МОНГОЛЫН ШАШИНЫ ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
Илтгэгч нь: Д.Жаргалсайхан. МБНЭ-ийг санаачлагч
2012.04.20

Улс гүрнүүдийн газарзүйн байршил, байгалийн баялаг, эдийн засаг, нийгэм улс төрийн байдал зэрэгтэй уялдан дэлхийд даяаршлын үйл явц эрчимтэй явагдаж байна. Шинжлэх ухаан техникийн үсрэнгүй хөгжлийн энэ зуунд дэлхийн улс орнуудын хөгжил, улс төр, эдийн засгийн хүчин зүйлээс шалтгаалан харилцан адилгүй байгаа.
Өндөр хөгжилтэй улсуудад эдийн хямрал газар авч, тэдгээрийн анхааралд байгалийн баялаг бүхий бага буурай хөгжилтэй улсууд өртөх боллоо. Харьцангуй хөгжлөөрөө дорой буурай хөгжилттэй боловч байгалийн их баялаг нөөцтэй Ирак, Афганистан, Африкын улсуудад улс төрийн байдал хурцдаж, Египэт, Ливи, Сири зэрэг арабын хойгийн улсуудад улс төрийн хямрал нүүрлэв. Зарим орнуудад иргэний дайны гал дүрэлзэн асч эхэллээ. Түүний зэрэгцээ бүс нутгуудад нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн үйл явцаас гадна шашны хөгжил, нөлөөлөлтэй шууд холбоотой үйл явдлууд эрчимтэй өрнөх боллоо.
Америк, Европыг хамарсан Христын, Ази тивийг хамарч байсан Буддагийн шашны хөгжил саармагжих хандлагатай болж, Арабын хойг, азийн өмнө хэсгийг эзэлж байсан лалын шашин хүрээгээ тэлж, америк, европ тив рүү нүүдэллэх болов. Энэ их нүүдлийг хязгаарлах зорилт эдгээр улсуудад тулгарч байгаа бөгөөд одоохондоо дорвитой үр дүнд хүрч чадаагүй байна.
АНУ-д гарсан террорист үйл ажиллагаа өрнө, дорны хооронд харилцааны шинэ нөхцөл бий болгов. АНУ болон европын орнуудад болсон террорист ажиллагаануудыг лалын үндэсэрхэх үзэлтнүүд зохион байгуулсан ба террористуудыг бэлтгэх гол төв нь лалын шашинт орнууд болох Афганистан, иран, пакистанд байрлаж сургалтаа явуулж байна. Эдгээр улс дээр латин америкын хэд хэдэн орон нэмэгдээд дэлхийн хар тамхины түүхий эдийн гол бааз, наймааны эх үүсвэр болсон байна. Өнөөдөр терроризм, хар тамхины худалдаатай тэмцэх онолын үндэс нь шашинтай холбогдох болсон. Шашны нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг их төлөв уламжлалыг хадгалах хэлбэрээр оршин тогтнодог байна. Одоо хуучин социалист гэгдэж байсан орнуудын ихэнх нь “уламжлалт” буюу “үндэсний” шашныг “шинэ” хэмээгдэх шашнаас ялган зааглаж байна. Уламжлалын хувьд орон тус бүр харилцан адилгүй, европын улс орнуудад христос шашны аль нэг чиглэл, Дундад Азийн орнуудад исламын шашин давамгайлж ирсэн байхад зарим оронд “уламжлалт” шашны тоонд хэд хэдэн шашин, тухайлбал христос шашны өөр өөр чиглэл ба жүүдийн шашин ордог байна .
Баруун Европ хийгээд Хойд Америкийн нийгэм-улс төрийн тогтолцоо нь шүтэх, эс шүтэх эрхийг хуулиар хамгаалах, түүнд хэн ч үл халдах зарчим дээр тулгуурласан байдаг. Гэхдээ “эрх чөлөө хангагдсан байдал” гэдэг ойлголтыг “аливаа дарангуй дэглэмээс шашныг албадан хүлээлгэх, эс бөгөөс албадан хориглох нөхцлийг арилгах” гэсэн хамгийн анхдагч, наад захын хүлээлтээс ахиулан ойлговол дээрх хоёр бүс нутгийн хооронд нэлээд ялгаатай зүйлс илэрнэ .
