МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан Дорнод аймагт Халх голын ялалтын 80 жилийн ойг тэмдэглэх арга хэмжээнд оролцох явцдаа Дорнод аймгийн МБНЭ-ийн бөөгийн хүрээлэнгийн удирдагч, Монгол бөөгийн их Удган Гэрэлтуяагийнд зочилсон билээ.
Хэдий бүрэнхий болсон байсан гэлээ ч Дорнод аймгийн МБНЭ-ийн бөөгийн хүрээлэнгийн удирдагч, Монгол бөөгийн их Удган Гэрэлтуяа МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайханыг аймгийн хүндэтгэлтэй газар тосон авч мэндчилсэн билээ. Мөн Буриад заншилаар хүндэтгэл үзүүлж, оройн хүндэтгэлийн зоог барьсан билээ.
2014 онд Хөвсгөл далайн нэгдсэн их тахилга болж, түүнд Хөвсгөл аймгийн олон улаач нар хүрэлцэн ирсэн билээ. Тэдний дунд Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын удган Дамдины Батчулуун хэмээх нэгэн улаач МБНЭ-д гишүүнээр элссэн байдаг. Манай МБНЭ ийнхүү нэг ижил Дамдин овогтой Батчулуун хэмээх хоёр улаачтай болчихов. Миний хувьд бол амархан ялгачихна. Тэр нь бөөгийн цол байсан юм. МБНЭ-ийн байгуулагчдын нэг, Улаанбаатар хотод амьдардаг, Монгол бөөгийн их дархан удган Д.Батчулуун, нөгөө нь Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын харьяат, Монгол бөөгийн удган Дамдины .Батчулуун байв. Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын харьяат, Монгол бөөгийн удган Д.Батчулуун нь Хөвсгөлд болсон арга хэмжээнүүдэд идэвхитэй оролцдог боловч манлайлагчдын эгнээнд үзэгдээд байдаггүй байв.
МБНЭ-ийн төлөөллийн бүрэлдэхүүн бөөгийн өвөрмөц зан үйлд оролцсон нь гурван үеийн бөөлөлт байсан юм. Энэ бөөлөлтийг эртнээс бэлтгэсэн байсан. Цаг үе нь биднийг байхад тохиов. Гурван үеийн бөөлөлтийн үндсэн онцлог нь уламжлалаа дараа үедээ шилжүүлэх бөөгийн өвөрмөц ёслол, зан үйл байсан. Энэ бол хэн хүнд тохиолдоод байдаггүй, олдошгүй нандин үйл байсан.
Цагаан нуур сумаас бид хээрийн онгод руу хөдлөв. Үдшийн бүрэнхий болохын өмнөхөн хээрийн онгодод бөөлөх бэлтгэл ажлуудыг хангалаа. Түүдэгийн гал асааж, цугларсан олон дулааныг нөмөрлөн зогсоно.
Энэхүү газар бол түүхийн явцад олон зайрангийн оршин байсаар ирсэн, их онгодын өлгий нутаг билээ. Уламжлан ирсэн түүхийг уншваас энэ нутагт амьдран ирсэн Гүнг зайран, Балжинням зайран, Баатар зайран, Хүүжий зайран нарын уугуул нутаг, амьдран оршин байгаа газар орон билээ.
Харанхуй нөмрөхийн цагт наян найман насыг зооглон буй Манжигийн Пүүжий зайран хуяглан бөөллөө. Олон арван жил шүшэглэн мөргөж, залбиран дээдэлж ирсэн онгоддоо зайран ийнхүү бөөлөх болсон нь учиртай.
Энэхүү ёслол бол тэр бүр тохиогоод байдаггүй ховор агшин байлаа.
Хоёр мянган цааны баярын гол арга хэмжээ нь бөөгийн галын тахилга, хөтөлбөрт тараасан тува бөөгийн шидийг харуулах бөөлөө байлаа. Бид цаатан отго, бөөгийн галын тахилга бэлтгэсэн талбайн дунд байрласан болохоор гадаадын жуулчид, сонирхогчид ихээр асууж, сурч байлаа.
Хөтөлбөрт тусгасан тува бөөгийн шидийг харуулах бөөлөө цагтаа хийгдээгүй тул асууж сурсан жуулчид, иргэд их байсан. Сумын удирдлага галын тахилга хийх модыг нь босгоод бусдыг нь зөнгөөр нь орхигдуулсан байсан тул галын тахилга хийгдэх, эс хийгдэх нь тодорхойгүй байсаар хөтөлбөрт тусгасан цаг хугацаа өнгөрчээ.
1.Арилдий бүргэд зайран: Түүний жинхэнэ нэр нь Хүрэлдэй гэдэг. Баглаан удганы хүү, бөгөөд ниссэн 7 бөөгийн манлай гэж үздэг. Бүргэд болон хувирдаг, Манжийн засаг захиргаа, тэдний гар хөл баяд ноёдын адуу малаас хөөж, ядуу ардад тараан өгдөг шилийн сайн эрсийн нэгэн байжээ.
2. Пунцаг зайран: Шишгэдэд Хонин өндөр уулын бэлээр нутагладаг байсан энэ зайран алдарт Мачир зайрангийн хүү бөгөөд төрсөн дүү нь Ховдод нисэж буусан гэгддэг Дулам удган ажээ.
3. Сунхи бөө: Алдарт Татай удганы хүү, Хаж зайрангийн шавь
4. Соёд удган: Ар Тагны отогт амьдарч байсан.(одоогоор бол Монгол шарын даваа орчимд) Нөхөр нь Сөөхий Хүрэлдэй баатар бөгөөд 5 хүүтэй бөгөөд тэд бүгд бөө нар байсан гэдэг. Нэг гэр бүлийн энэ 7 бөөгийн онгодыг Хэмчигийн долоо юм гэж нэрлэдэг ба Монгол Шарын давааны баруун хярын дэвсэг дээр онгодын асар нь одоо хүртэл байдаг. 5. Хиргис бөө: Тагна Саяаны нутагт байсан Уйгар Хиргис аймгийн удмын Түрэгээс тасарч Дархадад үлдсэн хүмүүсийн удмын алдарт удган юм. Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын Тэнгисийн голын хамгийн эхний зоо болох Улаан модонд онгодын нь асар нь байдаг.
6. Дулам удган: Пунцаг зайрангийн төрсөн дүү. Энэ удган нь гэртээ бөөлж байгаад тэнгэрийн их увьдасаар Дархад нутгаас Ховдод очиж нисэж буусан гэдэг бөгөөд одоо Ховдын шүтээн болон заларсан юм. Дулам удганы онгод нь Хогоргын голын зүүн талд байрлах Бурианы амны доор ганц хөгшин модонд байдаг. Аав болох Мачир зайран, ах болох Пунцаг зайран нарын онголж тавьсан газарт цуг байдаг билээ.
7. Дамжил бөө: Санж бөөгийн хүү, Банзар бөөгийн дүү болох алдарт Дамжил зайран нь Зулын тээхний шүтээн болсон бөгөөд Буянт голын хайрханд онгодын асар нь байдаг юм.
ФОТО
ВИДЕО
