-ЭНЭ НЬ ХУВЦАС СУДЛАЛЫН СУДАЛГААНД ЧУХАЛ МЭДЭЭЛЛҮҮД ӨГӨХ АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ГЭНЭ.
Баянхонгор аймгийн нутгаас археологийн маш ховор олдворолжээ. Судалгааны багийнхан дөнгөж ирээд тайлангаабичиж байгаа аж. Энэ талаар Үндэсний түүхийн музейнархеологич Ц.Одбаатартай ярилцлаа.

-Баянхонгороос олдсон олдворынхоо талаар мэдээлэлөгөөч?

-Тавдугаар сарын дун¬дуур Баянхонгор аймгийн Бөмбөгөр сумын малчин С.Энх¬болд болон түүний эхнэр удаа дараалан ярьж, хадны оршуулга олсон тухай¬гаа мэдэгдсэн.Тэгээд бид нар очиж, Баянхонгор аймгийн музейн мэргэжилтнүүдтэй хамтарч малтлага хийлээ. Бөмбөгөр сумаасаа цааш 40 гаруй км зайтай Өлзийт голын хөвөөнд Хөндлөн цанхир гэдэг ууланд хонь хариулж явахдаа дүү Энхбат нь хоёр оршуулга олсо нбайна. Агуйн амыг нь онгойлгоод үзэхэд хүний яс, гутлын ул зэрэг харагдаж байсан болохоор амыг нь битүүлээд орхисон байсан.Тэгээд бидэнд мэ¬дэгд¬сэн юм билээ.Бид зур¬гадугаарсарын 4-8-ны хоо¬ронд яваад ирлээ.Санхүү¬жилт тааруу учраас замын унаанд дайгдан барин л явлаа.

-Агуй нь том юм уу?

          -Агуй гэхэд ч хаашаа юм, жижиг хөмөг юм л даа.Анх мэдээлснээр гурван оршуулга байсан гэсэн ч хоёр агуй нь голоороо нийлдэг, үнд¬сэндээ нэг агуй байсан.Тэр агуй маш их тоногдсон байна лээ.Хорь хүрээгүй эмэгтэй хүний оршуулга байсан.Ясыг нь маш ихээр сандаачсан байсан ч цэвэрлээд сайн үзэхэд жижиг хүүхдийн эрүү бас гарсан.Тэгэхээр хоёр хүний оршуулга  байжээ. Мэ¬рэгч амьтад их үүрлэж, ясны байрлалыг их өөрчилсөн, дээл хувцас зэргийг нэлээн гэмтээсэн байлаа.
Дараагийн оршуулгыг Энхболд гэдэг залуу олсон юм билээ.Тэр бол харьцангуй тоногдоогүй бүтнээрээ, 5-6 орчим насны хүүхдийн ор¬шуулга.Мэрэгч амьтад дээл хувцас зэргийг нь багагүй сүйдэлсэн ч Монголын ар¬хелогийн судалгаанд нэ¬лээн чухал байр суурь эзлэхээр эд зүйлс олж ирсэн.

-Тухайлбал, ямар олд¬ворууд вэ?
           -Хүүхдийн бойтогны ерөн¬хий хэлбэр хэмжээ, эс¬гүүр зэрэг нь маш сайн мэ¬дэгдэж байгаа. Модон тагшны хагархай, ээрүүлийн дугуй зэргийн хүүхдийн толгой ха¬вьд хөндлөн тавьсан бай¬далтай байсан.Хүүхдийн хүзүүнд зүүж байсан бо¬лол¬той гоёл чимэглэлийн жижиг сувсан зүүлт нэлээдийг ол¬сон.Бид богино хугацаанд маш бага зардлаар Монго¬лын дундад зууны үеийн археологийн дурсгалын соё¬лын өвийг хамгаалах ажлыг амжилттай гүйцэтгээд ирлээ.

