ЮНЕСКО БА МОНГОЛ БӨӨ

МБНЭ нь өөрийн дүрэмдээ “1.2.Зорилго: МБНЭ нь Салбар байгууллагууд болон гишүүдээ (цаашид “Гишүүн” гэх) нэгдсэн удирдлага, бодлого зохицуулалтаар хангах, Олон улсын хэмжээнд төлөөлөн үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэх, Монгол орны нийгэм эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлтэд өөрийн хувь нэмрээ оруулах, гишүүн бусад байгууллагуудтай хамтран ажиллаж Мөнх тэнгэрийн шүтлэгийн нэгдсэн ойлголтыг бий болгох, ЮНЕСКО-ийн соёлын өвд Монгол бөөгийн зан үйлийг бүртгүүлэх боломж нөхцөлийг судлан хэрэгжүүлэхийг зорилго болгоно.“ гэж заасан байдаг.

НҮБ-ын гол байгууллага ЮНЕСКО-ын төлөвлөгөөнд Бөө судлалын чиглэлээр эрдэм шинжилгээ, практикын хурал хийхээр төлөвлөгдсөн байв. Энэ бол маш ховор тохиох завшаант үйл ажиллагаа бөгөөд бөөгийн асуудлаар дангаар олон улсын арга хэмжээ зохиогдох нь ойрын хэдэн арван жил тохиохгүй зүйл байлаа.
Хожим хойно ЮНЕСКО-д бөөлөлтөөр оролцсон тухай бодит түүхийг үлдээх зорилгоор энэ түүхийг бичиж байна. Монгол дахь ЮНЕСКО-ын албан ёсны төлөөлөгч нь Уртнасан гуйа байсан юм. Эхлээд Уртнасан гуай Монгол бөөгийн дархан удган Д.Энхжаргалд хувиараа хандсан байсан. Д.Энхжаргал удган МБНЭ-д энэ тухайгаа танилцуулсанаар бидний ЮНЕСКО-той хамтран ажиллах холбоо тогтоогдсон юм. Уг арга хэмжээний нэг нөхцөл бол тухайн улсын бөөгийн төв байгууллага оролцуулах заалт байсан нь монголын бөөгийн байгууллага оролцох боломж бүрдэж, хувь хүний дагнасан харилцааг хаасан хэрэг юм. Гэлээ ч анхлан саналыг хүлээж авсан хүний хувьд Д.Энхжаргал удганы санал, ажил хариуцагч, Монгол дахь ЮНЕСКО-ын төлөөлөгч Уртнасан гуайн санал чухал рольтой байсан юм. Албан ёсны арга хэмжээ боловч хувь хүний хүчин зүйл их үүрэг гүйцэтгэдэг. Тиймээс анхнаасаа оролцсон Д.Энхжаргалын санал бодлыг бид хүндэтгэн хандсан юм. Монгол бөөгийн байгууллага ЮНЕСКО-ын арга хэмжээнд оролцох боломж бүрдэв.
ЮНЕСКО-ийн Ази дахь салар байгууллага Бүгд Найрамдах Солонгос Улсад төвлөрдөг ажээ. Тиймээс БНСУ-ын Их сургууль хамтран биет бус соёлын өв болох бөө хамгаалах асуудлаар цаг үеээ олсон маш чухал асуудлаар бага хурал, уулзалт зохион байгуулахаар бэлтгэл ажилд орсон байлаа. Энэ чиглэлээр олон асуудлаар санал солилцож, цаашид хийх тодорхой асуудлаар чиглэлээ тодотгох ажил хийгдэж байв.
Эхлээд Монголд ЮНЕСКО-ын бөө судлалын чиглэлээр хуралд бэлтгэх ажлын хэсэг монголд ирсэн юм. Тэд Тэрэлжийн чиглэлд Монгол бөөлөлтийн кино зураг авалт хийх байлаа. МБНЭ-ийн ДЦХ-н гишүүд Тэрэлж явах замд голын эрэг дээр хорхог хийсэн шиг энэхүү ЮНЕСКО-ын ажлын хэсгийг хүлээж байлаа. Гэвч тэнд хорхог идэнгээ хийгдэх бяцхан уулзалт болсонгүй.
Ажлын хэсэгт оролцож байгаа монголын талын хүмүүс бидэнтэй гүн холбоо тогтоох сонирхолгүй байсан учраас иймэрхүү уулзалт хийх боломж гаргасангүй. Энэ нь олон улсын арга хэмжээний дараа Монгол бөөгийн талаар зураг авах тусгай төсөл хэрэгжих учраас монголын талаас оролцож байсан хүмүүс уг асуудлыг өөртөө төвлөрүүлэх чиглэлд анхаарч бөөгийн төв байгууллагыг оролцуулахаас татгалзсантай холбоотой.
