Удган Төмөрбаатарын Цэндсүрэнтэй ярилцлаа.
-Таныг ОХУ-ын Улаан-Үүд, Чита гэх мэт хотуудад өвчин шанлалд орсон олон хүнд буян боллоо гэж сонсож байлаа. Тиймээс монголд ирсэн гэж сонсоод ярихыг зорьж ирсэн хэрэг. Таны удам сударт ямар хүмүүс байв?
-Миний ээжийн дөрөв дэх үед Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох, Цэцэрлэг, Цагааннуур сумаар нутагтай Налжир удган буюу “Бөгтөр” Наяа гэж алдартай хүн байжээ. Мөн ээжийн минь аав Цэрэннамжил гэж хэдийгээр хар хүн байсан ч лүүжин тавьдаг хүн байсан байна. Аавын дээд талд яс барьдаг, далаар мэргэ төлөг буулгадаг сүрхий хүмүүс байсан гэдэг. Миний хувьд бол удмынхаа энэ хүмүүсийн увдисыг авч төрсөн учраас 13 наснаасаа л тодорч мэдэрч эхэлсэн.
Хуяг хувцас хэрэгслийн эзэн онгод-Монгол бөөгийн ёсонд бөөгийн хуяг, хувцас, хэнгэрэг хэрэгслүүдийг дор бүрд нь эзэгнэсэн онгод байдаг ёстой. Эдгээр онгодыг багш бөө хуяг хэрэгслийг амлах үедээ оноож өгдөг. Ийнхүү оноож өгөхдөө багш бөө дуртай онгодоороо оноохгүй, шавийн гал голомтонд байдаг сүлд сахиус онгодоос асууж, зөвлөсний эцэст өөрсдийн нь саналаар оноодог байжээ.
Хуяглах-Бөөгийн өмсгөл хувцасыг хуяг гэж нэрлэдэг. Бөөгийн хуяг нь онгод дуудаж засал хийж байх үед уул ус газар дэлхийн эзэн савдагууд болон тийрэн чөтгөр бусад бөө нарын онгод сахиусын дайрлагыг хамгаалах зорилгоор өмсдөг. Хуягт олон зүйлийн хамгаалах хэрэгслүүд хадагдсан байдаг.
Лусын 8-н аймагт багтдаг, лусуудыг нэг бүрчлэн нэрлэж мэддэггүй хүмүүс олон байдаг юм байна. Лусуудын нэрийг ч мэддэггүй бөө хүн хэрхэн лус тахиж, лус дуудаж, лус аргадах талаар бодох ч хэрэггүй биз дээ . Бөө мөргөлийн гол 3-н лус бол " Цагаан лус, Хөх лус , Хар лус " гэх лусууд юм.
Рован хүүгийн түүх аутизмын эмгэгтэй хүүхэдтэй эцэг эхчүүдэд маш их урам зориг өгсөн.
Рубертын хүү Рованы биеийн хөгжил хэвийн ч гэлээ аутизмын эмгэгээсээ ойр дотны хүмүүстэйгээ хэвийн харьцаж чаддаггүй, сэтгэлд нь үл нийцэх зүйл тохиолдвол хэдэн цагаар ч хамаагүй уйлж хашхирдаг хүүхэд байжээ.
Дархадын алдарт Тувааны Балжир удганы ярилцлагыг орууллаа.
- Бөө удам дагадаг гэдэг. Ингэхэд таны удамд....
-Би залуудаа бөө, ламд дургүй, тэднийгээ аальтай элэглэж явсан юм билээ. Хорин наймтайдаа гэнэт элийрээд бие муудаж эхэллээ. Хэвтэрт орж, яр шаваад эдгэдэггүй. Бөөлвөл эдгэнэ гэхээр нь муухай юмыг би бөөлөхгүй хэвтэж байх. Гэтэл ах дүү нар маань намайг ухаангүй хэвтэж байхад барж аваачаад хүчээр бөөлүүлсэн. Тэгээд гурав хоногийн дотор эдгэчихсэн юм. 30 насан дээрээ анх энгэж бөөлсөн.Үүнээс хойш 60 жил онгод, тэнгэрийг тахилаа.
Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын “Үүр гол”-ийн зүүн хөвөөн дээр Чингис хааны үед амьдарч байсан Даян зайранг онголсон агуй хүн дүрстэй хадыг шүтэх болсноор энэ онгод буй болжээ. “Даян дээрх” хэмээх бөө нарын алдарт онгон шүтээн болох чулуун хүнийг үеийн үед шүтэн залбиран ирдэг.
Дүнгэрэг-Тува бөөгийн хэц тал хэнгэрэг.
Бөөгийн хэц-Монгол бөөгийн ёсонд онгод дүрслэхэд тэлж уясан дөрвөлжин эдийг хэц гэдэг бол буриад бөө нар хэнгэрэгээ хэц гэж нэрлэдэг.
Хэнгэрэгийн дэлдэх ёс:
- Хэнгэрэг босоо дэлдэх ёс. Хэнгэрэгийн ард талаас зүүн гараараа босоо атгаж хэнгэрэгийн нүүрийг баруун тал руу буюу цагаан тэнгэрийн зүг хандуулан хоёр гараараа нүүрний зүүн өмнө барьж хэнгэрэг дэлдэхийг зүүн хажууд хэнгэрэг дэлдэх гэдэг. Тэгш хэмт хөдөлгөөн хийхийг баруун хажууд хэнгэрэг дэлдэх гэдэг.
ФОТО
ВИДЕО
