Бөөгийн хэнгэрэг-Онгодын улаач хэмээх бөө хүн хэнгэрэгийг онгодын орноор аялах онгод тэнгэрийн унаа юм гэж үзэхийн дээр хэнгэрэг нь онгод, тэнгэрүүдийг баясгадаг хөгжмийн нэгэн гол хэрэгсэл юм.

Хэнгэрэг-Монгол харын бөөгийн хэнгэрэг нь онгод тэнгэрүүдийн унаа, бөө нараас дайсныхаа эсрэг холбого /хонхинуур/ гүйлгэдэг суурь, онгод тэнгэрүүдийг баясгаж уяруулах, хөгжмийн зэвсэг, бөө сүсэгтэн олны хүсэлтийг онгод тэнгэрт уламжилж, тэднээс хариу авах /мэргэ төлгийн/ хэрэгсэл, бөө онгодын харилцаанд туслах багаж зэвсгийн үүргийг гүйцэтгэдэг зүйл. Хэнгэрэг нь хэлбэр дүрсийн хувьд янз бүр байдаг.

Дугуй хэнгэрэг-Дугуй дүрсийг бэлгэдэн монгол бөөгийн хэнгэрэгийн дүрс бас дугуй байжээ. Бөө нарын үздэгээр хэнгэрэг нь онгодын унаа бөгөөд дугуй хэнгэрэгээ унаад /дотор нь суугаад/ онгод тэнгэрүүд хорвоо ертөнцөөр чөлөөтэй зорчдог юм гэдэг.

Найман талтай хэнгэрэг-Монгол шарын бөө нарт дугуй биш найман талтай хэнгэрэг байх явдал ХХ зууны эхэн үед Даяндээрхийн наянтай бөө нарт байсан мэдээ бий.

Тал хэнгэрэг-Монгол хэнгэрэг янз бүрийн дүрстэй байдаг ч заавал нэг талдаа бүрээстэй нөгөө талдаа бүрээсгүй байдаг байдлаараа бурхны шашны хэнгэрэгээс эрс ялгаатай. Ийнхүү нэг талдаа бүрээстэй байдаг учраас монгол түмний дунд “тал хэнгэрэг” гэсэн нэр томъёо буй болжээ. Бөөгийн хэнгэрэг чухам юуны учир өрөөсөн талдаа бүрээстэй байдаг юм бэ гэдгийг бөөгийн шүтлэгийн үүднээс тайлбарлахдаа хэнгэрэг бол онгодын унаа хүлэг. Онгод нь хэнгэрэгийн дотор талд байрлаж явдаг юм гэсэн ойлголт байдаг. Энэ ойлголтыг баталж буй зүйл нь хэнгэрэгийн хүрээ модыг анх бэлтгэхдээ уг модны наран талыг хэнгэрэгийн дотор тал руу харуулан үйлддэг нь онгодыг дулаан орчинд байлгах гэсэн утга санааны илрэл гэдэг.

Гурвалжин хэнгэрэг-Харын зүгийн хартай онгодууд, түүгээрээ хараал хийдэг бөө нар XIX зууны эцэс ХХ зууны эхэн үед /адил хажуут/ гурвалжин дүрсийн хэнгэрэгтэй байжээ. Гурвалжин хэнгэрэгийг чонын арьс юмуу баавгайн ширээр бүрдэг бөгөөд энэ нь хартай онгодууд хараал хийж явахдаа чоно баавгай хөлөглөн явдаг юм гэсэн утга санааг илэрхийлдэг байв.

Хэнгэрэг бүрэх зан үйл-Багш бөөгийн заана товлосон өдөр хэнгэрэг бүрэх ажлыг багшийн заавраар гүйцэтгэж, усанд дэвтсэн ширний идээ матаж бэлтгэсэн хүрээ модоо тавьж, ширний захыг хэнгэрэгийн хүрээ модны дотор тал руу давуулан бугын суран үдээсээр хуниж оёно. Ийнхүү оёх үед тэнд хамт байгаагүй хүн цаашид хэнгэрэг амилж сургах, бөөгийн зам заах үйл ажиллагаанд оролцох ёсгүй. Ийм учраас дээрх зан үйлүүдэд оролцвол зохих хүмүүс хэнгэрэг бүрж байх үед заавал тэнд цуг байх ёстой. Бөөгийн зам заах зан үйл үйлдэж байгаа гал голомт хэнгэрэг бүрэх, оёх дээрх бүх ажил үйлст оролцож буй /зохих болзлын дагуу/ хүмүүсээс бусдыг 10-14 хоног хөл хорих ёстой.

Twitter