Уншиж байна...

Монгол бөөгийн товч түүх, төрөл
Энд бөө гэж юу болох түүний товч түүхьбөөгийн төрөл Монгол угсаатангуудын төрөлийг хураангуйлан бичлээ
Монго бөөгийн үүсэл,товч түүх
Зөвхөн бөөгийн гарал үүсэл төдийгүй бүх л шашин шүтлэгийг Ш/У бий болоогүй ,байгалийн элдэв үзэгдлийг одоогийн хэмжээнд таниж мэдэх боломжгүй байсан учраас балар эртний хүмүүс сүсэг бишрэл буюу шашинг бий болгосон гэж үздэг.Тэгвэл балар эртний хүмүүс маань одоо ч бидний бүрэн таниагүй,мөн чанарыг ойлгоогүй зүйлсийг тухайн үедээ гайхамшигт далдын ухаанаар танин мэдэж ,Хүн бол байгалийн амьтан учраас түүндээ дасан зохицохдоо од эрхэсийн нөлөө болон ан амьтны хэл, байгал дэлхийн үзэгдлийг танин мэдэж бусаддаа тайлбарлан хэлж өгч байснаас БӨӨ үүссэн гэж бодож байна.


Судлаачид энэ тал дээр өөр байр суурьтай боловч ерөнхийдөө анхны хүй нэгдлийн үеэс эхлэлтэй гэдэг дээр санал зөрдэггүй.Гэхдээ зарим нь хүй нэгдлийн үеийн эцэгийн эрхт үеэс нөгөө хэсэг нь эхийн эрхт ёсны үеэс гэж үздэг.Гэвч ихэнх судлаачид/Б.Ренчин,С.Бадамхатан,Х.Буянбат,Сүрбадрах,Ёнсог / нарын үзэж буйгаар эхийн эрхт ёсны үед хуучин чулуун зэвсгийн дунд үед /7000-5000 жил/ өмнө үүссэн гэж үздэг. Энэ нь домогт өгүүлснээр анхны бөө нь Мангар хатан өхий буурал ижий,зарим домогт Ойрад-Буриад гаралтай Асуйхан удган болон эхийн эрхт ёсны үеийн бишрэлийн уламжлал болох Агуйн цагаан ээж, Соёд ээж, Билгээ удган/Хярын их юм/ Баглаан удган/Агарын хайрхан/ зэрэг хүмүүсийн түүх байна.
Монголын бөөгийн шашны түүхийг:
1.Эхийн эрхт байгууллагын үе буюу 5000-7000 жилээс МЭӨ III зууны үе хүртэл* БӨӨГИЙН ШАШНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖЛИН ҮЕ
2.МЭ III –МЭ II зуун буюу ХҮННҮ БӨӨГИЙН ШАШНЫ ҮЕ/хөгжлийн оргил үе/
3. МЭ II-XIII зуун буюу ОЛОН ШАШНЫ УРСГАЛ НӨЛӨӨ ЗЭРЭГЦЭН БАЙСАН ҮЕ
4.XIII-XYI болон XVI-одоог хүртэл гэсэн хоёр дэд хэсэгтэй МОНГОЛЫН БӨӨГИЙН ШАШНЫ БУУРАЛТ ЗАДРАЛЫН ҮЕ./О.ПҮРЭВ/
Бөө гэж юу вэ? :: Монголчууд нэн эрт цагаас БӨӨГ ТЭНГЭРИЙН ЭЛЧ гэж үзсээр иржээ.
Ш.Сүхбат: Бөө бол ертөнцийн зүй тогтол мөн бөгөөд хүчтэй эвсэх тухай үзэл ерөөсөө байгалийн бүтээл мөн.
Britannica нэвтэрхий толь/орчуулсан Д.Бадарч/ : Бөө мөргөл нь хад чулууг эм болгож ,ургаа модтой ярьж хөөрөх ,уё голыг дуулуулж баясгах ид шид болой.
З.Бат отгон: Бөөнөөр нь Өртөөлөн Өрнүүлэхүй гэсэн үгний эхний үсгүүдийн товчлол, 35эрдэм, 9 ухаан, 8 оюун, 12зөн гэггэрлийг бөөнөөр нь өртөөлөн өрнүүлж өөртөө эзэмшсэн хүний тархи нь тэнгэр буюу бүхнийг чадагч болдогбайнавТийм бөө тархитай болсон хүнийг БӨӨ хүн гэнэ. Ө/Х бөө нь хүний оюуны хөгжил хүч чадлыг илтгэнэ.
Миний онгодын өгүүлснээр бөө гэдэг нь эцэг тэнгэр эх этүгэний завсар буй хүмүүний хар цагаан үйлийг үнэнээр ялган, харыг хааж цагааныг тэтгэн хар санаатныг гэсгээж халуун сэтгэлтнийг тэтгэж явдаг хүнийг БӨӨ гэнэ.Онгод тэнгэр орчлон дэлхийн лус савдагийн хүчийг өөртөө шингээн тэдгээрийн хүч чадалын тусламжтайгаар тэнгэр газрыг баясган ,хүмүний 3цагийн үйлийг тэгштгэн явах үүрэгтэй. Бөө хүн гэж Багшийнхаа хонийг 3 жил маллангаа тэнгэрийн бөөгийн үйлийн ёс зүйд сурч ,өөрийн удмын бүхий л/ихэнх/ онгодыг бүрэн таниж өөртөө дасгах ,аргадах тэднийгээ баярлуулах зэрэг олон зүйлийг бүрэн сураад үүнэээс хойш 2-3 жил багшийн заавар зөвлөгөөн дор тодорхой үйлүүдийг хийж сурсан,дараа нь өөрийн онгодын зааврын дагуу хэлсэн хугацаанд хийх ёстой үйлийг бүрэн хийж дуусгасан хүнийг хэлнэ./3жил хонь малладаг нь багшийнх онгод энэ хүн үнэхээр бөөгийн үйлээс шантрахгүй байж ,алив үйлиг үнэн хийх эсэх бас энэ хугацаанд байгаль дэлхий ан амьтныг танин мэдэх,хэрхэн зөв харьцах зэрэгт сургаж байдаг гэсэн/
ЖИЧ:Тухайн ястан үндэстэн болон бөөгийн онгод тэнгэр тэдгээрийн амьдарч байсан үе ёс заншлаас хамааран энэ үйл нь өөр байхыг үгүйсгээгүй бөгөөд зөвхөн өөрийн онгодын хэлснийг бичлээ.Энэ нь дээрхи замаар яваагүй хүнийг бөө биш гэсэн утга огт агуулаагүй


