь ямар нэг сөрөг муу vр дагавар болох уу?
-Бөөгийн ёсонд орлогыг бас vгvйсгэхгvй л дээ. Хvнээс мөнгө авч байгаа нь нvгэл биш бас адилхан буян. Гэхдээ олон тvмнээс орж ирж байгаа хөрөнгийг өөрийнх бус олны юм гэж үздэг юм. Энэ ёс бvр XIII зууны vе байсан. Олны юмыг олонд нь буцааж зарцуулах ёстой. Одоо манайд энэ зөрчил харагдаад байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хуучин шинэ хоёр ёс мөргөлдөөд байх шиг байна.
-Орчин vеийн бөө нарын бөөлөх ёс өөрчлөгдсөн vv?
-Бөөлөх ёсонд ч өөрчлөгдөх юм байхгvй. Онгод ордгоороо л орно. Харин тоног хэрэгслэлийн хувьд ч аль болох хуучин юмаа л барьж авахыг эрмэлздэг.
-1990-ээд оноос хойш гэнэтхэн гараад ирсэн тэр олон бөө удган нарыг жинхнэнэ онгодтой хvмvvс гэдгийг яаж мэдэх вэ?
-Үүнийг судлаач нар л мэдэх байх. Yvнийг мэдэх судлах газар гэж байхгvй..
-Yнэхээр чадахгvй байж энэ зан vйлийг vйлдээд байгаа хvмvvст онгод тэнгэр нь хилэгнэнэ гэж юм байх уу?
-Хилэгнэнэ. Чаддаг ч бай, үгүй ч бай онгодын ёс гэж айхтар юм бий. Гэвч тэр журмаа зөрчвөл онгод нь аваад явчихна шvv. Сvvлийн vеийн шинэхэн бөө нар дотор бөөлөх жам дэгийг зөрчиж байгаа хүн нэлээдгvй харгаддаг. Тэгэж буруу vйл хийвэл хэзээ нэгэн цагт онгод тэнгэртээ өөрөө л ахуулчихдаг. Ийм жишээ олон бий. Үүнийг дээхэн үед онгод тэнгэрээ хилэгнvvлж, онгоддоо хорлууллаа гэдэг байсан. Чадахгүй юмаараа оролдох юм бол өөрөө л амиа алддаг. Ер нь бөөгийн шашин бол хатуу ёс гуримтай, хатуухан шашин шvv дээ.
-Бөө мөргөл хаана, хэзээ үүссэн юм бол?
-Миний бодлоор Монголын бөө энд тэнд vvссэн гэх газаргvй. Тэр vvсгэсэн гэх эзэнгvй. Байгаль дэлхийн vзэгдлийг биширснээр л эхэлсэн. Байгаль дэлхийтэйгээ маш нарын сэжимээр холбогдсон ертөнц дэлхий хэмээх эзэнтэй Монголын эртний шашин. Монголын бөөг 5-7 мянган жилийн өмнө vvссэн гэж vзэж байгаа.
-Монголын бөө мөргөл бусад нутгийн бөө мөргөлөөс онцгой ялгаа байна уу? Шарын бөө гэж байх уу?
-Байхгvй. Монголын бөөгийн шашинаас бурхны шашин луу нэлээн орсон урсгал байдаг. Тvvнийг нь монголчууд шарын бөө гэж нэрлээд байгаа юм. Бөө мөргөл гэдэг бол шашин биш, зан vйлийн нэр. Шашин бол өөрөө философитой, өөрийн гэсэн ертөнцийг үзэх үзэлтэй байх ёстой. Тэгэхээр нэр томъёоноос эхлээд бөө мөргөл, бөөгийн шашин хоёрыг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй.
-Бөөг хар, цагаан гэж ялгадгийн учир?
-Хар, цагаан гэдэг эртнээс байсан юм. Хар, цагаан зvгийн гэсэн vг. Монголчууд ертөнцийг 24 цагт хуваагаад түүнийг цагаан, хар, хөх гэж өнгө өгдөг байсан. Yvнээс улбаалаад өнгөөр ялгадаг болсон. Хар зүгийн гэдгийг нь манайхны ойлголтоор догшин, аюултай гэж болох. Нөгөөтэйгүүр шударгуу хүчтэй бөө байдаг. Тиймээс харын талын бөө нар цааш харуулахаа цааш нь харуулчихдаг. Наашаа авах юмаа наашлуулчихдаг хvчтэй байдаг юм. Цагаан зүгийнх бол арга засал, эмчилгээ гэх мэт эерэг зүйлийг хийж байдаг. Yvгээрээ л гол ялгаатай.
-Тэгэхээр харийн зүгийнх гэхээр муу талын гэсэн үг үү?
-Ертөнц гэдэг бол өөрөө амьдрал vхэл, хар цагаан, эсрэг тэсрэгийн туйлаас бvрдэж байдаг. Хар цагаан бол амьдралын өнгө. Эрт vед төрийн туг хар байсан нь энгийн ч нэг зүйл биш. Энэ чинь цаанаа маш нарийн утга учиртай. Хүннүгийн үед ч байсан, Чингисийн үед ч байсан. Одоо манайх хар тугаа БХЯ-нд өгчихсөн байгаа шvv дээ. Энэ бас утгатай. Цэрэг гэдэг чинь угтаа бол хүн алахад л бэлтгэгдэж байдаг хүмүүс. Хvн алж байгаа vйл нь хар учир. Тvvнтэй адил харын талын бөө нь хvнийг цааш нь харуулж байгаа тул муу зvгийн гэдэг.
-Монголд харийн талын бөө хэр олон бол?
-Эртхэн үед байсан. Одоо бол мэдэхгүй. Монголчууд ер нь хар өнгөнд их дургүй ард түмэн шүү дээ. Тиймээс хар зvгийн бөөгөө зориуд цагаан бөө гэж нэрлэдэг юм. Батмөнх даян хааны үед цагаан зайран гэж алдартай хар бөө байсан. Хар, цагаан бөө бүр эртнээс л байсан. Сүүлдээ цагаан бөөг шарын бөө гэдэг болсон. Шар нь шарын шашин талдаа болж байгаа юм..
-Хоёр талын бөө нар хоорондоо зөрчилдөх тал байсан уу?
-Байнаа. Бие биенээ алах талын хүчтэй зүйл байдаг.
-Монголын бөө мөргөлийн оргил үе хэзээ байсан бол?
-Монголын бөө мөргөлийн хамгийн дээд хөгжлийн vе бол Чингис хааны дараах үе. Бурхны шашин XYII зууны vед хvчтэй дэлгэрсэн. Нарийн яривал Монголын бөө мөргөлийн бүр оргил үе бол эртний Хvнvvгийн vе. Одоогоос 2500-гаад жилийн өмнө. Яагаад гэвэл тэр vед бөө мөргөл төрийн шашин байсан. Тэр vеийн төр бол бөөгийн үзэл санаагаар зохион байгуулагдсан, бөөгийн vйл ажиллагааг явуулдаг төр байсан. Тэр vед ч, дараа нь ч төрийн тэргүүн өөрөө бөө байсан юм. Энэ нь шашин, төр хоёр нэг болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, бөө хүн өөрийн дураар төрийн үйл ажиллагааг явуулдаг байсан тэр vеvvд бол бөөгийн шашин монголын ард тvмний хамгийн гол шашин байсан тvvхэн vеvvд юм. Төр шашны хэрэг холилдож байсан vеvvд Чингис хааны үеээс дуусгавар болж,. Чингис хаан төр шашин хоёрыг салгасан. Салсан бөө нь Чингистэй хамтарч тэмцэж байгаад Чингис хааныг байхад нь шашин талаараа чингис түүний ах дүүстэй буруу харьцсанаас цаазаар авахуулсан.
-Та Чингис хаан, бөө мөргөл хоёрын холбоог хэр үздэг вэ?
 
