Уншиж байна...

Чингис хааны дэргэд Сэцэдийн зөвлөл гэж байсан бөгөөд аливаа ажил явуулахдаа, тэдний зөвөлгөөг анхааран сонсдог байжээ. Шинэ хаан сонгох, байлдах, найрамдах зэрэг онцгой чухал асуудлыг ,, Их хуралдай,, хэмээх улсын ихэс ноёдын чуулганаар хэлэлцэн шийдвэрлэж байжээ.

Чингисийн засаг захиргааны бас нэг шинэтгэл бол улсын заргач (шүүгч)-ыг бий болгосон явдал мөн.
Монгол улсын төрийн цааз хууль нь <<Их засаг>> байжээ.
Энэ хуульд овгийн байгууллын үеийн зарим үлдэгдэл хэв заншлын зүйл байсан боловч бүхэлдээ монгол төрийн жинхэнэ хууль мөн ажээ.


Засаг хуулиас гадна Чингисийн хэлсэн үг, зарлиг тушаалыг эмхтгэсэн <<Билэг>> гэдэг сургаал байжээ.
Чингист дугүйцсэн Хасар, Бэлгүдэй нар ба тэдний талын ноёд Чингисийг ширээнээс зайлуулах нууц хуйвалдааныг зохион байгуулжээ.
Тус хуйвалдаанд асар их нөлөөтэй Тэб тэнгэр хэмээх Хөхөчү бөө оролцжээ.
Мэнлигийн долоон хөвүүний доторхи Хөхчү бол алдартай зайран бөө байжээ. Хөх чү бөөг тэнгэр нартай шууд харилцан ярилцдаг, агуу хүчтэй, ид шидтэй хүн гэж жирийн нүүдэлчид шүтэн биширдэг байжээ. Тэгээд Хөхчү бөө, түүний дүү нар улмаар эрэмшин дур зоргоороо аашлах явах тул хонхтоны долоо гэж алдаршжээ. Хасар, хөхөчү бөөгийн нөлөөг ашиглан түүгээр өөрийгөө дээд тэнгэрээс хаан сууж, улсын эрх барих зөн өгөв гэж цуу үг тараалган, олны сэтгэлийг биедээ татахыг оролдсон байна.
Хасар Чингис хоёрын зөрчил туйлдаа хүрч, Хасар үлдсэн албатаа авч Чингисээс салж зайлан олдсон байна. Чингис, Сүбээдэй баатарт үлэмжхэн цэрэг захируулан явуулж, Хасарыг хүчээр буцаан авчирчээ. Энэ удаа хэдийгээр Хасарыг баривчлан шийтгээгүй боловч түүний хань хамсаа Хөхчү бөөг Чингис арга хэрэглэн устгасан байна. Хасар, Хөхчү бөө тэргүүтэй ноёдын тэмцэл нь нэгэнт тогтсон Монголын нэгдмэл улсыг дахин бутлан задруулахад чиглэснээрээ тэр үедээ харгис чанартай зүйл байжээ.
Тангуд улс 1032 онд байгуулагдаж 1227 онд мөхжээ. Газар нутаг нь одоогийн БНХАУ-ын ӨМӨЗӨ-ны Ордос, Ашалаа,Эзэнээ нутаг болон Нинся, Ганьсу мужийн ихэнхийг тухайлбал, Хэшигийн хоолойг тэр аяар хамаарч байсан байна. Тангуд улсын тухайн үеийн эзэгнэсэн газар нутгийн байршил маш чухал дорно, өрнийг холбосон торгоны замын гол зангилаа болж байв.
Баруун Тангуд улстай Чингисийн хийсэн дайн бол урьдаас төлөвлөсөн, тактикийн чанартай хил залгаа харь улсыг дайлсан анхны тулаан юм.
Дайн үүсэх шалтаг бас хэд хэд байжээ. Юуны өмнө нэг үе эцэг Есүгэй баатрынх нь өшит дайсан болж түүнтэй байлдаж байгаад ялагдаж тангуд улсад зугатаж очоод амь хорогдож байсан Хэрэйдийн Гүр хааныг Чингис мартаагүй санаж явжээ.
Гүр ханыг орогнуулсан ял тангудын эзэнд зүй ёсоор оногдох ёстой гэж Чингис үздэг байжээ. 1203 онд Чингис хэрэйдийг дайлж ялалт байгуулахад Ван хан Тоорил алагдаж, хүү Сэнгүм зугатаж Тангудад очоод бас тэнд орогножээ. Эдгээр нь тангудыг дайлах дайны шалтгаан болжээ. 2<<Юан ши>>судар -1р бүлэг
Тангудын Бурханы үзэсгэлэнт охин Чага-г Чингис хаан дөрөвдүгээр хатнаа болгожээ.
Чингис хаан Хорезмыг дайлахын өмнө шар барс жил буюу 1218 оны хавар тангудыг дөрөвдөх удаагаа дайлав. Чингисийн цэрэг маш богино хугацаанд тангудыг номхотгон нийслэл Иргай хотыг бүсэлж, тангудын хааныг цээрлүүлэн Аша Хамбын омог бардам занг даржээ.

