ЦАСТ ХАЙРХАН, ХЭЭРИЙН ОНГОДЫН ЭРГЭН ТОЙРОНД
Угаас олон мянган жил оршин ирсэн монголчуудын уугуул нутаг минь өөрийн баялаг түүхийг өөрийн хөрсөн дээрээ тамгалж ирсэн түүхтэй. Олон мянган жил амьдарч ирсэн урианхайчуудын түүх энд яригдана.
Цэнгэл хайрхандаа нэгдсэн их тахилгаа хийхээ дуулгахаар онгод юундаа мэндээ бас мэдээгээр хүргэхээр нутгийн олон цугларч урианхай зан үйлээр ёсоо үйлдэн бөөлөв.
Хэдий нутгийн эзэд нь шахагдан бараг цөөнх болсон тул одоо энэ өчүүхэн хэсэгт монголчууд цөөнх болон эзэн болж үлджээ. Наян жилийн өмнө монголын баруун хязгаарт нэгэн сумыг казак олон дагнасан засаг захиргааны нэгж болгон байгуулж байсан бол өнөөдөр энэ аймаг тэрчигтээ монголын казак үндэстний нутаг болон тогтжээ.
Харин энэ л газарт урианхайчуудын амьдран суудаг өчүүхэн багахан нутаг болон үлджээ. Тэгээд ч ёс заншилаа алдалгүй ирсэн Урианхай бөө маань хэнгэргээ дэлдэн хээрийн онгоддоо чих дэлдийтэл, нүд бүлтийтэл, сэтгэл баяссан итгэл бадраасан мэдээгээ хүргэн бөөлсөн билээ.
Өвгөд дээдсээс өнөөг хүртэл амьдран буй энэ нутаг хэзээ нэг цагт монголчуудыг тэжээх өлгий нутаг болно. Цугласан олон идээ, өргөлийнхөө дээжийг өргөн урианхай бөөгийн бөөлөлтийг уухайлан дэмжиж мөргөн залбирав. Нутаг минь, зон олон минь юутай сайхан, алтан эрдэнийн нутаг билээ, тандаа биширч хоёр өвдөг өөрийн эрхгүй нугарч сөгдөн залбирав.
“Ямар их хувь заяагаар бид нар эзэн болж төрвөө” хэмээх алдарт яруу найрагчийн үг сэтгэлд зулаас гал болон бадарч асав.
Эх орон тандаа мөргөмү, эзэн Чингис хааны ариун сүнс биднийг ивээлдээ аваарай.
Д.Хүрэлбаатар