Европт. Их Британи, Швед, Норвеги, Дани зэрэг үндсэн хуульт хаант засаг бүхий улсуудад төрийн тэргүүн – хан, хатан нь тухайн улсын хүн амын олонхийн уламжлалт шүтлэг болох Евангелийн лютеран шашинтан байх ёстойг хаан ширээг залгамжлах тухай хууль, тогтоомжуудаар баталгаажуулсан байдаг . Түүнчлэн Их Британийн хан (хатан) нь төрийн тэргүүнээс гадна шашны тэргүүн гэж тооцогддог ба түүний албан ёсны цол гуншинд “Тэнгэрээс ивээлт” (By the grace of God), “Шашныг сахин хамгаалагч” (Defender of the Faith) гэсэн үгс ордог. Италийн Үндсэн хуулинд БН Итали Улс, Ромын Гэгээн Ширээт Улс (Ватикан)-ын хооронд 1929 онд байгуулсан Латераны конкордат (“тангаргийн гэрээ”)-ын хэд хэдэн заалтуудыг хавсаргасан ба үүгээр Итали улс дахь католик шашны онцгой байр суурийг баталгаажуулсан байдаг .
Төр, сүм хийдийн уламжлалт тогтсон харилцааг ийнхүү хуульчлах нь иргэний шүтэх, эс шүтэх эрхийг хязгаарласан мэт ажиглагдах боловч эрх зүйн үүднээс хязгаарлалт гэж үзэх аргагүй ажээ. Тухайлбал, хаант засаг бүхий улсад хаан ширээ залгамжлах эрх нь зөвхөн хаан ургийнханд, тэр дотроо тодорхой дараалал бүхий цөөн хүмүүст хадгалагдаж байдаг бөгөөд энэ эрх үнэндээ бусад иргэдэд хүртээмжгүй зүйл, тиймээс ийм зохицуулалт нь иргэдийн шүтэх эрхийг хязгаарласан бус, харин хаан угсааныханд тавьж буй уламжлалаа хадгалах шаардлага гэж ойлгогддог ажээ. Гэхдээ л Евангелийн лютеран шашинт хаант ёсыг уламжлан хадгалсаар байгаа нь иргэд нь түүнийг дээдлэх ёс заншлаар хүмүүжиж байгаагийн гол үндэс болдог. Энэ мэтчилэн шашны уламжлалаар тухайн үндэстэн, ард түмний оюуны соёлын уламжлалыг хадгалах давхар бодлого явагдаж байдгийн жишээг олноор нь тоочиж болно.

Азийн өндөр хөгжилтэй бусад оронд ч энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж иржээ. Өмнөд Солонгост бурханы шашны сүм хийд тэргүүтэй соёлын өв дурсгалыг хамгаалж хайрлахыг 1987 онд хуулиндаа тусгаснаас үзвэл Буддын шашин нэлээд уламжлалт байр суурийг эзэлдэг байж болохыг харуулна . Энд соёл хийгээд Аялал жуулчлалын яамны “Шашны асуудал эрхэлсэн товчоо” нь аливаа шашны үйл ажиллагаа, тухайлбал, баяр тэмдэглэх, хурал зөвлөгөөн хийх, шашны талаар сонин сэтгүүл гаргах асуудлыг хариуцан ажилладаг байна. Мөн тэнд шашин хоорондын харилцаа хэдийгээр их найрсаг ч хэдэн жилийн өмнө “протестант фанатикууд” гэгдсэн хэсэг залуус Буддын шашны сүм хийд, соёлын дурсгалт зүйлсийг сүйтгэх үйл ажиллагаа явуулах болсныг хуулийн хүрээнд шийдвэрлэжээ.