Алтан улстай дайтав
Чингис хаан Алтан улсыг байлдахын тул тэдний дотоод байдал ялангуяа цэргийн хүчийг тандан мэдэх, хөрш холбоотон улсуудаас холбоог нь таслах, шавар хэрэмтэй хот бэхлэлтийг яаж эзлэхийг цэргүүддээ зааж сургуулилах, цэргийнхээ бэлтгэл сургуулийг эрс сайжруулах, Алтан улсаас монголыг түйвээж байсан хорт бодлогыг цэргүүддээ ярьж ойлгуулах, Түвэд, Энэтхэг Дундад Азитай харилцах Торгоны заммын гол зангилааг хяналтандаа бүрэн авах, Тангудын нутгийг дайний түшиц газар болгож ашиглах зэрэг бүх талын бэлтгэлийг хангалттай хийжээ.
1211 оны 2-р сар гэхэд Чингис хаан Алтан улстай байлдах бэлтгэлийг үндсэндээ бүрэн хангасан гэж үзээд цэргээ Халх голын орчимд сургуулилж, өөрөө Хэрлэнд түр саатан биеэ амраажээ.
1212 оны 3-р сард Чингис хаан Хэрлэн голын хөвөөн дээр онц Их хуралдай хуралдуулж Зүрчидийн Алтан улсад дайн зарлах асуудлыг хэлэлцүүлжээ. Чингис хаан өөрийн биеэр Алтан улстай дайтахын учир шалтгаан, дайны бэлтгэл хангагдсан эсэх зэргийг шалгаад дайтах төлөвлөгөө танилцуулжээ. Дайн байлдааны ажлыг Их Хуралдайгаар авч хэлэлцээд хамтын нухацтай шийдвэр гаргадаг байсан нь энэхүү Их хуралдайн ажиллагаанаас тодорхой харагддаг. Чингис хаан Их хуралдай дээр Алтан улсын хаадаас эцэг дээдсийнхээ өшөөг авна гэдгээ өчиж тангарагласан байна. Мөн Их хуралдай дээр Уйгарын хаан Монголд дагаар орж хүчин туслана гэсэн хүсэлт бичгийг уншин сонсгов. Дараа нь Чингис хаан бөө мөргөлийн зан үйл ёсоор Бурхан Халдун ууланд гарч бүсээ тайлан хүзүүндээ өлгөж сөгдөн дээд тэнгэрт залбиран өчиж хэлсэн нь ,,Мөнх тэнгэр ивээтүгэй. Би Охинбархаг, Амбагай хаан тэргүүтэн миний өвөг дээдсийг Алтан улсын хаан нэн харгисаар тамлан алсан билээ. Энэхүү цусан өшөө авахыг мөнх тэнгэр ивээх аваас өчүүхэн над нэгэн мөчийн хүчин соёрхохын хамт нөхцөгсдийн ариун сүнс болон эл намайг ивээн дэмжих болов уу,, гэжээ. 2 Сайшаал <<Чингис хааны товчоон>> дээд дэвтэр, 696-р тал
Монголчууд Алтан улсыг бүрмөсөн эзлэхдээ гурван үе шаттай дайн хийжээ. Хэгдүгээр нь 1211-1217 оны хооронд Чингис хаан өөрийн биеэр дайлсан шийдвэрлэх дайн: хоёрдугаар нь 1217-1223 онд Мухулай жанжин удирдан хийсэн дайн: гуравдугаар үе нь 1229-1234 оны хооронд Өгэдэй, Тулуй нарын удирдсан сүүлчийн мөхөөх дайн болно.
1212 оны хавар хятан угсааны эрэлхэг жанжин Елюй Люгэ хятан цэрэгтэйгээ монголын талд орсон нь Алтан улсад том цохилт болж харин монгол цэрэг шавар хэрэмтэй боомт хотыг байлдахад их хэрэг болжээ. 