-Яг хэддүгээр зуунд хамаарах бол...
-Урьдчилсан байдлаар бид үүнийг 13, 14 дүгээр зууны үеийнх гэж таамаглаж байна.Лабораторийн нарийн су¬далгаагаар он цагийг нэлээн нарийн тодорхойлж гаргаж болно.Баянхонгор аймгийн Бөмбөгөр сум бол хадны хөмөгт оршуулгын тархал-таар Монголдоо онцгой ач холбогдолтой газар.
         Он цагийн хувьд харьцангуй хожуу үеийнх байж болох уу. Гутал, ээрүүл      зэрэг нь бараг бүтнээрээ юм     
         Агуйн оршуулга бол ус чийгнээс ангид хуурай нөхцөлд байдаг болохоор маш сайн хадгалагддаг.Нэлээн эртний зүйлс ч гэсэн өчигдөр хийгээд тавьсан мэт тийм сайн хадгалагддаг. Дундад зууны үеийн хадны оршуул¬гыг харахад гол төлөв мон¬гол¬чуудын үе буюу XIII-XV зууны үед хамаардаг.Гарсан эд зүйлээр нь энэ үед ха¬маарах боловуу гэж таамаг¬лаж байна.

         -Саяын олдворуудыг  ач холбогдол гэвэл та яаж үнэлж байна вэ?
         Нэлээн ач холбогдолтой олдворт багтана. Хамгийн гол нь хүүхдийн оршуулга байгаа юм. Огт тоногдоогүй. Зүүн тийш харуулан тавьсан хэвээ¬рээ байгаа.Хүүхдийн бойтог бол маш өвөрмөц.Бидний мэдэж байгаагаар тухайн үеийн гутал, хувцасны судал¬гаанд баттай, баримттай зүйл их ховор байдаг.Тиймээс хувцас судлалын судалгаанд дорвитой өөрчлөлт гаргах ач холбогдолтой эд зүйлс юм.Хүүхдийн булшны судалгааг нэлээн урагш нь ахиулсан судалгаа боллоо.

        -Саяын оршуулгаас яг бүтнээрээ олдсон өөр олдвор байгаа юу?
        -Бойтог, ээрүүлээс гадна сувсан чимэглэл байна.Ээрүү¬лийн дугуй олддог ч дандаа хүндрүүлэгч суурь нь байдаг.Энэ удаа модтойгоо бүтнээрээ олдлоо.Эмэгтэйн булшнаас модон цөгц гарсан нь манай уламжлалт цомоо гэдэг савтай их адилхан.Хун¬дага маягийн хэлбэртэй. Дун¬дад зууны үеийн монголчуу¬дын чулуун хөрөг буюу Хэн¬тий, Дорнодод ихээр тархсан хүн чулуун хөшөөнүүдийн гарт дүрсэлсэн дүрслэлтэй дээрх модон цөгц маш төстэй байгаа.Хийц загвар нь маш өвөрмөц  ийм хэлбэрийн модон аяга Монголоос өмнө нь олдож байгаагүй.

-Эмэгтэй болон хүүх¬дийн оршуулга ойрол¬цоо байсан уу?
           -Ойролцоо. Хүүхдийг нь доод талд, эмэгтэйг дээд талд нь уулын энгэрт тавьсан бай¬на лээ.Тиймээс ураг удмын төрөл садан хүмүүс байж болох юм гэж таамаглаж бай-гаа.Одоо бид дөнгөж тай¬лангаа бичээд сууж байна.Тодорхой шинжилгээ судал¬гаа, сэтгээн засварлалт зэр¬гийн дараа он цаг болоод энэ хүмүүсийн талаарх мэдээлэл тодорхой болно.Энэ нэг зүйл нэмж хэлэ¬хэд, бидэнд ийм мэдээлэл өгсөн, өөрсдийн ажлаа хойш нь тавьж замчилж газарчилж явсан нутгийн залууд баяр¬лалаа гэж хэлмээр байна.Үнэт олдворуудыг хүмүүс энэ мэтээр хамгаалан мэргэж¬лийн байгууллагад нь мэдэг¬дэж байх нь түүхийн болоод шинжлэх ухааны маш ач холбогдолтой зүйл л дээ.

Ярилцсан Д.ОЮУНТУЯА
Өдрийн сонин
 
Оршуулга олдсон хөмөг агуй
 
XIII зууны хүүхдүүд ийм гутал өмсдөг байжээ