Монголын үндэстэн ястан бүрийн онцлогоос хамааран халх,буриад,дархад/хар дархад,цаатан...../урианхай, ,хотгойд зэрэг БӨӨ байх бөгөөд мөн харын ,цагаааны, шарын бөө гэж байна. Ингээд доор товчхон өгүүльев
Халхчууд Монгол орны тєв ба дорнод хэсэгт оршин суудаг бол баруун хэсэгт дєрвєд, баяд, мянгад, єєлд, захчин, торгууд, хойд хэсгээр буриад ястан, зvvн талаар дарьганга, харчин, хамнигад, vзэмчин гээд тал хээрийг хvрээлэн амьдарсаар иржээ. Мєн турк vндэстэнд багтах казах ястан болон хотон, туваа нар Баян-Єлгий, Увсад суурьши н амдьрдаг. Ингээд эртнээс эдvгээ хvртэл Монголын газар нутагт амьдарсаар ирсэн vндэстэнястнуудынзарим овог угсааг єгvvллээ. Монгол орны хvн амын дийлэнх хувийг эзэлдэг халх vндэстэн нь дотроо 400 гаруй овог байдаг. Эдгээрээс дурьдвал: боржигон, хатгин, харчин, онхууд, урианхай, олхонууд, элжигэн баяд, бэсvд, мангуд, оннуд, юншээвvv, vжээд, мянган, харнууд, тvмэд, сартуул, тангууд, мэргэд, барга, цахар, харчин, єєлд, торгууд, хотгойд, хариад, баачууд, бєєчvvд, гэх зэрэг олон овог угсаатанд хуваагдсаар иржээ. Эдгээр vндэстнvvдийн удам угсааг тайлбарлавал:
Буриад:
Буриадууд МЭ 4-р зууны vед амьдарч байсан Баргабаатарын гурван хvvгийн нэг Хоридойн 11 дэх хvvгийн нэрээр нэрлэгдсэн. Хорь буриадууд нь ихэвчлэн Хэнтий аймгийн Дадал, Биндэр, Батширээт, Дорнод аймгийн Дашбалбар, Баяндун, Баян-Уул, Цагаан овоо, Сэлэнгийн Ерєє, Хєвсгєлийн Цагаан-Vvр, Булган, Тэшиг сумдаар нутагладаг.
Баяд:
Энэ vндэстэн нь гол тєлєв Увс аймгийн Зvvн говь, Малчин, Тэс, Хяргас сумдад болон Дорноговь аймгийн Даланжаргалан, Алтанширээ, Их хэт, Хар-Айраг, Тєв аймгийн Баян, Хэнтийн Баянхутаг, Норовлин сумдын нутагт амьдран суудаг байна. Монголын эртний тvvхтэй баядууд дотроо цорс, борлууд, харганууд, цагаагчууд, хошууд, тайжиуд, шарнууд, шарайд, харчууд, галзад, гэх мэт олон овогт хуваагддаг байна.
Дєрвєд:
Дєрвєдvvд Увс аймгийн Бєхмєрєн, Давст, Єлгий, Ємнєговь, Сагил, Ховд, Наранбулаг, Завхан, Тариалан сумдад, Ховд аймгийн Дєргєн, Мянгад, Баян-Єлгий аймгийн Ногоон нуур сумдаар амьдарсаар иржээ. Дєрвєдvvд цорс, таргад, цоохор, хошууд, дураал, шаазгай, хойд шарайд.у цагаагчууд, борлууд, галууд гэх мэт 100 гаруй овог, отог байдаг.
Єєлд:
Ховдын Эрдэнэбvрэн суманд бєєнєєр амьдардаг энэ vндэстэн мєн Архангай, Баян-Єлгий, Завхан, Сvхбаатар, Баян хонгор.Сэлэнгэ, Дорнод, Дорноговь, Говь-Алтай аймгуудад амьдардаг байна. Энэ ястан нь бусад ястны л адил олон овогтой билээ. Vvнд: цорос, ноён цорос, нохой цорос, хошууд, хойд, шар хойд, цагаан хойд, хойд цувдаг, хулан цувдаг бvргэд, шар монгол гэх мэт олон овгууд багтдаг байна.
Мянгад:
Ховд аймгийн Мянгад суманд амьдардаг энэ vндэстэн дотроомянгад, башиагид, хиргис хэмээн гурван том хэсэгт хуваагддаг . Vvнийгээ тэд ястан гэж нэрлэнэ. Мянгад ястанд газарч, бошого, ханд зэрэг бусад овгууд ордог байна.
Тува:
Энэ vндэстнvvд Баян-Єлгий аймгийн Цэнгэл суманд бєєнєєрєє орщин суудаг ба Ховдын Буянт суманд цєєн тооны тува бий. Тувачууд 50 гаруй овогтой. Тэдгээрээс нэрлэвэл: хар соён, цагаан соён, иргид, галзаан иргид, єєлид иргид зэрэг багтана.
Урианхай:
Ховд, Баян-Єлгийн хэд хэдэн сумдаар нутагласаар иржээ. Мєн Хятадын Шиньжаан, Оросын буриад, Євєрмонголд оршин суудаг байна. Алтайн Монгол Урианхайн овог гэвэл: хорхон, тvнхэл, єєлєг, их, дунд, бага єєлєг, хар дєнхєл, шар дєнхєл, ховшоо, ятуун, хойд, цагаан туг гэх мэт.
Хотгойд:
Говь-Алтайн шарга суманд оршин суудаг. Хотгойдын овог нь: боржигон, дайртан, чулуун, дотно дуутан, охид, хуушаан, онход халиун мянгад, хавхчин, хотгойд зэрэг багтана.
Хотон:
Увс аймгийн Тариалан суманд бєєнєєр амьдарсаар иржээ. Шалбаг, будаг оготор, хєцгєлд, шаабай, хольдог, хаснууд хэмээх долоон овог бий.
Хошууд:
Энэ vндэстэн Ховд аймгийн Булган суманд бєєнєєр суудаг. Хошуудын дунд асуд, алагчууд, торгууд, их шарнууд, хєтєч нар, баатууд, ямаад, ховчууд, бэйлийнхэн гэх зэрэг овогууд багтдаг байна.
Барга:
Дорнод Монголын нутагаар оршин сууж байна.Баргууд угтаа хорь буриад гаралтай бєгєєд сvvлдээ халх євєрлєгчийн холимог овгоос гаралтай хэмээн судлаачид vзсэн ажээ. Барга овогт авгарашуул, єзєєн, гушир, хатгин, бодонгууд, шарайд гэх мэт нэрлэгддэг байна.