1213 онд Чингис хаан Алтан улстай хийх дайнаа бүх чиглэлээр өргөжүүлж, хурдан амжилт олжээ. Эхлэн 1213 оны 7-р сарын 20-ноос 8-р сарын 17 хүртэлх богино хугацаанд монгол цэрэг Шуандэ, Дэсинь хотыг эзэлж улмаар Үнэгэн давааны боомтыг эзлэх үед Шимо Мянган гэдэг цэргийн жанжин Чингист урван орж, Алта улсын цэргийн хамаг нууцыг задалсан гэдэг. Шима Мянганы урвалт Алтан улсын хаанд их том цохилт болж түүнээс хойш Алтан улсын цэргийн дотор уравлага гарах болжээ. Алтан улсын эсрэг гарсан тариачдын бослого, зарим газрын эзний цэргийг хүртэл Чингис хаан ашиглан Алтан улсын хүчийг улам бүр сулруулсаар байжээ. Алтан улсын дийлдэшгүй бат цайз хот гэж нэрлэгдэж байсан Датуныг монгол цэрэг нэлээд хүч гарган бүслэн байлджээ. Тус Цайз хотыг дайран эзлэх гол төлөвлөгөө боловсруулан дайныг Тулуй биеэр удирдан эцэст нь эзлэн авчээ. Дараа нь монгол цэрэг Цагаан хэрмийн гол нэгэн хаалга Чавчаал боомтыг бүслэн байлдав. Энэ дайныг Зэв жанжин голлон удирдаж арга ухаан сийлэн цэргийн их хохирол үзэхгүйгээр Чавчаал боомтыг эзлэн авчээ. Монгол цэрэг Умард Хятадын бусад нутгаар дайнаа үргэлжлүүлэн Чжунду (Бээжин)-г гурван удаа бүслэн байлдсан байна.
Алтан улсын эзэн хааны хариу хүлээж байх хугацаанд Чингис хаан Сэцэдийн зөвлөлийн нууц хуралдаан хуралдуулж Алтан улсыг байлдсан гурван жилийн дайны дүнг хэлэлцүүлж, амжилт, хохирлоо илэн далангүй ярилцжээ. Сэцэдийн зөвлөгөөнд оролцсон сайд, жанжин нарын хэлсэн үг, гаргасан саналыг Чингис их анхааралтай сонсчээ Зөвлөгөөнд оролцогсод далай их хаан таныхаар болтугай хэмээн нэгэн зэрэг хүндлэл үзүүлжээ.
Ингэхдээ Чингис хаан Умард хятадыг эцэслэн гүйцэд байлдаж, эзэлсэн хятад нутгийн сайтар захиран баримтлах онц эрхийг төрийн сайд хүлэг баатар Мухулайд олгожээ.
1215 оны хавар Хорь түмэдийн бослого гарч дарагдахгүй нэлээд уршиг тарьсан байна. Энэ нь Чингис хааны нутаг буцах бас нэг шалтгаан болсон байна. Чингис хаан 1216 оны хавар нутаг буцаж ирсэн гэдэг бөгөөд тэрээр Алтан улсыг дайлсан нь Алтан улсын эрхшээлээс ангижирч тусгаар тогтнолоо хамгаалах зорилготой байсан учир монголын ард түмний дэмжлэгийг хүлээж байжээ. Алтан улсыг дайлж тийнхүү ялалт байгуулсан нь дэлхийн зарим улс орон ялангуяа Хорезм улсыг ихэд цочоов. Чингис хаан Алтан улсыг бүрмөсөн сөнөөж, Зүрчид нараас өшөөгөө гүйцэд авна гэдгээ хэзээ ч мартахгүй явсаар дахин Алтан улсыг дайлж чадахгүй нас барсан билээ. Чингисийн үйл хэргийг түүний хүү Өгэдэй залгамжлан гүйцэтгэв.

Бусад мэдээ

Mar 12, 2024 90

МОНГОЛЫН ТҮҮХ

Баруун баннер

Баруун баннер

Calendar 2018

Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Ханшийн мэдээ

Холбоо барих

 

  •  Баянзүрх дүүрэг , 1-р хороо , 22 дуаар байр , 22 тоот.
    Шуудангийн хайрцаг: Улаанбаатар - 49 дүгээр салбар, 922
  •  976-11-458654, Fax: 976-11-458654
  •  This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Та бөөгийн тухай мэдлэг хаанаас авдаг вэ?
http://www.zoofirma.ru/