-Холбоотой. Чингис өөрөө бөөгийн шашинтан хүн. Бөөгийн ёсыг сайн мэддэг. Тиймийн учраас Тэв тэнгэр зайранг ёс жаягаа зөрчсөн гэж цаазаар авдаг шvv дээ.
-Монгол бөөгийн гайхамшиг гэвэл бий юү?
-Байлгүй яахав. Гэвч миний мэдэх цөөхөн том бөө нар байхгүй болчихож. Мэдээж хүний зовлонг нимгэлнэ гэдэг их тус. Бөө нар тулгын гурван чулуун дээрээ бөөлөх нь наад захын зүйл. Гайхмаар зүйл маш их бий. Жишээ нь: нөхөр нь анд явахад бөөлж байгаад хормой дээр нь ангийн үс жаахан хийгээд та төдий тооны ийм ийм амьтан агнана гээд явуулахад нөхөр нь яаж л хичээгээд илүү ч vгvй дутуу ч vгvй яг л нөгөө хэлсэн тоогоор нь агнасан тохиолдол байсан. Түүнчлэн нөхөртөө та цагаан булга агнахнээ гэж хэлэхэд нь нөхөр нь vнэхээр цагаан булга олж алаад эхнэртээ алсангүй гээд ууланд нуугаад ирэхэд нь авгай нь та тэнд л нуусан байна шvv дээ гээд нуусан газрыг нь хэлж байсан. Ганцаараа ууланд явж байгаа хvнийг юу дагаж яваад тийм мэдээг өгчихөв. Энэ бол гайхамшиг. Энэ мэт шууд ямар ч зөрөөгүй хэлдэг байсан гайхалтай бөө нарын бодитой жишээ маш олон. Байгальтайгаа айхтар зохилдож байгаа биз. Нисдэг бөө, хулгай барьдаг бөө, цас бороо оруулдаг бөө гээд янз янзын бөө байсан.. Би ч түүнийг мэдэх юм. Харин тийм бөө одоо гарч ирэхгүй л байна. Хэрэв байвал манай төрд их л хэрэгтэй байх даа.
-Сонирхолтой ярилцлага өгсөн таньд баярлалаа.
Эх сурвалж    :  /olloo.mn/ Ж.Алтантуяа
 
 
 

Бусад мэдээ

Apr 10, 2024 413

ӨЛГИЙ ХОТОД

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/