Хамниган:
Сэлэнгийн Ерєє, Дорнодын Баян-Уул.Цагаан -Овоо сум болон Тєв аймгийн Мєнгєн морьт, Хэнтийн Биндэр, Ємнєдэлгэр, Батширээт, Дадал сумдын нутгаар сууж байна. Хамнигадад алтанкан, багдарин, катакин, лvнээкэн, єрлvvд гэх зэрэг 90-ээд овог бий.
Дархад:
Хєвсгєл аймгийн Улаан-Уул, Баянзvрх, Ринченлхvмбэ зэрэг сумдаар нутаглан сууж байна. Дархадын дотор хар дархад, ухаа дархад, карнад, хиргис, соён хар гэх зэрэг 30 гаруй овог бий..
Цаатан:
Цаатанууд Хєвсгєлийн Цагаан-Уул, Баянзvрх, Ринченлхvмбэ, Халх сумдаар нутагладаг. Эртнээс цаа буга маллаж цастай уулыг даган амьдарсаар ирсэн цаатанууд одоогоор ихэд цєєрсєн. Ак-чоду, кара-тоду, соён кыргыз, канати, мат, тархад, шархар ак-чоду, кара-чоду зэрэг овгууд байдаг байна.
Vзэмчин:
Энэ ястан нь Дорнод аймгийн Баянтvмэн, Сэргэлэн, Булган сумд ба Сvхбаатар аймгийн Эрднэцагаан цаашлаад Євєрмонголын Шилийнголд нутгалсаар иржээ.
Дарьганга:
Дарьгангачууд Сvхбаатар аймгийн Дарьганга, Наран, Онгон, Халзан, Асгат, Баяндэлгэр сумдаар оршин суудаг.
Цахар:
Цахарууд нь Сэлэнгийн Цагааннуур сумын нутгаар оршин суудаг цєєхєн тоотой иргэд ажээ.