Өмнөд Солонгос ойролцоогоор 48 сая хүн амтай. 1995 оны интернет мэдээгээр бурханы шашныг шүтэн бишрэгч 1О,3 сая хүн, протестант шашныг 8,7 сая хүн, католик шашныг шүтэгч 2,9 сая хүн, кунзийн суртгаалыг баримтлагч 21О мян хүн, вон хэмээх солонгосын өвөрмөц шашныг шүтэн бишрэгч 86.9 мян хүн, бусад шашныг шүтдэг 267.9 мян хүн байсан гэсэн тодорхой баримт байдаг юм байна . Энд Буддын ба Христос шашин шүтэгсдийн тоо ойролцоо байхад Буддын шашны 38, Католик шашны 15, Протестант шашны 83 байгууллага байдаг гэсэн дүнгээр бол Христос шашны, түүний дотроос Протестант шашны байгууллагын тоо 2-3 дахин их байгаа нь харагдаж байна.
Шашны байгууллагыг бүртгэх, зөвшөөрөл олгох асуудалд улс болгонд өөр өөрийн гэсэн онцлог байр суурийг баримталдаг байна. Социалист гэгдэж байсан Европын орнуудын хувьд ихэнх нь шашны байгууллагуудыг төрийн бүртгэлийн албанд бүртгэж, шашны асуудал эрхэлсэн зөвлөх гэх мэт албан тушаалтан томилон ажиллуулдаг байна. Бүртгүүлэх эрхийг нь татгалзуулсан байгууллага сонин хэвлэл гаргах, хурал цуглааны зориулалтаар төрийн өмчийн орон байр түрээслэх, телевиз, радиогоор нэвтрүүлэг цацах, албан ёсоор виз гаргах эрхгүй байдаг байна.
1995 онд Аум Шинрикё Токёо хотын метронд тэсрэх бодис тавьсан явдал Японы засгийн газрыг “Шашны нэгдлийн баримт бичигт” өөрчлөлт оруулахад хүргэсэн байдаг. Тэр өөрчлөлт ёсоор шашны байгууллагууд “Монбушо” буюу Японы Боловсролын яамны хяналтанд байх, Монбушо нь шашны байгууллагуудаас санхүүгийн эх үүсвэрийнх нь талаар дэлгэрэнгүй тайлан гаргуулж авч байхаар болгосон байдаг. Тэрчлэн, гишүүнчлэл, хөтөлбөр болон үйл ажиллагааных нь талаар ч шалгах эрхийг Монбушо-д өгчээ . 1951 онд Шашны нэгдлийн баримт бичигт шашны байгууллагууд орон нутгийн болон үндэсний засаг захиргааны байгууллагад албан ёсоор бүртгүүлснээр татвараас чөлөөлөгдөх эрхтэй болохыг заасан буй. Тус баримт бичгийн 86 дугаарт хэрвээ шашны нэгдэл шашны үйл ажиллагаанаасаа ухрах буюу хазайх эсвэл ард иргэдэд аюул занал учруулвал шүүхийн зүгээс тэр байгууллагыг тараах хүртэл арга хэмжээ авна гэжээ .
Мөн Өмнөд Солонгост 1991 оны гуравдугаар сарын 1-нд гадаадын шашны номлогчид удаан хугацаагаар өмнөд солонгосын нутагт байж болохгүй гэж “Цагаачлалын хяналтын хуулиндаа” нэмэлт заалт оруулжээ.
Ислам шашинтай орнуудын дотроос хамгийн ардчилагдсанд тооцогддог Турк улсад шашны эрх чөлөөг Үндсэн хуулиар хангахаар заасан байдаг, түүнийг Засгийн газар нь практикт хүндэтгэж хэрэгжүүлдэг. Гэвч засгийн газрын бүтцийн болон харъяа газрууд, шүүх, цагдаа, эрдэм шинжилгээний байгууллага, их дээд сургуульд шашны бүлэг, байгууллага ажиллахыг хязгаарладаг байна. Энэ нь дурьдсан байгууллагуудаар дамжуулж төр, засгийн газарт шашин, сүм хийд нөлөөлөхөөс болгоомжлох зорилготой юм.

Twitter