Хэдий бүх зүйл бэлэн болсон байсан ч кино зураг авах хэсэг шууд л Тэрэлж рүү хөдлөв. Тэнд Монгол бөөгийн дархан удган Д.Энхжаргал, Монгол бөөгийн их зайран Д.Даринчулуун, Монгол бөөгийн Тэгүүн дээд зайран Баярсайхан нар хуяглан бөөлж кино зураг авалт болсон. Энэ зураг авалтаар бүтсэн кино хожимоо дэлхийн 200 гаруй улсад тухайн хэл дээр хөрвүүлэн телевизээр гарсан билээ.
Одоо БНСУ-д болох ЮНЕСКО-ын Эрдэм шинжилгээ, практикын хуралд оролцох бэлтгэл ажилд оров. Хуралд хэн оролцох вэ гэдэг асуудалд Д.Энхжаргал удган давуу эрхтэй байлаа. Олон улсын арга хэмжээнд зохион байгуулах ажлын хэсгээс Тэрэлжид бөөлсөн улаач нар оролцуулах ёстой байв.
МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгчийн хувьд шууд уг арга хэмжээг зохион байгуулах ЮНЕСКО-ын салбар, БНСУ-ын их сургуулийн удирдлагатай шууд харилцаа тогтоосон юм. Эхнэр маань тэр үед Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын зөвлөх хийж байсан тул шууд харилцааг тогтооход туслаж чадсан юм. Бид болох гэж байгаа арга хэмжээнд оролцох бүрэлдэхүүний талаар шууд харилцаа тогтоож нөлөөлж болох байсан ч дотоод эв нэгдэлээ “нураахгүйн” тулд Д.Энхжаргал удганы саналыг гол болгон асуудлыг шийдэж байлаа.
Миний хувьд олон улсын арга хэмжээнд оролцсон туршлагатай мэргэжилтэн байсан боловч Эрдэм шинжилгээ, практикын хуралдаанд оролцох судлаачийг ч Д.Энхжаргалын саналаар шийдэв. Түүний саналын дагуу Төгсжаргал гэдэг судлаачийг оролцуулах болж, цаашид хамтран ажиллах зорилго агуулан МБНЭ-ийн Дээд цэцийн гишүүн, МБНЭ-ийн дэргэдэх судалгаа, сургалтын хүрээлэнгийн захирал МБНЭ-ийн Дээд цэцийн гишүүн, МБНЭ-ийн дэргэдэх судалгаа, сургалтын хүрээлэнгийн захиралаар томилсон юм.
ЮНЕСКО-ын арга хэмжээнд оролцох бүрэлдэхүүнд Монгол бөөгийн дархан удган Д.Энхжаргал, Монгол бөөгийн их зайран Д.Даринчулуун, МБНЭ-ийн дэргэдэх судалгаа, сургалтын хүрээлэнгийн захирал Төгсжаргал, орчуулагчаар Д.Энхжаргал удганы охин, түшээгээр удганы ууган охин нар оролцсон билээ. Ийнхүү бодит байдлаас улбаалан арга хэмжээнд оролцох бүрэлдэхүүн дийлэнх нь нэг гэр бүлийн хүмүүсээс бүрдсэн.
Монгол Улсын БСШУ-ны яаманд хүсэл гаргаж, ЮНЕСКО-ын арга хэмжээнд оролцох хуяг дуулга, хуур, манжиг, өргөл идээгээ шалгуулж зөвшөөрөл авав. Ингээд МБНЭ-ийн төлөөлөл БНСУ-ыг зорьсон билээ.
ЮНЕСКО-ын арга хэмжээнд БНСУ, Мьямар, Энэтхэг, Вьетнам, Япон Улс болон олон улсын бөө нар оролцож, өөрсдийн онцлого бүхий бөөгийн зан үйлээ хийсэн байдаг.
ЮНЕСКО-ын арга хэмжээнд монгол бөө бөөлөхдөө хурлын тайзан дээр хийгдсэн нь төдийлөн сайн авцалдаагүй харагдаж байсан. Азийн орнуудын бөөлөлтийн хэлбэр нь үндэсний урлагтай шууд холбоотой байсан. Ардын дуу (манайхаар тамлага юмуу даа) дуулж дараа нь үндэсний бүжиг хийж, онгод нь ороод ирэхээр залгаад хүний мэргэ төлөг хэлэх хэлбэрээр өрнөдөг ажээ. Нөгөө нэг хэлбэр нь шашинлаг хэлбэр лүү хэтэрхий хазайсан харагдсан. Манайханаар цам харайх бүжиг лугаа аялдаж зан үйл хийдэг нь харагдаж байв. Энэ нь шашины бүжгээс ялгарах зүйлгүй байлаа.