ХАРЫН БӨӨ:Харын бөө гэдэг нь ихэнх хүмүүсийн ойлгодог шиг зөвхөн хараал хийдэг гэсэн үг биш. Харын тэнгэрүүд нь зөвхөн хараал жатгад хэрэглэдэг бус алив муу зүйлээс хамгаалах өстөнөө дөрөх зэрэгт хэрэглэдэг.Мөн хар тэнгэрээр ч цагаан үйл хийж болдог.Судлаачдын үзэж байгаагаар Харын бөө гэдэг нь шарын шашитай холилдоогүй бөө мөргөлийн анхдагч хэлбэр гэж үздэг бөгөөд харын бөө нь зориг баатарлагийн илэрхийлэл бөгөөд хатуу чанга ёсыг эрхэмлэдэг.
ЦАГААНЫ БӨӨ : Аливаа үйлийг цагаан тэнгэрээр хийх бөгөөд хар буруу санаатан хараал жатгыг ч мөн адил уулын чинээ харыг туулайн чинээ цагаанаар дарж цагаан зүгийн тэнгэрүүдтэй харьцдаг.
ШАРЫН БӨӨ : Шарын шашин нэвтэрснээс хойшхи шарын шашинд орсон бөө наррыг хэлнэ.Ө/Х зөвхөн бөөгийн хэлбэрийн төдий зан үйл үйлдэжбурхны шашны өмнөөс “бөөлдөг ”бөөг хэлдэг

Бусад мэдээ

Mar 07, 2024 240

БАЛЖИР УДГАН

Mar 04, 2024 72

УУЛЗАЛТ ХИЙЛЭЭ

Feb 28, 2024 150

БӨӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Feb 28, 2024 901

ГОВЬ-АЛТАЙД

Feb 23, 2024 102

АНХНЫ УУЛЗАЛТ

Feb 20, 2024 162

НАЛЖИР УДГАН

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/