МБНЭ-ийн Дээд цэцийн гишүүн, МБНЭ-ийн дэргэдэх судалгаа, сургалтын хүрээлэнгийн захирал Төгсжаргал “Монгол бөөгийн өнөөгийн байдал, биет бус соёлын өвийг хамгаалах зарим асуудлаар” илтгэл тавьж, эрдэмтдийн сонирхосон асуудлуудад хариулт өгсөн.
ЮНЕСКО-ийн байгууллага, Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын Их сургууль хамтран зохион байгуулсан фестивальд Монгол бөөгийн Дархан удган, МБНЭ-ийн дэд Ерөнхийлөгч Д.Энхжаргал галын тахилга хийх, МБНЭ-ийн Дээд цэцийн гишүүн, Монгол бөөгийн Тэргүүн зайран Д.Дарьчулуун бөөлж тус тус бөөгийн зан үйл хийж оролцсон байна.
Хуралдаанд оролцсон хүмүүс олон талаар давуу байдаг учраас хуралдаанд оролцогчидтой холбоо тогтоох, тэдэнтэй хамтран ажиллах асуудал удганы болон тэдний шийдлээр өрнөх болсон. Эрдэм шинжилгээний хуралд оролцсон хүмүүс маань ч ирээд хэд үзэгдээд алга болсон.
ЮНЕСКО-той хамтран ажиллах цаашдын арга хэмжээ ийм байдлаар болж өнгөрсөн. Энд хувь хүний хүчин зүйлийг үнэлэхээс аргагүй байсан. Нөгөөтэйгүүр бөөгийн байгууллага төлөвшиж чадаагүй байсан үед уг арга хэмжээ тохиосон учраас өрнөлт нь сайн байсангүй. БНСУ-д болсон арга хэмжээ амжилттай болсон. Харин хурлын дараах үйл явц удганы хүссэнээр манай байгууллагын санаа бодлоос ангид болж өрнөсөн түүхтэй.
МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан нь ЮНЕСКО болон БНСУ-ын бөөгийн байгууллага, Ази тивийн хэмжээнд биет бус соёлын өв, бөөг хамгаалах чиглэлээр хийж байгаа ажлуудыг дэмжиж, тус арга хэмжээнд МБНЭ-ийн төлөөлөгчдийг оролцуулсанд талархал илэрхийлж, Монгол Улсад суугаа БНСУ-ын элчин сайд, ЮНЕСКО болон БНСУ-ын бөөгийн байгууллагын удирдлагуудад захидал илгээж, цаашид хамтран ажиллах чиглэлээр саналаа илэрхийлсэн байна.
Тэрхүү хүсэлтийн дагуу дараа нь МБНЭ нь Монгол бөөгийн нэгдсэн төв байгууллагын хувьд НҮБ-ын ЮНЕСКО-ийн төлөөлөгчид, шинжээчдийн баг ирж ажилсан.
ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн баг Монгол бөөгийн уламжлагдан ирсэн соёлын биет болон биет бус соёлын хэлбэрээр бүртгэх боломж нөхцлийг судлан тодотгох зорилго агуулж байсан.
ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн багийг АНУ, Англи Улсын иргэд удирдаж ирсэн бөгөөд МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан байгууллагын хэтийн зорилго, одоогийн хийгдэж байгаа ажлуудын талаар дэлэгрэнгүй танилцуулга хийлээ.
Дараа нь Монгол бөөгийн өнөө цагийн төлөөлөл болсон Монгол бөөгийн Их Дархан удган Д.Батчулуун, Монгол бөөгийн өв уламжлал, түүхэн хөгжлийн талаар ярьж, өөрийн төрсөн эцэг Хөвсгөлийн алдарт Дамдин зайрангийн талаар мэдээлэл өгсөн юм. Мөн Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү өөрийн угсаа язгуурын бөөгийн онцлогийн талаар ярьсан.
ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн баг Монгол бөөгийн их дархан удган Д.Батчулуун, Монгол бөөгийн их зайран Д.Одонхүү нараас ЮНЕСКО-ийн биет болон биет бус соёлын өвд бүртгүүлэх зааврын дагуу судалгаа авсан болно.
ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн багийн ахлагч нар олон мянган жил уламжлагдан ирсэн Монгол соёлын нэг болох бөө шүтлэгийн талаар маш сонирхолтой харилцан ярилцлага, ажил хэрэгч уулзалт болсоныг тэмдэглэн хэлсэн юм. ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн багийн судалгааны ажиллагаа Монгол бөөгийн төв байгуулагад тулгуурллан хийгдэх онцлоготойг дурьдаж байлаа.
ЮНЕСКО-ийн Шинжээчдийн баг Монголд ирж Монгол бөөгийн талаар судалж ажилласан нь чухал ач холбогдолтой үйл явдал болж өнгөрлөө.